دیه

تعریف

دیه مفرد دیات است و از ریشۀ «ودی» به معنای راندن و رد کردن است. در لغت به معنی پرداخت خونبها و عقل آمده چرا که با پرداخت آن نزاع و اختلاف بین طرفین کنار گذاشته می‌شود. <ref>ویکی فقه، مقاله دیه (حقوق جزا)</ref> اين اصطلاح فقهى است و عبارت از مالى است كه در مقابل جرح و قتل و نقص عضوى بايد جانى به مجنى عليه يا ورثه او بدهد. <ref>سجادى، فرهنگ معارف اسلامى، ج‏2، ص: 877.</ref> دیه زن همانند دیه جان، مالی است که بدل جان انسان محسوب می‌شود و از جانب جانی (کسی که جنایت را مرتکب شده) به مَجنی عَلیه (کسی که به او آسیبی وارد شده) پرداخت می‌شود.<ref> دهخدا و دیگران، لغتنامه، ذیل واژه دیه، ج۸، ص۱۱۴۵۴</ref> و در اسلام در موارد مختلف ديه واجب است و در مواردى قصاص يا ديه هر يك روا باشد بسته بنظر ولى دم است. در قتل عمد صاحب دم مخير است بين قصاص يا ديه (جزاء نقدى) يا عفو. ديه زن نصف است در تمام مواردى كه ديه معين است يا مخير است. <ref>سجادى، فرهنگ معارف اسلامى، ج‏2، ص: 877</ref>

انواع

ديه قتل خطا

دیه قتل خطایی 20 شتر بنت مخاض و 20 شتر ابن لبون و 30 شتر بنت لبون و 30 حقه است. دية قتل عمد يكى از 6 امر است. 1 صد شتر دو ساله ببالا 2 دويست گاو 3 دويست حله كه هر حله دو لباس باشد از برد يمانى 4 هزار گوسفند 5 هزار دينار كه هزار مثقال طلا باشد 6 هزار درهم. در قتل شبه عمد يكصد شتر كه 34 شتر 5 ساله به بالا و 33 شتر 2 ساله ببالا و 33 شتر سه ساله ببالا (يكى از امور پنجگانه در قتل عمد) <ref>(شهید ثانی،577 شرح لمعه ج 2 ص - 260)</ref> نظر فقیهان در فقه، دیه زن به دو صورت مورد بررسی و فتوا قرار گرفته است. دیه نفس (بدن انسان) که مقدار دیه کامل زن و مرد است و دیه عضو (عضوی از بدن انسان). <ref>مزیجانی، «بررسی قصاص زن و مرد از دیدگاه فقهی و مجازات قانون اساسی»، ص۱۴۴.</ref>

دیه نفس

فقهای شیعه، دیه جنایت بر زن مسلمان را نصف دیه مرد دانسته‌اند. <ref>شیخ مفید، المقنعه،۱۴۱۰ق، ص۷۶۳؛ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۷، ص۱۴۸.</ref> به گفته شیخ مفید، اگر زنی به دست مردی کشته شود، در صورتی که موجب دیه بشود، قاتل باید نیمی از دیه را بپردازد. <ref>شیخ مفید، المقنعه،۱۴۱۰ق، ص۷۳۹.</ref> همچنین فقیهان معاصر <ref>(مزیجانی و عارفیان، «بررسی قصاص زن و مرد از دیدگاه فقهی و مجازات قانون اساسی»، ص۱۲۶؛ شیرازی، الفقه کتاب الدیات، ص۴۵؛ جوادی آملی، زن در آیینه جلال و جمال، ص۱۵۰؛</ref> نظیر امام خمینی <ref>(امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۵۹۷.)</ref> و آیت‌الله خویی، <ref>خویی، مبانی تکمله المنهاج، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۵۴</ref> نیز همین نظر را دارند. فقیهان دیگر مذاهب اسلامی در نصف بودن دیه زن مانند فقیهان شیعه فتوا داده‌اند. <ref>(سرخسی، المبسوط، ۱۴۰۶ق، ج۲۶، ص۷۹؛</ref> و به گفته شیخ طوسی همه فقها به غیر از ابن علیه و اصم بر این رأی اتفاق‌نظر دارند. <ref>(شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الإمامیة، ۱۳۸۷ق، ج۷، ص۱۴۸.</ref>همچنین گفته شده که پیش از اسلام نیز در میان قبایل عرب دیه زن نیمی از دیه مرد بوده است. <ref>جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۹۷۶م،ج۵،ص۵۹۳.</ref> البته تعداد اندکی از فقهای شیعه و سنی دیه‌ی زن و مرد را برابر دانسته‌اند.<ref> ویکی شیعه مقاله دیه زن</ref>

دیه اعضا

اعضايى كه در بدن انسان يگانه‏‎‎‎‎‎‎‎اند، مانند زبان ديه كامل دارند، و اعضايى كه جفت‏‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎اند، مانند چشم، هر دو با هم يك ديه كامل و هركدام به تنهايى نصف ديه دارند، مگر لب پايين و بيضه سمت چپ كه برخى، ديه هريك از آن دو را دو سوم ديه كامل دانسته‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎اند. برخى گفته‏‎‎‎‎‎‎اند: ديه آنچه در بدن چهارتايى است، مانند پلكها، ديه كامل و ديه هريك به تنهايى يك چهارم ديه كامل است. آنچه در بدن ده تايى است، مانند انگشتان در قطع همه، ديه كامل و به قول مشهور در هر يك، يك دهم ديه ثابت است. در شريعت براى بعضى اعضا ديه‏‎‎‎‎‎اى تعيين نشده و به جاى ديه، ارش (حكومت) ثابت است. در ارش، برده براى آزاد اصل قرار داده مى‎‎‎‎‏شود؛ بدين معنا كه براى تعيين ارش جنايت بر انسان آزاد، وى برده فرض مى‎‎‎‎‎شود؛ چنان كه در مواردى كه براى عضو در شرع ديه معيّن شده است، انسان آزاد براى برده اصل قرار داده مى‎‎‎‎‎‎‎‎شود. اعضاى داراى ديه معيّن بنابر قول مشهور عبارتند از: مو ، چشم، پلك ، بينى، گوش ، لب ، زبان، دندان، گردن، فكّ ، دست ، پا، انگشت، كمر ، نخاع ، پستان ، آلت تناسلى مرد ، بيضه و ...<ref>هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج‏3، ص 675</ref>

منابع

• سجادى، جعفر فرهنگ معارف اسلامى تهران ‏ كومش1373 ه. ش‏‏
• شهید ثانی، شرح لمعه، دارالعلم.
• هاشمى شاهرودى محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام‏، موسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بيت عليهم السلام، مركز پژوهشهاى فارسى الغدير قم‏، 1426 ه. ق
• ویکی شیعه