خانواده در مسیحیت

منزلت ازدواج و خانواده در مسیحیت

از اصول تعالیم کلیسایی، معتبر دانستن نهاد خانواده و تفاوت گذاری کتاب مقدس میان ازدواج (روابط جنسی در چارچوب خانواده) با سایر مدل های ارتباط جنسی و زناشویی است.<ref>عبرانیان 4: 13.</ref> در مسیحیت تأکید می شود که پیوند عمیق زندگی و محبت که زناشویی را به وجود می آورد، توسط خالق وضع شده و او قوانین مناسب آن را اعطا کرده است و خانواده، یک نهاد صرفا انسانی و برآمده از فرهنگ ها نیست. <ref>Catechism of the Catholic Church, p. 359.</ref> خانواده مسیحی یک کلیسای خانگی معرفی شده و بر وظیفه تبلیغی و تبشیری آن تأکید می گردد.<ref>جمعی از اساقفه مسیحی، تعالیم کلیسای کاتولیک، ترجمه: احمد رضا مفتاح و دیگران، ص 581- 582.</ref> به منظور تبیین اهمیت ازدواج و تشکیل خانواده در مسیحیت، برخی محورهای الهیات و متون مسیحی را که به بازتاب این جایگاه می پردازند، شرح می دهیم:

تأکید بر بعد الهی خانواده و تطبیق آن بر تثلیث

از منظر مسیحیت، خود خداوند ساختار خانواده را برپا کرده است و لذا خانواده بنیانی الهی دارد.<ref>Catechism of the Catholic Church, p. 359.</ref> خداوند از همان ابتدا با آفرینش زن و مرد، به دنبال تشکیل و بناگذاری نهاد خانواده بوده است.<ref group="پانویس">عیسی در همین زمینه می گوید: «...خالق در ابتدا ایشان را مرد و زن آفرید و از این جهت، مرد، پدر و مادر خود را رها کرده و به زن خویش بپیوندد و هر دو یک تن خواهند شد؛ بنابراین بعد از آن، دو نیستند بلکه یک تن هستند. پس آنچه را خدا پیوست، انسان جدا نسازد».</ref> <ref>متی 19: 3- 5</ref>مسیحیت مدعی است این بنیان خردمندانه و دوراندیشانه خداوند خالق است که در نهاد شر (تمایلات جنسی)، تمایلات عاشقانه و محبت آمیز را نهادینه ساخته است.<ref>The Identity, The Mission, The Projects, The Pontifical John Paul Ii Institute, p. 17,35.</ref> مسیحیت نگاهی رازگونه به ازدواج دارد که می توان در نحوه ترسیم ارتباط ازدواج و تثلیث، بخشی از آن را دید؛ <ref>Catechism of the Catholic Church, p. 45-55.</ref> پیوند اشخاص در ازدواج، نشان و صورتی از پیوند پدر و پسر در روح القدس توصیف می شود.

قرار دادن خانواده در زمره شعائر هفت گانه کلیسایی و سر عظیم دانستن آن

مسیحیت از ازدواج به عنوان یک سر عظیم یاد می کند<ref>افسسیان 5: 22-32.</ref> که هرکسی را یارای رسیدن به راز آن نیست.<ref>متی 7: 6.</ref> در الهیات مسیحی تأکید شده خداوند قدرت مطلق خود را به «اسرارآمیزترین» وجه نشان می دهد؛ از ازدواج به عنوان ظرفی برای آشکار شدن ارزش های کلیسایی سخن گفته شده<ref>The Identity, The Mission, The Projects, The Pontifical John Paul Ii Institute, p.39.</ref> و تصریح گردیده یکی از متعالی ترین نشانه های محبت خدا به بشر در سر ازدواج نهفته است. از سوی دیگر، قرار گرفتن ازدواج در زمره آیین های مقدس هفت گانه مسیحیت کاتولیک، زمانی اهمیت خود را به رخ می کشد که دانسته شود این آیین ها، علت و اسباب و مسیر نیل به فیض الهی از طریقی نامرئی هستند.<ref>Catechism of the Catholic Church, p. 255</ref> خداوند به همه فیض می رساند، ولی در لحظات، خاص از جمله انجام آیین های مقدس، فیض خاص می رساند. در واقع این شعائر، برای نجات بشر ضروری هستند<ref>زیبایی نژاد، مسیحیت شناسی مقایسه ای، ص 315.</ref> و به انسان به منظور نیل به نجات و رستگاری مدد می رسانند.<ref>Catechism of the Catholic Church, p. 258.</ref>

ازدواج به مثابه عهدی الهی

متألهان مسیحی ازدواج را عهدی میان زن و مرد می دانند.<ref>ملاکی 14: 2.</ref> با توجه به نقش محوری مفهوم عهد در الهیات مسیحی (که در عهد جدید در مقابل عهد عتیق بازتاب یافته)، از سنخ عهد بودن ازدواج نشان دهنده اهمیت آن است.

توجه به کارکردهای تربیتی اجتماعی خانواده و اهتمام به ارتقای موقعیت آن

ضرورت احترام به والدین،<ref>کولسیان 20: 3 و افسسیان 1: 4-6 و مرقس 18: 19.</ref> تأکید بر وظیفه تخطی ناپذیر والدین در تربیت و آموزش فرزندان،<ref>امثال 22: 6 و تثنیه 6: 6-7.</ref> لزوم تأدیب و نصیحت فرزندان، <ref>افسسیان 6: 4.</ref> توصیه به اطاعت زن از شوهر و احترام به او و محبت مرد به زن و صیانت از او،<ref>همان 22: 5-33.</ref> و نیز کنترل شهوت، <ref>ر.ک: باغبانی، «مسیحیت و جامعه شناسی خانواده»، به نقل از: آگوستین، رساله پیرامون ازدواج و شهوت، ص 1- 17.</ref> از جمله محورهای مورد توجه کلیسا در مسیر تحکیم خانواده است. بر نقش تربیت کنندگی والدین، به ویژه تربیت دینی نیز توجه داده شده است و خانواده به مثابه کلیسایی کوچک، نقش مکمل کلیسا در تربیت دینی را ایفا می کند: «آن که پسر خویش را دوست می دارد، تازیانه را فراموش نمی کند... آن که پسرش را تربیت کند، از او خرسند خواهد شد». <ref>بن سیرا 30: 1-2.</ref>

کارکرد اجتماعی خانواده نیز در جامعه مسیحی اهمیتی اساسی دارد <ref>افسسیان 5: 21.</ref> و خانواده هسته اصلی زندگی اجتماعی تلقی شده است.<ref>Catechism of the Catholic Church, p.476.</ref> در تعالیم نوین مسیحی تصریح شده خانواده در مقایسه با سایر نهادهای اجتماعی باید دارای اولویت باشد و به آن اهتمام بیشتری شود.<ref>The Identity, The Mission, The Projects, The Pontifical John Paul Ii Institute, p. 49.</ref> به همین دلیل، کلیسا لزوم حمایت نهادهای تخصصی از مردان و زنان به منظور توانمند سازی حضور آنان در خانواده را گوشزد می کند.<ref>The Social Agenda of the Catholic Church, p. 147.</ref>

وضع قوانین در راستای تحکیم خانواده

در مسیحیت، قواعدی برای انتظام بخشی به ازدواج و خانواده تدوین شده است؛ به عنوان نمونه، تنها راه انحصاری ارضای میل جنسی، تشکیل خانواده است و فقط در این صورت مبارک و مورد تأیید خداوند است<ref>علیایی و محمدیان، دایره المعارف کتاب مقدس، ص 631.</ref> و افرادی که بدون ازدواج ارتباط جنسی برقرار می کنند، فاسق نامیده شده اند.<ref>عبرانیان 13: 4</ref>. <ref group="پانویس">البته در میان برخی اندیشمندان مسیحی، به نوعی میان روسپیگری و زنا تفاوت گذاشته شده و جملاتی از آگوستین و آکویناس در دست است که روسپیگری را برای کنترل شهوت در جامعه اجازه می دهند.</ref> <ref>علیجانی، زن در مسیحیت، ص 201</ref>مسیحیت کاتولیک بر منع چند همسری و طلاق تأکید، و بر ثبت رسمی ازدواج در کلیسا، منع ازدواج با برخی از خویشان، و ضرورت ازدواج با هم کیش اصرار می ورزد. همچنین سقط جنین و شبیه سازی را نیز تهدیدی برای نظام خانواده می داند و در راستای صیانت از خانواده با آنها مخالفت می کند.<ref>خروج 20: 13؛ ارمیا 5: 1.</ref>

کارکردهای خانواده در مسیحیت

در زمره کارکردهای خانواده مسیحی می توان به این محورها اشاره کرد: تولید مثل، حمایت و مراقبت، جامعه پذیری، تنظیم رفتار جنسی، ایجاد محبت و وفاداری، یکی شدن، عاطفه و همراهی، تأمین اقتصادی و تربیت دینی و اجتماعی.<ref>بستان، «کارکردهای خانواده از منظر اسلام و فمنیسم»، حوزه و دانشگاه، ش 25.</ref> کتاب مقدس، نگهبانی از کلیسای خدا را متوقف بر اهمیت دادن به خانواده، وفاداری و نگهداری از خانه، ازدواج، ارتباط خانوادگی و تربیت فرزندان می داند.<ref>اول تیموتائوس 3: 2 و 4-5.</ref> <ref group="پانویس">البته جای بررسی دارد که چه میزان از این کارکردهای مورد تأکید مسیحیت برای خانواده، در دوران معاصر و به اقتضای رونق گرفتن بحث خانواده پدید آمده و چه میزان از آنها از بدو مسیحیت در زمره کارکردهای این نهاد ملحوظ بوده است.</ref> در میان کارکردهای ازدواج و آثار تشکیل خانواده، باروری از جایگاه ویژه ای برخوردار است. مسیحیت تصریح می کند که «باروری هدف ازدواج است و کلیسا تعلیم می دهد که هر عمل ازدواج به خودی خود باید برای تولید زندگی انسانی تنظیم شده باشد».<ref>Catechism of the Catholic Church, p. 508.</ref> پیشینه مسیحیت نشان می دهد فرزندآوری، گاهی به عنوان تنها عامل و پیامد تشکیل خانواده<ref>جرج برانتل، آیین کاتولیک، ترجمه حسن قنبری، ص 233.</ref> و گاهی به عنوان حلقه اصلی پیوند سایر کارکردها مد نظر بوده است.

جایگاه نازل تر خانواده در قیاس با تجرد در مسیحیت

در تعالیم مسیحی، ازدواج امری مقدس است و نفی نمی شود، <ref>اول تیموتائوس 4: 1-5.</ref> ولی هم زمان، خانواده کم ارزش تر از رهبانیت و تجرد است. <ref>Constructing Early Christian Families, p. 226.</ref> از این رو تعالیم مسیحی از جایگاه درجه دومی (پسا تجردی) و در مرتبه نازل تر خانواده در قیاس با تجرد و رهبانیت سخن می گویند. بر خلاف عهد عتیق، عهد جدید، تجرد را به طور خاص ستوده است.<ref>کونگ، زن در مسیحیت، ترجمه طیبه مقدمی و حمید بخشنده، ص 59.</ref> بکارت در عهد عتیق، عنوانی حقارت آمیز بود؛ ولی در عهد جدید به دلیل پیدایش مفهوم ازدواج با خدا یا مسیح، بکارت دارای بار ارزشی شد.<ref>علیایی و محمدیان، دایره المعارف کتاب مقدس، ص 627.</ref> پولس در همین زمینه می گوید: «کسی که ازدواج می کند، کار خوبی می کند و کسی که ازدواج نمی کند، کار مهم تری می کند».<ref>اول قرنتیان 7: 36- 38.</ref> تجرد در مقایسه با ازدواج، راه نزدیک تری برای رسیدن به فیض و بهره مندی از نجات است؛ گرچه ازدواج نیز در مرتبه بعدی اهمیت است و نفی نمی شود: «هرکس ازدواج را تحقیر کند، عظمت تجرد را نیز کوچک می شمرد و هرکسی که آن را تحسین کند، تجرد را بیشتر تحسین می کند و شکوه و عظمت می بخشد».<ref>Catechism of the Catholic Church, p.363.</ref> عیسی خود می گفت همه، قدرت ترک ازدواج به خاطر ملکوت خدا را ندارند<ref>متی 19: 11- 12.</ref> و بر اساس تعلیم کتاب مقدس که « اما هر عضوی را یک کار نیست»،<ref>رومیان 12: 4.</ref> برخی که از مراتب معنوی بالاتری برخوردارند، ازدواج می کنند و بقیه که مرتبتی پایین تر دارند، به زندگی متأهلانه خود ادامه می دهند.

تحولات تاریخی خانواده در مسیحیت

تجرد از زمان پولس به آرمان مسیحیت بدل شد، ولی درگذر زمان، به دلیل تنافی آن با طبیعت بشر، کم رنگ گردید و از عمومیت توصیه به آن کاسته شد.<ref>علیجانی، زن در آئین مسیحیت، ص 178.</ref> پس از دوران تاریک برای خانواده که تا سده های نخستین قرون وسطی ادامه داشت، مسیحیت از رهبانیت به سمت خانواده گرایی تغییر جهت داد و دیدگاه هایی که نفی لذت جنسی را ترویج می کرد، کم رنگ گردید. امکان پذیر نبودن نفی خانواده موجب شد با وجود همه کشیش ها میان خانواده و تجرد، در قرون وسطی در «شورای کلیسایی ترنت»، ازدواج مسیحی، یکی از آیین های هفت گانه معرفی گردد که مسیح وضع کرده.<ref>برانتل، آیین کاتولیک، ترجمه حسن قنبری، ص 133؛ کونگ، زن در مسیحیت، ترجمه حمید بخشنده، ص 76.</ref>

بازیابی ارزش خانواده در مسیحیت را باید به دوران معاصر نسبت داد. به نظر می رسد در سده اخیر، روند تکریم ازدواج و خانواده سرعت گرفته و این امر را می توان در جملات پاپ های معاصر مسیحی، به ویژه پس از شورای دوم واتیکان مشاهده کرد. کم کم خانواده اهمیت یافت و همسری و مادری جایگزین آرمان راهبگی شد. مسیحیان تمایلات جنسی را به عنوان یک نیاز طبیعی به رسمیت شناختند و کمتر کسی از شر بودن آن سخن می گفت.<ref>کونگ، زن در مسیحیت، ترجمه حمید بخشنده، ص 98.</ref> البته نمی توان از برخی تأثیرات نهضت اصلاح دینی، بر ارتقای جایگاه خانواده (حتی خانواده مسیحیان کاتولیک) چشم پوشید. لوتر که نهضت بازگشت به انجیل را سامان داده بود، تجرد را غیر مطابق با انجیل دانست و با آن مخالفت کرد.<ref>همان، ص97.</ref>

به نظر می رسد مسیحیت در گذشته نه چندان دور خود، سهم مهمی برای خانواده قائل نبود، ولی امروزه حیات مسیحی در گرو خانواده دانسته شده و نقش خانواده در حال پر رنگ شدن است؛ <ref group="پانویس">مسیحیت معتقد است برنامه خدا برای ازدواج و خانواده یکی است؛ ولی به علت تنوع فرهنگ ها، مدل های خانواده متفاوت است؛ به همین دلیل تلاش دارد با معتبر شناختن ساختارهای خانواده در نقاط مختلف جهان، به توسعه اندیشه خود درباره خانواده در مقیاسی جهانی بپردازد.</ref> تا آنجا که امروزه برخی معتقدند استمرار حیات کلیسا با بقای خانواده گره خورده است <ref>Encyclopedia Of Catholicism, Frank K.Flinn, p. 275.</ref> و برگذر کردن آینده بشر از مسیر خانواده تأکید دارند.<ref>The Identity, The Mission, The Projects, The Pontifical John Paul II Institute, p. 25. </ref> به تدریج ادعیه هایی نیز با محوریت خانواده تنظیم گردیده <ref>Constructing Early Christian Families, p. 78.</ref> که بر نقش زنان یا خانواده تأکید دارند و خانواده ها آن را می خوانند و در آن، عیسی و مریم را پدر و مادر خانواده های خود معرفی می کنند.<ref>Ibid, p.66.</ref> البته نمی توان منکر شد که با وجود تغییر رویکرد محسوس کلیسا در ارج نهادن به خانواده، در صحنه عمل توفیق چندانی حاصل نشده است. در جوامع معاصر مسیحی، خانواده ها از شیوع طلاق، خشونت های خانگی گوناگون، و موفق نبودن کلیسا در حمایت از نهاد خانواده، رنج می برند.

یادداشت

پانویس