زن در دوره قاجار: تفاوت میان نسخه‌ها

با‌توجه به حقوق زنان شهر‌نشین در عصر قاجار با بررسی اسناد خانوادگی به‌جای مانده از آن دوران، پژوهشگران دریافتند که می‌توان خوانشی متفاوت از زن ایرانی قاجاری ارائه کرد.<ref>باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی،  بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، ص51</ref> مهم‌ترین اسنادی که برای بررسی حقوق زنان، در مقام زوجه در زندگی مشترک وجود دارد شامل نكاح نامه‌ها، طلاق نامه‌ها، صلح نامه‌ها، عریضه‌ها، و وصیت نامه‌هاست.<ref>باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، ص35

حقوق زنان از میان عقدنامه‌ها را می‌توان در عناوینی مانند: معرفی زوج و زوجه، مهریه، شرایط ضمن عقد یا حاشیه نویسی‌های حقوقی بیان کرد.<ref>باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، صص36-38</ref> در قسمت شرایط ضمن عقد یا حاشیه نویسی‌های حقوقی نیز می توان به حق تعیین مکان زندگی، واگذاری حق طلاق و سایر شروطی که در این زمینه وجود دارد اشاره کرد؛ مانند اختیار مکان با زوجه.<ref>باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، صص38-39</ref>

بنابر نوشته‌های مربوط به دوران قاجار، در نظام خانواده و بر اساس حکم شرعی، حق طلاق با مردان بوده است.<ref>مهریزی، مهدی، شخصیت و حقوق زن در اسلام، 1386ش، ص139</ref> از بین حدود شصت مورد طلاق نامه یا وکالت نامه طلاقی که در اسناد به جای مانده بررسی شده، تقریبا در همه موارد، موضوعات مربوط به مهریه، نفقه، كِسوَه( لباس و پوشاک؛ لغت نامه، ذیل مدخل کسوه) و سایر حقوق زنان به طور صریح بیان شده و تکلیف آن ها مشخص شده است.<ref>باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، ص39</ref>

صلح از نظر لغوی به معنی آشتی، سازش و توافق است و در قرآن و سنت نیز عقد صلح به معنای پایان دادن به دعوا استفاده می‌شود. هرچند لزومی ندارد که حتما اختلافی در بین باشد تا از صلح نامه استفاده کرد، بلکه صلح نامه ها و عقد صلح می‌توانند در معامله یا اجاره نیز مورد استفاده قرار گیرند.<ref>رضایی،امید، درآمدی بر اسناد شرعی دوره قاجار، 1390ش، صص176-178</ref> آن قسمت از صلح نامه‌هایی که بخشی از حقوق زنان را در مقام زوجه در زندگی مشترک آشکار می‌کنند در اسناد به جامانده از عهد قاجار دیده می‌شود که نشان می‌دهد زن و مرد در مواردی با‌هم صلح کرده‌اند و در بیش‌تر مواقع بر دو نوع هستند: صلح نامه‌های مربوط به مهریه، صلح نامه‌های مربوط به طلاق و حقوق زنان از نفقه، کسوه، و مخارج زندگی.<ref>باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، ص31

زنان در عصر قاجار گاه برای احقاق حقوق خود به کارگزاران حکومتی یا قضایی عریضه یا شکایت نامه می‌نوشتند یا استشهادنامه‌هایی را که متضمن تأیید شاهدان بود، تنظیم می‌کردند تا بتوانند به حقوق خود، به منزله زوجه، دست یابند. اسناد مربوط به این بخش را می‌توان به دو قسمت تقسیم کرد: اول عریضه‌هایی که علیه زوج یا زوج سابق نوشته شده است، دوم آن دسته از عریضه‌هایی که علیه زوج نیست بلکه در خلال زندگی زناشویی و برای استیفای حقوق زنان نوشته شده است.<ref>باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، ص32</ref>

آن‌چه محور موضوعی وصیت نامه‌ها در  دوران قاجار بود تقسیم ارث بود و سهم الارث زنان از میراث مردان (به خصوص شامل زوج و پدر) می‌توانست عاملی برای شکایت رسمی، اعتراض و یا تنظیم کردن مصالحه نامه‌ها باشد. اسنادی که مربوط به ارث در این دوران است را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد: وصیت نامه‌ها که در آن سهم الارث زن به صورت واضح بیان شده بود، عریضه‌ها یا وکالت‌نامه‌های زنان با محوریت تعیین سهم الارث.<ref>باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، ص33</ref>