جنسیت از دیدگاه آیت‌الله جوادی ‌آملی

جنسیت از دیدگاه آیت‌الله جوادی‌آملی؛ شباهت‌ها و تفاوت‌های زن و مرد از منظر آیت‌الله جوادی‌آملی.

آیت‌الله جوادی‌آملی، روح را حقیقت انسان و فاقد جنسیت دانسته، مردانگی و زنانگی را وصف بدن و بدن را ابزاری در اختیار روح می‌داند. او قایل به اشتراک زنان و مردان در ارزش‌ها، حقوق و تکالیف مبتنی بر فطرت انسانی است و بحث از تفاوت یا تساوی حقوق زن و مرد را بی‌معنا می‌داند و تفاوت‌های جنسیتی را به تفاوت‌های صنفی زن و مرد ارجاع می‌دهد. از منظر وی، زن و مرد دو صنف انسانی هستند که به‌منظور تحقق اهدافی، دوگونه آفریده شده‌اند و بر همین مبنا، در برخی موارد، حقوق، تکالیف و نقش‌های هرکدام نیز تفاوت نسبی می‌یابند.

شباهت‌های زن و مرد

آیت‌الله جوادی‌آملی، حقيقت انسان را روح مجرد و منزه از پديده‏‌هاي ذكورت و انوثت می داند.Invalid tag extension name: ref از این منظر مردانگی و زنانگی وصف تن است، نه وصف روح.Invalid tag extension name: ref بدن، ابزار محض برای روح است، تمام كارها را روح انجام مي‏‌دهد، رنج‌ها و لذت‌ها همه مربوط به روح مي‌شود.Invalid tag extension name: ref كمالات انسانی كه به روح مجرّد برمي‏‌گردد، نه مشروط به ذكورت است و نه ممنوع به انوثت.Invalid tag extension name: ref با توجه به اصالت روح در حیات انسانی، بحث از تفاوت تکالیف و مزایای حقوقی زن و مرد سالبه به انتفاع موضوع است چون حقیقت انسانی زن و مرد یگانه بوده و دوگانگی نیست تا گفته شود؛ تکالیف و حقوق آنها متفاوت هستند یا متساوی. زن و مرد باید در چهره انسانيت دیده شوند و در این چهره حقيقت انسان را روح او تشكيل مي‌‏دهد، نه بدن او و نه مجموع جسم و جان او. درک، شهود، تقوا، اراده و صبر که از اوصاف عقل نظری و عملی هستند، هیچکدام متصف به مردانگی و زنانگی نمی‌شوند، پس بحث از تفاوت یا تساوی زن و مرد در این امور نیز معنا ندارد.Invalid tag extension name: ref البته در كارهاي عملي كه مربوط به بدن است، مرزها متفاوت و قوانين جدا است.Invalid tag extension name: ref

تفاوت‌های طبیعی زن و مرد

از منظر آیت‌الله جوادی‌آملی؛ زن مظهر جمال و مرد مظهر جلال الهی هستند؛ زن به ظرافت گل خلق شده و وظایف ظریفانه دارد، اما مرد دارای صلابت جسمی بوده و عهده‌دار کارهای سخت است. تفاوت زن و مرد صرفا در زمختی تن مرد و ظرافت بدنی و عواطف زن نهفته است.Invalid tag extension name: ref تفاوت‌ آنها صنفی است مانند تفاوت اصناف ديگر که براي برقراري نظام احسن بر اساس تسخير عادلانه متقابل تمهید شده است.Invalid tag extension name: ref از این‌رو زن انديشه‌های خود را در ظرافت عاطفه، ارائه می‌دهد؛ چنان‌كه مرد، هنر خود را در تفكّر عقلاني خويش متجلّي می‌سازد.Invalid tag extension name: ref نقش‌هایی مانند قوامیت یا سکینت در عین عمومیت آنها در هر دو جنس، در یک جنس اصالت می‌یابد. هم‌چنین تفاوت صنفی آنها موجب تفاوت در برخی احکام، حقوق و اخلاق میان دو جنس در بعد فردی، خانوادگی و اجتماعی می‌شود.Invalid tag extension name: ref در مناصب اجرايي هر كدام دارای وظيفه خاص هستند.Invalid tag extension name: ref صلابت و قدرت فیزیکی مرد با لطافت جسمی و عاطفی زن نه‌تنها موجب برتری یکی بر دیگری نیست که مکمل همدیگر بودهInvalid tag extension name: ref و برای عهده‌‏دار شدن هر يك به كار مناسب خود است.Invalid tag extension name: ref

تفاوت‌های اجتماعی زن و مرد

بر مبنای اندیشه آیت‌الله جوادی ‌آملی؛ زن و مرد در کسب پایگاه‌ها و ایفای نقش‌های اجتماعی از این جهت که هردو انسان هستند تفاوتی ندارند، زن می‌تواند در تمام عرصه‌هایی که مهارت‌های لازم را داشته باشد متصدی منصب اجرایی شود منتها باید بستر فرهنگی مناسب برای حضور عفیفانه او بر مبنای اصل معاشرت نیکو با زنانInvalid tag extension name: ref در جامعه فراهم باشد. مراد از معاشرت نیکو این است که با صنف زنان نه‌تنها در محیط خانواده که در تمام مناسبات شغلی و اجتماعی مطابق عقل و شرع رفتار شده و محیط سالم برای تعالی وجودی آنها وجود داشته باشد.Invalid tag extension name: ref در چنین بستر فرهنگی، تصدی تمام سمت‌های اجرایی برای زنان جایز است.Invalid tag extension name: ref وی هرچند حفظ عفت و حجاب را از وظایف مهم اجتماعی زن و مرد می‌داند اما معتقد است؛ حجاب زن حق او و شوهرش نیست، بلکه حق‌الله بوده و تعطیل‌بردار نیست.Invalid tag extension name: ref اسلام به این دلیل نسبت به حجاب زن تأکید بیشتر دارد که زن مظهرِ جمالِ حق است و حضور تجمّلي او در عرصه اجتماع، پيامدهاي زيانباري دارد و در جلوه‌نمايي زن، انسانیت او فدای جنسیتش می‌شود.Invalid tag extension name: ref زنان عمدتا دل سالم دارند و در مواجهه با جذابیت مرد نمی‌لرزد، اما در معرض بیماری تبرج قرار دارند، مردان در معرض بیماری دل قرار داشته و با جلوه‌گری زن دل‌شان لرزیده و طمع می‌ورزند.Invalid tag extension name: ref

تفاوت‌های فرهنگی زن و مرد

آیت‌الله جوادی‌آملی در حوزه فرهنگ که عمدتا ناظر به تعلیم، تربیت و تزکیه است، تفاوت جدی میان زن و مرد قایل نیست، زنان را مانند مردان دارای توانمندی برای کسب معارف عقلی و نقلی دانسته و معتقد است؛ زن و مرد در عقل نظری تفاوتی ندارند اگر تفاوتی هم باشد در عقل عملی است.Invalid tag extension name: ref زنان می‌توانند مانند مردان دشواری‌های علوم عقلی را فهم کرده و در علوم شرعی به مقام فقاهت برسند؛Invalid tag extension name: ref اما به‌دلیل ظرافت طبع زنان، آن‌ها را در حوزه عرفان که حوزه دل است تا حدی موفق‌تر از مردها می‌داند.Invalid tag extension name: ref بر همین مبنا؛ در امر آموزش و پرورش که بیشتر بر همدلی استوار است، نقش زنان نسبت به مردان را برجسته‌تر دانسته و اساسا رسالت اصلی زنان را در جامعه اسلامی پرورش نسل صالح می‌داند.Invalid tag extension name: ref چون مرد مظهر قهر و زن مظهر مهر است، خداوند عالم را بر محور مهر اداره می‌کند، قرآن درس محبت می‌دهد و راه محبت را زن بهتر از مرد درك مي‌‏كند.Invalid tag extension name: ref جامعه، با محبت و نرمش پيشرفت مي‏‌كند نه با تندي و خشونت.Invalid tag extension name: ref زن اگر در چارچوب ارزش‌های الهی عمل کند مي‏‌تواند پيامبر تربيت كند.Invalid tag extension name: ref

تفاوت زن و مرد در حقوق و تکالیف

از منظر آیت‌الله جوادی‌آملی؛ انسان از آن جهت كه انسان است داراي حقوق ثابتي است و جنسيت در آن هيچ دخالتي ندارد.Invalid tag extension name: ref منتها تفاوت صنفی زن و مرد موجب تفاوت در برخی از احکام، حقوق و اخلاق در بعد فردی، خانوادگی و اجتماعی میان دو جنس می‌شود.Invalid tag extension name: ref ایشان با تأکید بر اصالت خانواده، نقش‌های جنسیتی زنان و مردان در این نهاد را متناسب با تفاوت‌های صنفی و معطوف به تعالی وجودی آنها معنا کرده؛ خوب بودن زن و مرد را با حفظ اصالت انسانی‌شان در سیمای سمت‌های شوهری، پدری، همسری و مادری متبلور می‌داند.Invalid tag extension name: ref از چنین منظر است که اساسا تفاوتی میان زنان و مردان دیده نمی‌شود، آنچه مورد توجه است ایفای نقش زن و مرد در مسیر تعالی خود و دیگران است، تفاوت‌های حقوقی زن و مرد از قبیل قوامیت، تمکین،Invalid tag extension name: ref مهریه، نقفه، تفاوت در دیه، ارث و شهادت نه‌تنها ناچیز شمرده می‌شوند که با ارجاع به حفظ حرمت زن و متناسب با وظایف زن و مرد در دستگاه خلقت معنا می‌یابند.Invalid tag extension name: ref خوب شوهرداری کردن زن ارزش عبادی یافته، اشتغال بیرونی زن و تماس با نامحرم موجب پژمردگی او تفسیر می‌شود.Invalid tag extension name: ref

سلوک‌های متفاوت زن و مرد

آیت‌الله جوادی‌آملی معتقد است؛ وصول به حيات طيب برای زن و مرد به‌طور مساوي میسر بودهInvalid tag extension name: ref و تنها شرط آن ایمان و عمل صالح است که ربطی به مؤنث و مذكر بودن بدن ندارد.Invalid tag extension name: ref صفات ارزشی نیز از قبیل علم و جهل، ايمان و كفر، ذلّت و عزّت، سعادت و شقاوت، فضيلت و رذيلت، حق و باطل، صدق و كذب، تقوا و فجور، اطاعت و عصيان، انقياد و تمرّد، غيبت و عدم غيبت، امانت و خيانت،Invalid tag extension name: ref خلافت الهی،Invalid tag extension name: ref عدالت، صلاح، هدايت، هجرت، عبادت، ولايت و ديگر كمالات ملكوتي كه مؤمنان را به اوج عظمت می‌رساند، جنسیت‌بردار نيستند؛Invalid tag extension name: ref اما بر مبنای تفاوت‌های صنفی، مسیر رسیدن زنان و مردان به سعادت، تفاوت نسبی می‌یابد؛ زنان عمدتا از مسیر عاطفه حرکت می‌کنند و مردها از راه اندیشه و قهر.Invalid tag extension name: ref تفكر راه فرعي و غیر فراگیر است، اما راه دل راه اصلی است و در این راه زنان نه‌تنها همتای مردها که موفق‏‌تر از آنها هستند.Invalid tag extension name: ref زیرا زن موجود عاطفی و دارای رقت‌‌ قلب بیشتر است و رقت قلب در این راه نقش مؤثرتری دارد.Invalid tag extension name: ref زن موعظه‌پذيرتر است و دلي آزموده‌تر از مرد دارد. آیت‌الله جوادی ‌آملی با پیوند دادن نظام ارزشی به نقش‌های جنسیتی معتقد است؛ جهاد اکبر عنصر محوری برای تحقق ملکات اخلاقی است و سلاح مبارزه در این میدان سوز دل است. با توجه به دل آماده زنان برای انتشار محبت و عاطفه، ارزش محوری برای زن همسری و مادری است تا به پرورش انسان بپردازد.Invalid tag extension name: ref زنان هرچند در برخی حالات از قبیل عادت ماهیانه از عبادت محروم هستند، اما شش سال زودتر از مرد مشرف به شرف عبادت الهی می‌شوند.Invalid tag extension name: ref

دلیل تفاوت‌های زن و مرد

آیت‌الله جوادی‌آملی با استناد به آیات قرآن تفاوت‌های زن و مرد را لازمه نظام احسن می‌داند که مبتنی بر تسخير متقابل موجودات است.Invalid tag extension name: ref تفاوت در جنسیت، استعدادها، گرايش‌‏ها، جذب‌ها و دفع‌‏ها، هيچ كدام معيار فضيلت نيستند، بلكه ابزار كار برای تسخير متقابل هستند و هيچ كسي حق ندارد ديگري را تحت تسخير خود درآورد، اما خودش مسخَّر نشود، بلكه بايد تسخير متقابل و خدمت متقابل باشد تا نظام به‌صورت بهینه اداره شود. نظام آفرينش، استعدادهاي متقابل و متخالف مي‌‏طلبد و اين تفاوت هم براي تسخير متقابل است که هدف نهایی آن تقرب به خدا است.Invalid tag extension name: ref به‌عنوان مثال؛ در تقابل صنف زن و مرد، مرد محکم‌کار و زن ظريف‏‌كار است، مرد مظهر قهر و جلال و زن مظهر محبت و جمال حق است، يكي در خشونت و دیگری در عاطفه و رقّت قلب قوي‌‏تر است.Invalid tag extension name: ref یا قوامیت و تمکین؛ صنف مرد هرگز قیم صنف زن نیست بلکه قوامیت مربوط به موردي است كه زن در مقابل شوهر و شوهر در مقابل زن باشد. مرد نیز به‌لیل توانمندی برای تأمین معیشت دارای این مسئوليت اجرايي است، در مقابل؛ زن موظف به تمکین است و این دو حکم متقابل صرفا برای بيان وظایف متقابل زن و شوهر است.Invalid tag extension name: ref

پانویس

منابع

قرآن
جوادی‌آملی، عبدالله، ادب قضا در اسلام، قم، اسراء، 1391ش.
جوادی‌آملی، عبدالله، قرآن در قرآن، قم، اسراء، 1388ش.
جوادی‌آملی، عبدالله، حق و تکلیف در اسلام، قم، اسراء، 1385ش.
جوادی‌آملی، عبدالله، حکمت عبادات، قم، اسراء، 1388ش.
جوادی‌آملی، عبدالله، «حل شبهات و روایات معارض در باره زن»، وب‌سایت آیت‌الله جوادی ‌آملی، تاریخ درج: 17 مرداد 1395ش.
جوادی‌آملی، عبدالله، زن در آینه جلال و جمال، محقق محمود لطیفی، قم، اسرآء، 1388ش.
جوادی‌آملی، عبدالله، سرچشمه اندیشه، اسرا، قم، 1386ش.
جوادی‌آملی، عبدالله، سروش هدايت، قم، اسراء، بی‌تا.
جوادی‌آملی، عبدالله، فلسفه حقوق بشر، قم، اسراء، 1386ش.
فخاری، علیرضا و علی‌داد‌ابهری، مهسا، «منطق فهم آیت‌االله جوادی‌آملی در تفسیر آیات زن»، در ‌پژوهشنامه‌ معارف قرآنی، سال سیزدهم، شماره 51، زمستان 1401ش.