اشتغال زنان
مفهومشناسی
شغل یا پیشه کاری است که در برابر مزد یا حقوق منظمی انجام میشود. یعنی فعالیت فرد در یکی از نهادها و سازمانهای دولتی یا خصوصی از طریق گردش سرمایه در بازار به صورت رسمی یا قراردادی یا پیمانی به طوری که فرد درآمد ماهیانه دریافت میکند. Invalid tag extension name: ref
نظر اندیشمندان مسلمان در مورد اشتغال زنان
اندیشمندان مسلمان را در این مسئله میتوان به سه گروه متفاوت تقسیم نمود:
- دیدگاه سنّتی: این دیدگاه با تأکید بر تفاوت بیولوژیک، زنان را موجوداتی ضعیف میداند، حتی در انسان بودن آنان خدشه وارد میسازد و نه تنها اشتغال، بلکه هر نوع فعالیت عمومی آنان را منع میکند.
- نهضتهای زنان و روشنفکران رادیکال: طرفداران این دیدگاه خواهان حضور بیقید و شرط زنان در تمام سطوح اجتماعی، سیاسی و حکومتی بوده است، مرد را عامل بدبختی و زن را جنس برتر میدانند.
- دیدگاه میانه: این دیدگاه بر مشارکت زنان در زمینه های مختلف اجتماعی ـ سیاسی، البته با اعمال برخی محدودیتها (مثل قضاوت) تأکید میکند. Invalid tag extension name: ref
دیدگاه کلی اسلام در مورد اشتغال زنان
درباره اشتغال زنان، ابتدا باید کسب جواز و حرمت بررسی شود و در مرحله بعد، بر فرض جایز بودن باید مطلوبیت و عدم مطلوبیت این پدیده مود توجه قرار گیرد. ممکن است موضوع اشتغال زنان از نگاه فقه حکومتی و از منظر سیاستگذاری حکومت برای جامعه مطرح شود که با فقه فردی تفاوت دارد. در نگاهی کلی، اسلام با کار زنان با شرایطی که برای آن مقرر شده، مخالف نیست، اما در تعارض میان کار زنان و ارزشهای مهم و بنیادیتر، نگاه اسلام به کار زنان متفاوت خواهد بود. سعی بر آن است که در کنار کار زنان، ارزشهای بنیادین و اساسی صیانت و حمایت شود. در اسلام، قاعده(تزاحم) و (اهم و مهم) وجود دارد که اگر میان اهم و مهم تزاحم پیدا شود، از نظر شرعی، عقلی و نقلی، اهم مقدم بر مهم است. با همین قاعده، ارزشها و نهادهایی مثل خانواده، که در اسلام دارای اهمیت بنیادیناند، صیانت میشوند و حفظ آنها در درجه اول اهمیت قرار دارد. Invalid tag extension name: ref
رویکرد قوانین ایران در مورد اشتغال زنان
قوانین جمهوری اسلامی ایران، اشتغال زنان را با رعایت شرایطی به رسمیت شناخته است. در اصل ۲۸ قانون اساسی، هرکس حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران نیست، برگزیند. این اصل با تعبیر«هرکس» حکم عامی را بیان نموده و بین زن و مرد فرقی قائل نشده است. تعبیر«حقوق زن در تمام جهات» در اصل ۲۱ قانون اساسی نیز عام است و یکی از مصادیق آن، حق اشتغال است. مطابق با قانون اساسی هیچ زن شاغلی را به دلیل خدمت در دستگاه اداری، از تسهیلات لازم برای ایفای نقش مادری و همسری نمیتوان منع نمود. Invalid tag extension name: ref
ضوابط کلی و محدودیتهای اشتغال زوجه از منظر فقه و حقوق
از دیدگاه اسلام، هدف از اشتغال فقط دستیابی به اهداف اقتصادی نیست. اشتغال در اسلام بخشی از نظام کلی اجتماعی است که در کنار آن، باید اهداف معنوی، اخلاقی و دینی فرد و جامعه در مسیر تعالی و کمال تأمین گردد. فقه اسلامی ضوابط و معیارهایی کلی را برای اشتغال بیان کرده است. اصل ۲۰، ۲۱ و ۲۸ قانون اساسی نیز به عدم مخالفت شغل با احکام، موازین اسلامی، مصالح عمومی و حقوق دیگران اشاره کرده و ماده ۹۷۵ قانون مدنی و ماده ۶ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی نیز به عدم مغایرت شغل با نظم عمومی و اخلاق حسنه پرداخته و محدودیتهای عمومی اشتغال زنان را بیان میدارد. همچنین قانون برای اشتغال زن به طور خاص محدودیتهایی را پیشبینی کرده از جمله:
- تعارض نداشتن شغل زن با نقشهای اختصاصی همسری؛
- تعارض نداشتن شغل زن با وظیفه مادری ؛
- تناسب شغل با ویژگیهای زنانه؛
- رعایت حجاب، عفاف و عدم اختلاط. Invalid tag extension name: ref
آثار شرایط کنونی اشتغال زنان
آثار ایجابی و مثبت اشتغال زنان
- حفظ نشاط و شادابی ظاهری و تطبیق خود با شرایط مختلف محیطی و اجتماعی؛
- احساس رضایتمندی و افزایش اعتماد به نفس؛
- افزایش سطح آگاهی اجتماعی و تجربه و بر خورداری از ذهنی پویا و فعال؛
- رسیدن سریعتر فرزندان به استقلال در انجام کارهای شخصی و نیز کمک و همکاری اعضای خانواده در فعالیتهای مربوط به منزل؛ Invalid tag extension name: ref
- کمک به اقتصاد خانوادهها؛
- کمک به اقتصاد ملی؛
- عزتمندی اقتصادی؛
- کمک به استقلال ملی؛
- کمک به اهداف دینی: اشتغال از چند جهت به اهداف دین کمک میکند که مقاله به توضیح آن پرداخته است.
- شکوفایی استعدادهای زنان در عرصههای مختلف وجودی و روحی. Invalid tag extension name: ref
آثار سلبی و منفی اشتغال زنان
- سست شدن کانون خانواده: زنان شاغل، بیشتر توانمندی و خلاقیت خود را در محیط شغلی به کار میگیرند و نمیتوانند به شکل مطلوبی در مورد همسر و فرزندان به کار ببرند و انگیزه کافی برای برقراری رابطه کلامی با اعضای خانواده ندارند.Invalid tag extension name: ref
- فشار مضاعف به زنان
- آزار و اذیت جنسی زنان در محیط کار
- بیکاری مردان: مشکل ایران کمبود نیروی انسانی نیست، کمبود سرمایه برای ایجاد اشتغال است.
- سست شدن کانون خانواده
- کم شدن میل به فرزند داشتن: خانواده سنّتی گسترده به خانواده هستهای تبدیل میشود. Invalid tag extension name: ref
- تأثیر بر ازدواج
- کاهش تعداد فرزندان Invalid tag extension name: ref اثرات و پیامدهای منفی اشتغال زنان
- تأثیر بر بارداری Invalid tag extension name: ref
- کمتوجهی به رابطه همسری Invalid tag extension name: refدبیرخانه کرسی های نظریه پردازی و آزاد اندیشی حوزه علمیه اصفهان
- محرومیت فرزندان از نظارت و حمایت مادر Invalid tag extension name: ref
خاستگاه و منشأ تمایز بین اشتغال زن و مرد
- تفاوتهای تکوینی: تفاوتهای تکوینی بین زن و مرد چند دستهاند:الف) تفاوتهای زیستی: تفاوتهای زیستی ـ بیولوژیک (ساختار بدن) و فیزیولوژیک بین زن و مرد باعث شده که بعضی از کارهای اینها با هم فرق کند.ب) تفاوتهای روانی: زنان از مردان رقیقالقلب ترند و فوراً گریه میکنند. از این رو، بعضی شغلها مثل قضاوت و حکومت که مقتضایشان قاطعیت و شدّت است، از زنان برداشته شده است.ج) تفاوتهای رفتاری و اقتصادی: مردان اغلب به کارهایی همچون گلهداری، صیدماهی، تلهگذاری، کار در معدن، شکار و جنگ علاقه دارند و زنان به آشپزی علاقه دارند. به تفاوتهای تکوینی در قرآن و متون دینی نیز اشاره شده است.
- تفاوتهای تشریعی: ادیان و مذاهب مختلف میان مرد و زن تفاوت قایل شدهاند. این تفاوت در اسلام، یهود و زرتشت دیده میشود. شارع مقدس کارهای بیرونی را به عهده مرد گذاشته و تلاش مرد را برای تأمین هزینهها نه تنها مطلوب، بلکه واجب دانسته است. Invalid tag extension name: ref
سابقه اشتغال زنان
- در غرب بعد از انقلاب صنعتی، تحولاتی در جهان و بخصوص انگلیس رخ داد؛ زیرا در آنجا به وجود آمدن کارخانجات نساجی باعث رشد انقلاب صنعتی شد که تحولاتی را در پی داشت. صنعت نوپای نساجی به نیروی انسانی زیادی نیاز داشت. با دعوت زنان به کار، مسئله اشتغال زنان در بیرون از خانه مطرح شد.
- با مهاجرت روستاییان به شهرها، درآمد مردان برای مخارج زندگی کفاف نمیشد؛ بناچار زنان و بچهها هم وارد بازار کار شدند، غافل از اینکه با ورود زنان و بچهها به بازار کار، عرضه بر تقاضا پیشی میگرفت و در نتیجه، قیمت نیروی انسانی کاهش مییافت.Invalid tag extension name: ref
دلایل عمده اشتغال زنان امروزی در غرب:
- منفی بودن درصد رشد جمعیت در اکثر کشورهای غربی
- ابتلا به فرهنگ مصرفگراییInvalid tag extension name: ref
آسیبشناسی اشتغال زنان
فرهنگ اسلامی - ایرانی، خانهداری را شغلی بسیار مهم میداند و دیگر نقشهای زن را در سایه دو وظیفه مهم مادری و همسری تعریف میکند؛ زیرا این نقشها، بر خلاف دیگر وظایف تعریف شده در جامعه، هیچ جایگزینی ندارند. افزون بر این، فرآیند مهم تربیتی، عاطفی و اخلاقی نیز منوط به حضور مؤثر زن در خانه است.
در کشور ما که زنان نیمی از توانمندی فکری جامعهاند، باز گذاشتن میدان برای بروز تواناییها و شکوفایی استعدادهای زنان با حفظ شخصیت و کرامت انسانی آنان و حفظ مصالح خانوادگی، ارزش بسیار دارد. اگر مشارکت زنان در محیط کار با سیاستهای درست راهبردی همراه شود، کشور دچار کاهش زاد و ولد و پدیده پیر شدن جمعیت نخواهد شد. بنابراین، دولتها باید برای بهرهگیری کامل از استعدادها و تواناییهای سرشار زنان، ضمن برداشتن موانع موجود بر سر راه مشارکت هر چه بیشتر زنان، مادران و همسران شاغل و موفق را در جامعه و در کنار مردان به کار گیرند. تدوین طرح جامع تفصیلی اشتغال زنان در نظام جمهوری اسلامی که با توجه هم زمان به شرایط کنونی و آینده جامعه، ویژگیها و کارآمدیهای زنان، آموزههای دینی و اهداف انقلاب اسلامی، طرحی کلان، جامع و قابل دفاع باشد، ضرورتی اجتنابناپذیر است.Invalid tag extension name: ref
پانویس
منبع
- خیری، یوسف، بانوان شیعه 1385 شماره 9.
- تقوی، نعمتالله، محمدی، قادر، بررسی تأثیر اشتغال خارج از خانه زنان بر روابط خانوادگی (مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)، مطالعات علوم اجتماعی ایران سال یازدهم پاییز 1393 شماره 3 (پیاپی 42)
- گاردنر، ویلیام، جنگ علیه خانواده، ترجمه معصومه محمدی، قم، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، 1396
- زیبایی نژاد، محمدرضا ، تأثیر اشتغال زنان بر روابط خانواده، نشست آزاد اندیشی، برگزار کننده: مدرسه علمیه فاطمیه اندان و الزهرا(س) خمینی شهر، 1397.
- فرهادیان، فاطمه، اثرات و پیامدهای منفی اشتغال زنان، پیام زن ، اردیبهشت 1389، شماره 218.
- دیواندری، تکتم ؛ پور عبدالله، کبری، پیشرفت فرهنگی و آسیبشناسی اشتغال زنان، پژوهش نامه اسلامی زنان و خانواده، بهار و تابستان 1395