زن در دوره قاجار: تفاوت میان نسخه‌ها

صلح از نظر لغوی به معنی آشتی، سازش و توافق است و در قرآن و سنت نیز عقد صلح به معنای پایان دادن به دعوا استفاده می‌شود. هرچند لزومی ندارد که حتما اختلافی در بین باشد تا از صلح نامه استفاده کرد، بلکه صلح نامه ها و عقد صلح می‌توانند در معامله یا اجاره نیز مورد استفاده قرار گیرند.<ref>رضایی،امید، درآمدی بر اسناد شرعی دوره قاجار، 1390ش، صص176-178</ref> آن قسمت از صلح نامه‌هایی که بخشی از حقوق زنان را در مقام زوجه در زندگی مشترک آشکار می‌کنند در اسناد به جامانده از عهد قاجار دیده می‌شود که نشان می‌دهد زن و [[مرد]] در مواردی با‌هم صلح کرده‌اند و در بیش‌تر مواقع بر دو نوع هستند: صلح نامه‌های مربوط به مهریه، صلح نامه‌های مربوط به طلاق و حقوق زنان از نفقه، کسوه، و مخارج زندگی.<ref>[https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_6086.html باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، ص31 ]

آن‌چه محور موضوعی وصیت نامه‌ها در  دوران قاجار بود تقسیم [[ارث]] بود و سهم الارث زنان از میراث مردان (به خصوص شامل زوج و پدر) می‌توانست عاملی برای شکایت رسمی، اعتراض و یا تنظیم کردن مصالحه نامه‌ها باشد. اسنادی که مربوط به ارث در این دوران است را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد: وصیت نامه‌ها که در آن سهم الارث زن به صورت واضح بیان شده بود، عریضه‌ها یا وکالت‌نامه‌های زنان با محوریت تعیین سهم الارث.<ref>[https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_6086.html باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، ص33 ] </ref>

بر‌اساس اسناد به‌جا مانده از دوران قاجار، حقوق زنان در مقام مادر را می‌توان به دو دسته اسنادی که ناظر به حق حضانت زنان است و اسناد معطوف به سایر حقوق مادران تقسیم کرد. باور عموم مردم این است که در دوران قاجار، حقوق زن در مقام یک مادر در زمینه [[حضانت]] فرزندانش، در زمان طلاق یا فوت [[پدر]]، مورد توجه قرار نمی‌گرفت؛ در‌حالی که در چند مورد از اسناد به جا مانده از آن دوران نشان از نام یک زن در حکم قیم فرزند یا فرزندان به چشم می‌خورد. اسنادی نیز به طور صریح از حق حضانت مادر در آن‌ها سخن گفته شده است. هم‌چنین عموم بر این باور هستند که در زمان قاجار، حقی که زنان در آن دوران در مقام مادر داشتند با حقوق طبیعی مادران برابر نبود و آنان تنها نقش بزرگ کردن فرزندان را بر عهده داشتند و با دیگر حقوق خود آشنایی نداشتند؛ درحالی که در اسناد برآمده از عهد قاجار، مادران اختیار اموالشان را داشتند و می‌توانستند درباره اموال و فرزندانشان عمل کنند. هم چنین مادرهایی بوده اند که نقش‌آفرینی‌هایی در مقابل توقیف خانه، ستم ارباب و بردن ناموس خانواده به دادخواهی دست زده اند.<ref>[https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_6086.html باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، صص55-36 ]

نقش عموم مردم در فعالیت های تولیدی و اقتصادی از جلوه‌های پویایی هر جامعه است و نقش زنان نیز، به شرط مهیا بودن زمینه حقوقی فعالیت آنان در این زمینه‌ها در فعال بودن اقتصاد جامعه بسیار تأثیر گذار است. بخش زیادی از اسناد آرشیو «دنیای زنان در عصر قاجار»<ref>آرشیو «دنیای زنان در عصر قاجار»، که اکنون از طریق سایتی به همین نام در فضای مجازی در دسترس قرار دارد، در سال ۲۰۰۹ به ابتکار افسانه نجم‌آبادی استاد مطالعات زنان و جنسیت در دانشگاه هاروارد و با تأمین مالی از سوی این دانشگاه، راه اندازی شد.</ref><ref> [https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_6086.html باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، ص34] </ref> مربوط به داد و ستد املاک و اموال به وسیله زنان است که در قالب انواع مقبول عقود<ref>رضایی، امید، درآمدی بر اسناد شرعی دوره قاجار، 1390ش، صص75-76</ref> و ایقاعات<ref>رضایی، امید، درآمدی بر‌اسناد شرعی دوره قاجار، 1390ش، ص74</ref> انجام شده‌اند. این فعالیت‌ها اکنون به صورت اسناد صلح‌نامه، اجاره‌نامه، بیع نامه<ref>رضایی، امید، درآمدی بر اسناد شرعی دوره قاجار، 1390ش، صص89-99</ref>، حبس نامه<ref>رضایی، امید، درآمدی بر اسناد شرعی دوره قاجار، 1390ش، ص133</ref>، افرازنامه<ref>افراز به معنای تقسیم ملک مشاع است؛ لغت‌نامه، ذیل مدخل افراز</ref>، نذرنامه<ref>نذر از ایقاعات است.</ref> و هبه‌نامه<ref>رضایی، امید، درآمدی بر اسناد شرعی دوره قاجار، 1390ش، ص167</ref> موجود است. پژوهشگران در این حیطه معتقدند که زنان شهر نشین قاجاری در عرصه اقتصادی صاحب حقوقی بودند و آزادانه به فعالیت‌های اقتصادی می‌پرداختند، وارد معاملات می‌شدند، بر اموال خود تملک داشتند و اختیار آن‌ها را در دست داشتند.<ref> [https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_6086.html باقری ابیانه، الناز و بهزاد کریمی، بازخوانی حقوق زنان شهرنشین در دوران قاجار براساس اسناد آرشیوی «دنیای زنان در عصر قاجار»، 1399ش، ص52] </ref>