عرفی شدن نفقه: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
زهرا زارعی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
زهرا زارعی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
==چکیده== | ==چکیده== | ||
مشهور فقهای شیعه [[نفقه زنان|نفقه زوجه]] را عرفی می‌دانند، در حالی‌که روایات و فتاوای فقهای قدیم [[نفقه]] را مقدر دانسته‌اند. در تاریخچه این مسئله فقهی، کتاب مبسوط شیخ طوسی نقطه عطفی در تبدیل [[نفقه]] مقدر به [[نفقه]] عرفی است. شیخ طوسی فقیه بزرگ شیعه در این توسعه از فقه شافعی بهره برده است. اثری که شیخ طوسی در این مسئله بر فقه بعد از خود گذاشته است، مسئله اصلی این مقاله است. این مقاله با بررسی [[نفقه زنان|نفقه زوجه]] در کتابهای فقهی شیعه و اهل سنت قبل از مبسوط و کتابهای فقهی بعد از مبسوط الگوی شیخ طوسی در توسعه فقه را در این مسئله به عنوان نمونه ای از مسائل فقه شیعه نقد می‌نماید. | مشهور فقهای شیعه [[نفقه زنان|نفقه زوجه]] را عرفی می‌دانند، در حالی‌که روایات و فتاوای فقهای قدیم [[نفقه]] را مقدر دانسته‌اند. در تاریخچه این مسئله فقهی، کتاب مبسوط شیخ طوسی نقطه عطفی در تبدیل [[نفقه]] مقدر به [[نفقه]] عرفی است. شیخ طوسی فقیه بزرگ شیعه در این توسعه از فقه شافعی بهره برده است. اثری که شیخ طوسی در این مسئله بر فقه بعد از خود گذاشته است، مسئله اصلی این مقاله است. این مقاله با بررسی [[نفقه زنان|نفقه زوجه]] در کتابهای فقهی شیعه و اهل سنت قبل از مبسوط و کتابهای فقهی بعد از مبسوط الگوی شیخ طوسی در توسعه فقه را در این مسئله به عنوان نمونه ای از مسائل فقه شیعه نقد می‌نماید. | ||
==گزارشی از مقاله== | ==گزارشی از مقاله== | ||
نویسندگان در این مقاله، تاثیر بحث [[نفقه]] کتاب مبسوط شیخ طوسی بر بحث [[نفقه زنان|نفقه زوجه]] در فقه شیعه را مورد بررسی قرار می‌دهند. بررسی این تاثیر در سه مرحله انجام می گیرد: مطالعه تطبیقی بین کتب فقهی قبل از شیخ و کتاب مبسوط، بررسی تطبیقی کتاب مبسوط و کتب معاصر اهل سنت که مبسوط احتمالاً تحت تاثیر آنها نگارش یافته است و نیز بررسی تطبیقی کتاب مبسوط و کتب فقهی شیعه پس از آن. | نویسندگان در این مقاله، تاثیر بحث [[نفقه]] کتاب مبسوط شیخ طوسی بر بحث [[نفقه زنان|نفقه زوجه]] در فقه شیعه را مورد بررسی قرار می‌دهند. بررسی این تاثیر در سه مرحله انجام می گیرد: مطالعه تطبیقی بین کتب فقهی قبل از شیخ و کتاب مبسوط، بررسی تطبیقی کتاب مبسوط و کتب معاصر اهل سنت که مبسوط احتمالاً تحت تاثیر آنها نگارش یافته است و نیز بررسی تطبیقی کتاب مبسوط و کتب فقهی شیعه پس از آن. | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۴: | ||
===بررسی تطبیقی کتاب مبسوط و کتب فقهی شیعه پس از آن=== | ===بررسی تطبیقی کتاب مبسوط و کتب فقهی شیعه پس از آن=== | ||
این مقاله در پایان به بیان تاثیر [[نفقه زنان|نفقه زوجه]] در کتاب مبسوط بر کتابهای پس از آن می پردازد و آن ها را با ذکر نام کتاب و نویسنده بیان می‌کند؛ مثل کتاب المهذب ابن براج، المؤتلف طبرسی، الوسیله الی نیل الفضیله ابن حمزه و ... . در این قسمت از مقاله بعد از معرفی کتب متاثر از مبسوط شیخ طوسی در باب [[نفقه زنان|نفقه زوجه]]، به این نکته اشاره می کند بعد از علامه حلی، معمولا [[نفقه]] را عرفی می دانستند تا این که در این میان شهید ثانی در مسالک، نظر متمایزی داد و بدون اشاره به فقه شافعی، برای اولین بار به منشاء غیر شیعی قول شیخ طوسی در مبسوط اشاره کرد. فقیه برجسته دیگر در این بحث صاحب جواهر است که تعارض بین اطلاق و دلالت آیات را بحث می کند. با این وجود سایر فقهای معاصر، [[نفقه]] را عرفی می دانند. | این مقاله در پایان به بیان تاثیر [[نفقه زنان|نفقه زوجه]] در کتاب مبسوط بر کتابهای پس از آن می پردازد و آن ها را با ذکر نام کتاب و نویسنده بیان می‌کند؛ مثل کتاب المهذب ابن براج، المؤتلف طبرسی، الوسیله الی نیل الفضیله ابن حمزه و ... . در این قسمت از مقاله بعد از معرفی کتب متاثر از مبسوط شیخ طوسی در باب [[نفقه زنان|نفقه زوجه]]، به این نکته اشاره می کند بعد از علامه حلی، معمولا [[نفقه]] را عرفی می دانستند تا این که در این میان شهید ثانی در مسالک، نظر متمایزی داد و بدون اشاره به فقه شافعی، برای اولین بار به منشاء غیر شیعی قول شیخ طوسی در مبسوط اشاره کرد. فقیه برجسته دیگر در این بحث صاحب جواهر است که تعارض بین اطلاق و دلالت آیات را بحث می کند. با این وجود سایر فقهای معاصر، [[نفقه]] را عرفی می دانند. | ||
==جمع بندی و نتیجه گیری== | ==جمع بندی و نتیجه گیری== | ||
در نتیجه گیری این مقاله به موارد زیر اشاره شده است: | در نتیجه گیری این مقاله به موارد زیر اشاره شده است: | ||
| خط ۴۳: | خط ۳۹: | ||
* نویسنده در این مقاله درصدد بررسی تاثیر کتاب مبسوط شیخ طوسی در عرفی شدن [[نفقه]] است و نه بحث فقهی درباره این موضوع. دغدغه ممتاز فقیه بزرگ شیعه نسبت به توسعه فقه در کتاب مبسوط تجلی می‌یابد. بررسی متون پیش از شیخ نشان داد که بحث های فقهی در موضوع [[نفقه زنان|نفقه زوجه]] متاثر از روایات بوده است .متون فقهی در این زمان تنها به ذکر سه مورد خوراک و پوشاک و مسکن برای [[نفقه]] بسنده کرده و ذکری از مواردی که در دوره‌های بعدی مطرح شده است نمی آورند. کتاب نهایه شیخ نیز مانند کتابهای دیگر این دوره به بحث [[نفقه]] پرداخته است. وی در کتاب مبسوط کل بحث [[نفقه]] را از نو بدون توجه به روایات بازسازی می نماید. شیخ در این بازسازی در تبویب، ذکر مسائل اصلی و فرعی ادله و تقریر آن، تا حدودی متاثر از الحاوی ماوردی است و به همین جهت کمتر به روایات باب [[نفقه]] توجه نموده است. ظاهر روایات با فتوای مشهور شافعی در مورد مقدار [[نفقه زنان|نفقه زوجه]] و مصادیق آن تعارض آشکاری دارد و بررسی مسائل جدید در این باب نیازمند حل این تعارض است. با این وجود شیخ بدون پیمودن این راه روایات را در بحث خود ذکر نمی نماید و برای اولین بار در این بحث به اطلاق آیات و روایاتی از اهل سنت استناد می کند. | * نویسنده در این مقاله درصدد بررسی تاثیر کتاب مبسوط شیخ طوسی در عرفی شدن [[نفقه]] است و نه بحث فقهی درباره این موضوع. دغدغه ممتاز فقیه بزرگ شیعه نسبت به توسعه فقه در کتاب مبسوط تجلی می‌یابد. بررسی متون پیش از شیخ نشان داد که بحث های فقهی در موضوع [[نفقه زنان|نفقه زوجه]] متاثر از روایات بوده است .متون فقهی در این زمان تنها به ذکر سه مورد خوراک و پوشاک و مسکن برای [[نفقه]] بسنده کرده و ذکری از مواردی که در دوره‌های بعدی مطرح شده است نمی آورند. کتاب نهایه شیخ نیز مانند کتابهای دیگر این دوره به بحث [[نفقه]] پرداخته است. وی در کتاب مبسوط کل بحث [[نفقه]] را از نو بدون توجه به روایات بازسازی می نماید. شیخ در این بازسازی در تبویب، ذکر مسائل اصلی و فرعی ادله و تقریر آن، تا حدودی متاثر از الحاوی ماوردی است و به همین جهت کمتر به روایات باب [[نفقه]] توجه نموده است. ظاهر روایات با فتوای مشهور شافعی در مورد مقدار [[نفقه زنان|نفقه زوجه]] و مصادیق آن تعارض آشکاری دارد و بررسی مسائل جدید در این باب نیازمند حل این تعارض است. با این وجود شیخ بدون پیمودن این راه روایات را در بحث خود ذکر نمی نماید و برای اولین بار در این بحث به اطلاق آیات و روایاتی از اهل سنت استناد می کند. | ||
* مقایسه دو کتاب و به ویژه در محور فتاوا نشان دهنده قوت فقیهی شیخ است. گرچه در دوره‌های بعدی ادله شیخ و برخی از فتاوای او به دست فقها پالایش می گردد ولی چارچوبی که شیخ در ادله، تقریر آن، مسائل و ذکر مصادیق متعدد و موارد دیگری که پیش از این ذکر شد برای این وضع ایجاد می‌کند همچنان ادامه پیدا می‌کند و کمتر به آن اشکال می شود. غیر از شهید ثانی و صاحب جواهر که به منشاء مسائل و فتاوای شیخ در مبسوط توجه دارند، تنها برخی معاصران مانند محقق اراکی، سید محسن حکیم و محمد سعید حکیم به روایات و حل تعارض پیش‌گفته می‌پردازند. اگر پژوهش های دیگر تاثیر تعیین کننده مبسوط در چند مسئله فقهی دیگر را نیز ثابت نماید لازم است در پژوهش های فقهی نقش کتاب مبسوط در تک‌تک مسائل با تعامل بیشتری بررسی گردد.<br /> | |||
* مقایسه دو کتاب و به ویژه در محور فتاوا نشان دهنده قوت فقیهی شیخ است. گرچه در دوره‌های بعدی ادله شیخ و برخی از فتاوای او به دست فقها پالایش می گردد ولی چارچوبی که شیخ در ادله، تقریر آن، مسائل و ذکر مصادیق متعدد و موارد دیگری که پیش از این ذکر شد برای این وضع ایجاد می‌کند همچنان ادامه پیدا می‌کند و کمتر به آن اشکال می شود. غیر از شهید ثانی و صاحب جواهر که به منشاء مسائل و فتاوای شیخ در مبسوط توجه دارند، تنها برخی معاصران مانند محقق اراکی، سید محسن حکیم و محمد سعید حکیم به روایات و حل تعارض پیش‌گفته می‌پردازند. اگر پژوهش های دیگر تاثیر تعیین کننده مبسوط در چند مسئله فقهی دیگر را نیز ثابت نماید لازم است در پژوهش های فقهی نقش کتاب مبسوط در تک‌تک مسائل با تعامل بیشتری بررسی گردد. | |||
* تنها در دوران معاصر توجه جدی به روایات صورت پذیرفته است. نتیجه این توجه دوباره به روایات در بحث محقق اراکی و محمدسعید حکیم انحصار [[نفقه]] در مواردی است که از روایات فهمیده می شود و در مورد محسن حکیم یافتن روایتی جدید برای اثبات [[نفقه]] عرفی. به نظر می رسد این بازگشت دوباره به روایات نتیجه الگوی شیخ طوسی در توسعه این بحث است. اگر شیخ به جای نادیده گرفتن ادله و اقوال پیشین با نقد آن به ادله جدید استناد می نمود و مسائل جدید را با توجه به ارتباط مسائل با ادله و اقوال پیشین استنباط می‌کرد، این رجوع دوباره پیش نمی‌آمد. در واقع در جایی که سنتی علمی مانند سنت فقهی شیعی قبل از شیخ وجود دارد، توسعه علم بدون در نظر گرفتن سنت علمی و بدون بررسی مشکل توسعه نیافتگی آن و صرفاً با رویکردی پالایشی نسبت به وضعیت توسعه یافته طرف مقابل نمی تواند توسعه پایداری باشد. به نظر می رسد نسبتی که فقه شیعه با فقه شافعی در آن دوران داشته است امروز نیز بین فقه شیعه و علم حقوق برقرار است. بررسی الگوی توسعه شیخ طوسی شاید پیام هایی برای توسعه امروزی فقه شیعه نیز داشته باشد. | * تنها در دوران معاصر توجه جدی به روایات صورت پذیرفته است. نتیجه این توجه دوباره به روایات در بحث محقق اراکی و محمدسعید حکیم انحصار [[نفقه]] در مواردی است که از روایات فهمیده می شود و در مورد محسن حکیم یافتن روایتی جدید برای اثبات [[نفقه]] عرفی. به نظر می رسد این بازگشت دوباره به روایات نتیجه الگوی شیخ طوسی در توسعه این بحث است. اگر شیخ به جای نادیده گرفتن ادله و اقوال پیشین با نقد آن به ادله جدید استناد می نمود و مسائل جدید را با توجه به ارتباط مسائل با ادله و اقوال پیشین استنباط می‌کرد، این رجوع دوباره پیش نمی‌آمد. در واقع در جایی که سنتی علمی مانند سنت فقهی شیعی قبل از شیخ وجود دارد، توسعه علم بدون در نظر گرفتن سنت علمی و بدون بررسی مشکل توسعه نیافتگی آن و صرفاً با رویکردی پالایشی نسبت به وضعیت توسعه یافته طرف مقابل نمی تواند توسعه پایداری باشد. به نظر می رسد نسبتی که فقه شیعه با فقه شافعی در آن دوران داشته است امروز نیز بین فقه شیعه و علم حقوق برقرار است. بررسی الگوی توسعه شیخ طوسی شاید پیام هایی برای توسعه امروزی فقه شیعه نیز داشته باشد. | ||