باروری: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
زهرا زارعی (بحث | مشارکتها) |
زهرا زارعی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
فرايند نوسازی و صنعتی شدن، پيامدهای بسيار گسترده ای در حوزه های مختلف زندگی اجتماعی به وجـود آورده كـه برخی مثبت و برخی منفی تفسير شده اند. در اين ميان، نهاد [[خانواده]] نيز همچون سـاير نهادهـای نظـام اجتمـاعی، از اين پيامدها بی نصيب نمانده است. [[خانواده]] در دورۀ مدرن، نه تنها الگوهای ساختار خود را با نظام نوين جهانی تطبيـق داد، بلكه محتوای مناسبات | فرايند نوسازی و صنعتی شدن، پيامدهای بسيار گسترده ای در حوزه های مختلف زندگی اجتماعی به وجـود آورده كـه برخی مثبت و برخی منفی تفسير شده اند. در اين ميان، نهاد [[خانواده]] نيز همچون سـاير نهادهـای نظـام اجتمـاعی، از اين پيامدها بی نصيب نمانده است. [[خانواده]] در دورۀ مدرن، نه تنها الگوهای ساختار خود را با نظام نوين جهانی تطبيـق داد، بلكه محتوای مناسبات خانوادگی و فرايندهای درونی [[خانواده]] نيـز از ايـن فراينـد رنـگ پـذيرفت. الگـوی غالـب تغييرات صورت گرفته در ساختار [[خانواده]]، در كشورهای غربی خود را به شکل كـاهش نـرخ ازدواج، تـأخير در [[ازدواج]]، افزايش [[طلاق]] و هم بالینی، ظهور الگوهای جديد [[خانواده]]، ازجمله [[خانواده]] های تک والدی و هـم بـالينی و ... نشـان داد. از این رو، زمینه ساز کاهش قابل توجه در فرزند آور بود. البته گسترۀ این دگرگونی ها در محدودۀ غرب باقی نماند. جوامع دیگر از جمله کشورهای آسیایی نیز پس از مواجهه با فرایند صنعتی شدن و نوسازی اندک و بیش، تحولات [[خانواده]] را تجربه کرده اند. | ||
[[خانواده]] ایرانی، به ویژه در چند دهۀ اخیر به دلیل قرار گرفتن در متن شرایط جدید جهانی و ارتباطات گسترده و تعامل با جوامع دیگر، با دگرگونی های چشمگیری در ساحت های گوناگون زندگی اجتماعی روبرو بوده است. این تحولات، گسترده وسیعی را در بر گرفته است. از جنبه های جمعیت شناختی نظیر تغییر بُعد خانوار، ترکیب اعضای خانواده، میانگین سن ازدواج و... دگرگونی در نقش های اعضا در درون [[خانواده]]، نوع روابط آنان با یکدیگر و کارکردهای اجتماعی، عاطفی و حمایتی [[خانواده]] را در بر می گیرد. بررسی دگرگونی در حوزه [[خانواده]]، به ویژه تغییرات فرهنگی و ارزشی [[خانواده]]، به ویژه کاهش باروری، از جملـه دگرگـونی هـايی است كه ريشه در تحولات [[خانواده]] دارد. برای شناخت علل مؤثر بر كاهش بـاروری، مطالعه تغییرات [[خانواده]] ضرورتی انکارناپذیر است؛ زيرا با شناخت تحولات نظام های | [[خانواده]] ایرانی، به ویژه در چند دهۀ اخیر به دلیل قرار گرفتن در متن شرایط جدید جهانی و ارتباطات گسترده و تعامل با جوامع دیگر، با دگرگونی های چشمگیری در ساحت های گوناگون زندگی اجتماعی روبرو بوده است. این تحولات، گسترده وسیعی را در بر گرفته است. از جنبه های جمعیت شناختی نظیر تغییر بُعد خانوار، ترکیب اعضای خانواده، میانگین سن [[ازدواج]] و... دگرگونی در نقش های اعضا در درون [[خانواده]]، نوع روابط آنان با یکدیگر و کارکردهای اجتماعی، عاطفی و حمایتی [[خانواده]] را در بر می گیرد. بررسی دگرگونی در حوزه [[خانواده]]، به ویژه تغییرات فرهنگی و ارزشی [[خانواده]]، به ویژه کاهش باروری، از جملـه دگرگـونی هـايی است كه ريشه در تحولات [[خانواده]] دارد. برای شناخت علل مؤثر بر كاهش بـاروری، مطالعه تغییرات [[خانواده]] ضرورتی انکارناپذیر است؛ زيرا با شناخت تحولات نظام های خانوادگی و خويشاوندی با روشی مؤثر و ژرفانگرانه، می توان بـه فهـم دگرگونی ساختارهای اجتماعی فرهنگی در جامعه، كه بر كاهش باروری تأثيرگذار بوده انـد، دسـت يافـت. از ايـن رو، ايـن نوشتار بر آن است كه با استفاده از اسناد كتابخانه ای و تحليل ثانويه آمار و نتايج پژوهش با روش توصـيفی و تبيينـی، بـه بررسی نقش عوامل اجتماعی تأثيرگذار بر كاهش باروری در [[خانواده]] يابد. سؤال اصلي اين پـژوهش ايـن اسـت كـه چـه عوامل اجتماعی و با چه سازوكاری بر كاهش باروی تأثير می گذارند؟ | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
===عوامل اجتماعی مؤثر بر كاهش باروری === | ===عوامل اجتماعی مؤثر بر كاهش باروری === | ||
# '''شهرنشینی:''' يكي از شاخصه های زندگی مدرن، شهرگرايی است. | # '''شهرنشینی:''' يكي از شاخصه های زندگی مدرن، شهرگرايی است. بـی شـک شـهرها، مولـد نـوع خـاص از مناسـبات اجتمـاعی و خانوادگی هستند. توسعه شهرهای مدرن، تأثير شايانی بر عادت ها، شیوه های رفتار، الگوهای اندیشه و احساس بر جای می گذارند. به موازات كاهش روستانشـينی و افـزايش شهرنشـينی، الگوی [[خانواده]] شهری هسته ای نیز گسترش می یابد. | ||
# '''گسترش سطح سواد و تحصيلات:''' يكی از مهم ترين شاخص های نوسازی، گسترش سطح سواد و تحصـيلات اسـت كـه پيامـدهای بسـياری را بـر ساخت های مختلف زندگی فردی و اجتماعی به دنبال داشته است. اثر بخشی مؤثر میزان تحصیلات بالا بر افزایش سن [[ازدواج]]، به ویژه سن [[ازدواج]] [[زنان]] در مطالعات زیادی بررسی شده است. در اين مطالعات، بر اين مسئله تأكيد شده است كه نوسازی از طريق گسترش تحصيلات عمومی و فراهم كردن امكانـات حضـور در فعاليـت هـای بيـرون از خانـه، موقعيت [[زنان]] را بهبود بخشيده است. موقعيت بهبود يافته [[زنان]]، با افزايش سن [[ازدواج]]، كاهش فاصـله | # '''گسترش سطح سواد و تحصيلات:''' يكی از مهم ترين شاخص های نوسازی، گسترش سطح سواد و تحصـيلات اسـت كـه پيامـدهای بسـياری را بـر ساخت های مختلف زندگی فردی و اجتماعی به دنبال داشته است. اثر بخشی مؤثر میزان تحصیلات بالا بر افزایش سن [[ازدواج]]، به ویژه سن [[ازدواج]] [[زنان]] در مطالعات زیادی بررسی شده است. در اين مطالعات، بر اين مسئله تأكيد شده است كه نوسازی از طريق گسترش تحصيلات عمومی و فراهم كردن امكانـات حضـور در فعاليـت هـای بيـرون از خانـه، موقعيت [[زنان]] را بهبود بخشيده است. موقعيت بهبود يافته [[زنان]]، با افزايش سن [[ازدواج]]، كاهش فاصـله سنی بـين زوجين، افزايش قدرت تصميم گيری در [[خانواده]] و كاهش باروری همراه بوده است. اثر سواد بر كاهش سطح باروری، به عنوان عاملی مهم در بين كليه اقوام و قوميت ها نيز به روشنی آشـكار اسـت. بعد نگارنده به تبیین رابطه تحصیلات و کاهش باروری می پردازد. و در تبیین رابطه میان باروری و تحصیلات، سه مؤلفه شناختی، نگرشی و اقتصادی مورد توجه قرار می گیرد. | ||
# '''افزايش سن [[ازدواج]]:'''[[ازدواج]]، شالوده تشکیل [[خانواده]] بوده که از طریق آن کارکرد تولید مثل و فرزند آوری آغاز می شود. یکی از عوامل مهم در دگرگونی کنش باروری، بخصوص در مورد [[زنان]]، سن [[ازدواج]] است. زمان [[ازدواج]]، به علت ارتباط نزدیک و بلافصل با باروری، به صورت گسترده ای مورد توجه جمعیت شناسان قرار گرفته است. ارتباط زناشویی بین دو نفر در قالب [[ازدواج]]، مشروط به توافق جمعی درباره آن است. قواعد اجتماعی حاكم بر [[ازدواج]]، تعيين كننده اصلی زمان [[ازدواج]] اند. | # '''افزايش سن [[ازدواج]]:'''[[ازدواج]]، شالوده تشکیل [[خانواده]] بوده که از طریق آن کارکرد تولید مثل و فرزند آوری آغاز می شود. یکی از عوامل مهم در دگرگونی کنش باروری، بخصوص در مورد [[زنان]]، سن [[ازدواج]] است. زمان [[ازدواج]]، به علت ارتباط نزدیک و بلافصل با باروری، به صورت گسترده ای مورد توجه جمعیت شناسان قرار گرفته است. ارتباط زناشویی بین دو نفر در قالب [[ازدواج]]، مشروط به توافق جمعی درباره آن است. قواعد اجتماعی حاكم بر [[ازدواج]]، تعيين كننده اصلی زمان [[ازدواج]] اند. | ||
# '''رشد [[طلاق]]:''' طلاق در حقیقت، گونه ای از گسیختگی [[خانواده]] است. و اغلب زمانی اتفاق می افتد که استحکام رابطه زناشویی از بین رفته، میان [[زن]] و [[شوهر]] ناسازگاری و تنش به وجود می آید. در گذشته [[ازدواج]] آسان و [[طلاق]] سخت بود اما در دوره جدید [[ازدواج]] سخت و [[طلاق]] آسان شده است.امروزه [[طلاق]] پدیده ای اجتماعی است که نه تنها بر چگونگی مناسبات افراد تأثیر می گذارد، بلکه آسیب های جبران ناپذیری را بر جامعه وارد می سازد. | # '''رشد [[طلاق]]:''' [[طلاق]] در حقیقت، گونه ای از گسیختگی [[خانواده]] است. و اغلب زمانی اتفاق می افتد که استحکام رابطه زناشویی از بین رفته، میان [[زن]] و [[شوهر]] ناسازگاری و تنش به وجود می آید. در گذشته [[ازدواج]] آسان و [[طلاق]] سخت بود اما در دوره جدید [[ازدواج]] سخت و [[طلاق]] آسان شده است.امروزه [[طلاق]] پدیده ای اجتماعی است که نه تنها بر چگونگی مناسبات افراد تأثیر می گذارد، بلکه آسیب های جبران ناپذیری را بر جامعه وارد می سازد. | ||
#تغيير الگوی [[خانواده]] از گسترده به هسته ای: ساختار [[خانواده]] و نوع آن، نيز از عوامل تأثيرگذار بر رفتار باروری است. به عبارت ديگـر، گسـترده يـا هسـته ای بـودن [[خانواده]]، عواملی هستند كه نگرش والدين را در مورد شمار فرزندان، بنا بـه دلائـل اقتصـادی، اجتمـاعی و فرهنگـی، تحت تأثير قرار می دهند. اين رابطه را از چند جهت می توان مورد بررسي قرار داد، که نگارنده در مقاله آن را تبیین کرده است. | #تغيير الگوی [[خانواده]] از گسترده به هسته ای: ساختار [[خانواده]] و نوع آن، نيز از عوامل تأثيرگذار بر رفتار باروری است. به عبارت ديگـر، گسـترده يـا هسـته ای بـودن [[خانواده]]، عواملی هستند كه نگرش والدين را در مورد شمار فرزندان، بنا بـه دلائـل اقتصـادی، اجتمـاعی و فرهنگـی، تحت تأثير قرار می دهند. اين رابطه را از چند جهت می توان مورد بررسي قرار داد، که نگارنده در مقاله آن را تبیین کرده است. | ||
# '''غلبه فضای گفتمانی كم فرزندآوری:''' مراد از فضای گفتمانی کم فرزند آوری، آن دسته از مفاهیم، معانی و احکامی است که در تفسیرهای اعضای جامعه پیرامون جمعیت و فرزند آوری وجود دارد. منابع نهادی در خصوص مسئله جمعيت، تلاش می كنند در ارائه صورت بندی جديد بـين جمعيـت، اقتصاد، وضعيت اقتصادی خانوار، جمعيت و محيط زيست، جمعیت و منـابع، جمعيـت و فضـای زنـدگی، جمعيـت وتوسعه و... ارتباط برقرار كنند. و گفتمان کم فرزند آوری زمینه را برای اشاعه گونه ای از تفکر عقلانی در برابر اندیشه مبتنی بر سنت های اجتماعی و فرهنگی پیرامون فرزند آوری فراهم می آورد. که در این جا به توضیح مفاهیم گفتمان کم فرزندآوری، محوریت کیفیت فرزندان در برابر کمیت آنان، خود حمایت گری [[زنان]]، چالش زدایی از مدیریت [[خانواده]] و منابع نهادی که در این قسمت هم به نهادهای بهداشتی، نهادهای دینی و نهادهای آموزشی، رسانه های ارتباطی پرداخته می شود. | # '''غلبه فضای گفتمانی كم فرزندآوری:''' مراد از فضای گفتمانی کم فرزند آوری، آن دسته از مفاهیم، معانی و احکامی است که در تفسیرهای اعضای جامعه پیرامون جمعیت و فرزند آوری وجود دارد. منابع نهادی در خصوص مسئله جمعيت، تلاش می كنند در ارائه صورت بندی جديد بـين جمعيـت، اقتصاد، وضعيت اقتصادی خانوار، جمعيت و محيط زيست، جمعیت و منـابع، جمعيـت و فضـای زنـدگی، جمعيـت وتوسعه و... ارتباط برقرار كنند. و گفتمان کم فرزند آوری زمینه را برای اشاعه گونه ای از تفکر عقلانی در برابر اندیشه مبتنی بر سنت های اجتماعی و فرهنگی پیرامون فرزند آوری فراهم می آورد. که در این جا به توضیح مفاهیم گفتمان کم فرزندآوری، محوریت کیفیت فرزندان در برابر کمیت آنان، خود حمایت گری [[زنان]]، چالش زدایی از مدیریت [[خانواده]] و منابع نهادی که در این قسمت هم به نهادهای بهداشتی، نهادهای دینی و نهادهای آموزشی، رسانه های ارتباطی پرداخته می شود. | ||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
==نتيجه گيری== | ==نتيجه گيری== | ||
يافته های پژوهش نشان می دهد كه پديده های جمعيتی، به شدت متأثر از زمينه هـای اجتمـاعی و فرهنگـي هـر جامعـه هستند. شرايط اجتماعی و فرهنگی، از طريق تأثيرگذاری بر ساختار خانواده و فرايندهای درون [[خانواده]]، بر پديـده بـاروری تأثير می گذارند. ازآنجاكه شرايط اجتماعی، تا حدود بسيار زيادی قابل برنامه ريزی و مديريت هستند، بسـياری از كشـورها با جهت دهی سياست های جمعيتی خود، به سوی سازواری شرايط اجتماعی و فرهنگی با كاهش باروری، به ايـن هـدف دست يافتند. سوگمندانه بايد گفت: موفق ترين كشور در اين عرصه، كشور ما بود. اما آنچه نبايد فراموش كرد، ايـن اسـت كه راه برگشت و جبران گذشته از همين مسير، امكان پذير اسـت. ازايـن رو، اگـر سياسـت گزاران كشـور خواهـان افـزايش باروی هستند، راه آن دگرگونی شرايط اجتماعی و فرهنگی، به شكلی اسـت كـه بـا شـرايط تسـهيل بـاروری سـازگاری داشته باشد. توجه به روستاها، باز توزيع عادلانـه جمعيتـی، پـايش سـرزمينی، كـاهش سـن [[ازدواج]]، تـرويج نقـش هـای [[جنسيت]]ی، بازتوليد گفتمان زادآوری زياد، بازمهندسی پيام های رسـانه ای و توجـه دادن [[زنان]] و | يافته های پژوهش نشان می دهد كه پديده های جمعيتی، به شدت متأثر از زمينه هـای اجتمـاعی و فرهنگـي هـر جامعـه هستند. شرايط اجتماعی و فرهنگی، از طريق تأثيرگذاری بر ساختار خانواده و فرايندهای درون [[خانواده]]، بر پديـده بـاروری تأثير می گذارند. ازآنجاكه شرايط اجتماعی، تا حدود بسيار زيادی قابل برنامه ريزی و مديريت هستند، بسـياری از كشـورها با جهت دهی سياست های جمعيتی خود، به سوی سازواری شرايط اجتماعی و فرهنگی با كاهش باروری، به ايـن هـدف دست يافتند. سوگمندانه بايد گفت: موفق ترين كشور در اين عرصه، كشور ما بود. اما آنچه نبايد فراموش كرد، ايـن اسـت كه راه برگشت و جبران گذشته از همين مسير، امكان پذير اسـت. ازايـن رو، اگـر سياسـت گزاران كشـور خواهـان افـزايش باروی هستند، راه آن دگرگونی شرايط اجتماعی و فرهنگی، به شكلی اسـت كـه بـا شـرايط تسـهيل بـاروری سـازگاری داشته باشد. توجه به روستاها، باز توزيع عادلانـه جمعيتـی، پـايش سـرزمينی، كـاهش سـن [[ازدواج]]، تـرويج نقـش هـای [[جنسيت]]ی، بازتوليد گفتمان زادآوری زياد، بازمهندسی پيام های رسـانه ای و توجـه دادن [[زنان]] و دختران، بـه زيبـايی هـای معنوی به جای زيبايی های ظاهری و... از سنخ سازگاری شرايط اجتماعی با تمايل به زادآوری زياد است. | ||