فمینیسم پست مدرن
عنوان مقاله
فمینیسم پست مدرن و تحول در مفهوم دموکراسی
درجه مقاله
علمی-پژوهشی
چکیده
پست مدرنیسم، همچون روشنگری، پدیده‌ی پیچیده‌ای است، بسته به اینکه کدام وجه این پدیده مورد توجه قرار بگیرد، به راحتی مورد تمجید، تحسین و یا تمسخر و استهزاء قرار می‌گیرد. ولی جوهر پست مدرنیسم نفی فهم ذهن یا عقل مدرن از مقولات شناخت و حقیقت است. ذهن مدرن بر آن است که پست مدرنیسم حقیقت ساده و بی پیرایه، یعنی حقیقت به معنای مطلق آن را به خطا و اشتباه می‌داند؛ در عوض از دیدگاه ذهن مدرن، انسان‌ها به لحاظ فکری و ذهنی، توانایی و شایستگی آن را دارند که حقیقت مذکور را به طور دقیق و صحیح منعکس یا مجسم سازند. پست مدرنیسم نگرشی است مبتنی بر اینکه تصاویر حقیقت یا خود واقعیت در نظر بیننده با هم فرق دارند و تصاویر مذکور همواره مبهم هستند.
در این میان فمینیسم یکی از نظریاتی است که بیشترین تاثیر را از پست مدرنیسم پذیرفته است، به طوری که میتوان گفت موج جدیدی به راه افتاده که آن را موج سوم یا فمینیسم پست مدرن نام نهاده اند. فمینیست ها مدعی اند که هم از پست مدرنیسم تاثیر پذیرفته اند و هم بر آن تاثیرگذار بوده اند .فمینیسم در این میان تحت تاثیر پست مدرنیسم سعی در تحول مفهوم دموکراسی داشته است.
كليد واژه
پست مدرنیسم، فمینیسم پست مدرن، احساسات جهان وطنی، دموکراسی جهان وطنی.
گزارش مقاله
نویسنده بیان می‌کند که فمینیسم پست مدرن بیشتر واژه ای جدید به نظر می‌رسد و مسایل متأخر مربوط به زنان را دربر می‌گیرد. از نظر وی تحت تأثیر آموزه های پست مدرن، گروهی که بعد از دهه هفتاد به عرصه فمینیسم وارد شدند، خود را فمینیست پست مدرن نامیدند. آنها با تأکید بر اصل تفاوت انسان ها، معتقدند که باورهای جهان شمول و نه تنها غیر قابل قبول و دسترس هستند، بلکه خود بنیانگذار ،« حکایت‌های برتر » فرا انسانی یا ستم‌های جدید علیه زنان خواهند بود. به نظر این گروه، نه نفس ازدواج و نقش مادری، بلکه دسته ای از روابط تحمیل شده بر زنان، موجب بردگی آنها شده است .
پست مدرنیسم به طور اساسی، مفاهیمی چون منشأ، ماهیت و سرشت را زیر سؤال می برد و در نتیجه، زمینه را برای ورودی جدید به مبحث فمینیسم فراهم می‌کند. فمینیست های پست مدرن با تأکید بر مصنوعی بودن بدن، جنس، نژاد و توانایی جنسیتی زنان، چالش‌های جدیدی را در این عرصه پدید آورده‌اند. با ارایه تعبیر تکنولوژیک و مصنوعی از جنسیت، نژاد، بدن و...، در واقع امکان نفی خاستگاه، منشأ مسلم و متعالی آدمی و سرشت او فراهم می آید.
نویسنده همچنین ساختار شکنی یا ساختار زدایی را یکی از خصایص اندیشه پست مدرن می‌داند که به نفی هرگونه ساختار نظام‌مند و منطقی حاکم است. به گمان پست مدرن ها، حقایق اعم از حقایق معرفتی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و از جمله هویتی و جنسیتی، نه اموری بدیهی و مسلم بلکه اموری ساختنی هستند که تنها به واسطه‌ی گفتمان امکان ساختن آنها پدید می‌آید؛ به همین دلیل توقعی که از فمینیسم پست مدرن وجود دارد، این است که؛ این روند بتواند نگرش تطبیقی- تاریخی را به جای نگرش های کل گرایانه و تغییرات در قوانین را به جای قوانین عام و پوشش دهنده قرار دهد و همچنین تصورات متکثر و غیر واحد از هویت زنان را جایگزین تصورات واحدی نماید که به طور کلی درباره هویت جنسی زنانه وجود دارد.
گفتمان در فهم و درک واقعیتر دست کم چهار چیز به ما کمک می‌کند:
- دریافت نحوه شکل گیری هویت‌های اجتماعی مردم، رشد و تغییر دوباره آنها.
- فهم نحوه شکل‌گیری گروه های اجتماعی تحت شرایط نابرابر با وجود اشتراکات و سپس تغییر آنها.
- شناسایی روند هژمونی فرهنگی گروه‌های مسلط در جامعه و فهم نحوه پدیدآمدن سلطه فرهنگی رقابت و نحوه فرهنگ ها و چگونگی تغییر وضعیت آنها.
- ارایه تصویری روشن از تغییرات اجتماعی آینده و عملکرد سیاسی گروه های اجتماعی که در سایه‌ی این تصور روشن، مواجهه منطقی تری برای انسان پدید می آید.
از نظر نویسنده زمینه های اقتصادی، سیاسی و گفتاری نیز تاثیر مشابه ی بر تحول فمینیسم و شکل خاص آن در موج سوم و فمینیسم پست مدرن داشته اند. به این ترتیب میتوان گفت که بعد از دهه 1970 و شکسته شدن فضای ایدئولوژیک سیاسی و اجتماعی آن دوران، فمینیسم بیشترین تاثیرپذیری را از پساساختارگرایی و پست مدرنیسم گرفته است. در فمینیسم پساساختارگرا و پست مدرن، ارزش‌های پسامادی و غیر اقتصادی مطرح است، تولید ارزش‌ها و معانی (یعنی فرهنگ)حوزه اصلی مبارزه محسوب می‌شود. پس فمینیست های پساساختارگرا و پست مدرن دریافتند تمامی مفاهیمی که باعث سلطه مردان بر زنان شده از مفاهیم زبانی سرچشمه می‌گیرد. همچنین آنها دریافتند که ساختارهایی که وارد قدرت شده، نفوذ پیدا کرده و بسط یافته هم به مرور باید تغییر کند، زیرا ساختارهای قدرت، مردانه هستند، مفاهیم نیز مردانه هستند.
به این ترتیب فمینیست های پست مدرن، به انتقاد از مفاهیم قدرت پرداختند. در همین زمینه راهبردی پیشنهاد شده که عبارت است از ساختن یک زبان و نوشتار زنانه. زنان باید خودشان بنویسند و خودشان سخن بگویند. این کار به آنها امکان می دهد که خصلت یگانه یا« قالب جنسی »خود را ابراز کنند. نظریاتی که از لیوتار، دریدا و فوکو و بسیاری دیگر از اندیشمندان پست مدرن به فمینیسم وارد شد به مفسران اندیشه فمینیستی کمک کرد تا فمینیسم را از حالتی منجمد و ایدئولوژیکی خارج کنند و بتوانند با تاکید بر مقوله های « تکثر »,« تفاوت » و « فرهنگ » وصداي طیفهای گوناگون زنان را در فمینیسم پست مدرن منعکس سازند. به این دلیل نمیتوان نفوذ نظریات پساساختارگرا و پست مدرنیسم را برفمینیسم غیر ایدئولوژیکی ای که بعد از دهه ی هفتاد دوباره متولد شد نادیده گرفت.
به طور کل فمینیست های پست مدرن به دنبال آن مدل از دموکراسی هستند که بتواند شعارهای واقعی یک دموکراسی واقعی را برآورده سازد. در واقع خواهان جامعه ی مدنی گسترده و پاسخگویی نظام سیاسی به این جامعه ی مدنی می باشند . پست فمینیست ها اذعان می دارند که دموکراسی در ایجاد خواستها خوب، اما در برآورده کردن آنها بد است وخواستار نوعی دموکراسی مشروط می باشند که بین دموکراسی به معنای اراده اکثریت و مشروطه خواهی به عنوان محدودیت اصولی آن چارچوبی به وجود بیاید.
فمینیست های پست مدرن معتقدند که دموکراسی، همه چیز را در قالب یک عقلانیت می جوید اما واقعیت این است که زندگی بشری را نمیتوان و نباید با معیارهای عقلانی سنجید. همچنین فمینیست های پست مدرن، خواهان بزرگ تر شدن حوزه خصوصی در برابر حوزه عمومی در جوامع دموکراتیک هستند. آنان بیشتر خواهان یک دموکراسی فراجنسیتی هستند، به دنبال اینکه حکومتها قبل از توجه به جنسیت افراد، تواناییهای آنها را در نظر بگیرد. نویسنده معتقد است فمینیست های پست مدرن اظهار می دارند که مهمترین مقوله در عصر حاضر «مسئله ی فرهنگ »می باشد و خواهان فرهنگی تر شدن حکومتهای دموکراتیک هستند، آنها بر این باورند که « فرهنگ دموکراسی » باید در تمامی حوزه های زندگی افراد نفوذ کند و این امر مستلزم حکومتی است که یک فرهنگ دموکراتیک را میان شهروندانش اشاعه دهد و این امر نیازمند این مسئله است که زنان بتوانند در جامعه،حضوری فعال و پویا داشته باشند.
در نهایت پست فمینیست ها با تاکید بر دو اصل مهم ، یعنی اصل خودمختاری دموکراتیک و اصل مشارکت، تمایلی به نوعی از دموکراسی که دیوید هلد، آن را دموکراسی جهان وطنی می نامد، نشان می دهند. آن چه که پست فمینیست ها به دنبال آن هستند وسیع تر شدن حقوق عمومی دموکراتیک براي همه افراد است .فمینیست های پست مدرن به دنبال مدل واقع گرایانه اي از دموکراسی هستند و نزدیک ترین مدل دموکراسی را به آن مدلی که در ذهن خود می پرورانند در دموکراسی جهان وطنی که دیوید هلد مطرح کرده است، می بینند. اما موضوع دیگر آن است که الگویی که فمینیست های پست مدرن مد نظر دارند الگویی است که اولین آرمانش، آرمانی حقوق بشری است، یعنی نزدیک شدن به آن مدل از دموکراسی هایی، که اولویت شان بر رعایت حقوق بشر باشد.
به این ترتیب می توان گفت فمینیست های پست مدرن، دیگر دغدغه هایی را که همتایانشان در موج های اول و دوم داشتند را ندارند و به این الگوی دموکراسی به عنوان، نوعی از دموکراسی که اولویت ابتدایی اش از نوع حقوق بشری باشد می نگرند. از نظر آن ها، حقوق بشر، تجلی جهانی خواست آزادی مدنی است.
نتیجه گیری
منتقدان به فمینیست های پست مدرن در مبحث دموکراسی، به این موضوع اشاره می کنند که فمینیست ها، نوعی دموکراسی آرمانی مد نظر دارد که همین آرمان ها، آنها را از واقعیت سیاسی جوامع و روابط بین الملل دور می کند. آن ها بر این اصل استدلال می کنند که نظام بین المللی توام با آنارشی و مبتنی بر اصل خودیاری است.
مقصود از این واقعیت این نیست که نظام بین الملل دچار هرج و مرج و آشفتگی است. حتی برخی از آن ها می گویند که در مناسبات میان ملت ها، نظم و قاعده به چشم می خورد، و آن چه آن را پیش می برد برخی هنجارهای اجتماعی وسیعاً پذیرفته است. این آنارشی به این معناست که در نظام بین المللی هیچ مرجع سیاسی اي بالاتر از دولت ها نیست. برخلاف سیاست داخلی که در آن سلسله مراتبی از مراجع به منظور ضمانت اجرایی قراردادهای خصوصی و حقوق عمومی وجود دارد، دولت ها هرکدام حق حاکمیت دارند و میان شان رابطه برابری برقرار است.
در نتیجه، هر دولت برای حفظ منافع خویش و اجرای قراردادها و استقرار نظم نهایتاً به خود وابسته است. پس می بینیم که در نهایت آن هایی که تصمیم می گیرند دولت ها هستند نه ملت ها. این که نظریات و تصمیمات دولت ها تا چه اندازه به نظرات ملت ها نزدیک باشد نیز مسئله مهمی است. این که فمینیست های پست مدرن به سیاست « فرهنگی کردن دموکراسی » پافشاری می کنند موضوع دیگری است و این که دولت ها، تا چه اندازه، مسایل فرهنگی را در کشورهایشان در اولویت قرار دهند. چقدر از بودجه سالانه خود را به گسترش مسائل فرهنگی اختصاص می دهند، در نهایت همین دولت ها هستند که تصمیمات نهایی را اخذ می کنند.
دوم: عاملان چیره گر در سیاست جهانی، دولت ها هستند، درست است که هم عاملان خصوصی، مانند شرکت هاي چند ملیتی و هم سازمان های بین حکومتی هم چون سازمان ملل وجود دارند و در سیاست بین المللی تاثیر می گذارند، اما فرض منتقدان به پست فمینیست ها بر این است که این گونه عاملان نسبت به دولت ها کیفیت فرعی و تبعی دارند، و گرچه درعرصه ی سیاسی عمل می کنند، اما عمل شان فقط با رضایت و قبول مراجع سیاسی صورت می گیرد.در این مورد هم منتقدان به فمینیست های پست مدرن، تقریباً درست می گویند، مثلاً در سازمان ملل، با این که قرار است سازمان مستقل و تاثیر گذاری باشد و فرا سیاسی و فرا دولتی عمل کند، اما در بیشتر مواقع تحت نفوذ قدرت های بزرگ می باشد وحق بسیاری از دولت ها و ملت هایشان را نادیده می گیرد.
سوم: مورگنتا در کتاب سیاست در میان ملت ها می گوید «دولت مردان بر مبنای منافعی می اندیشند و عمل می کنند که به معنای قدرت است» و بر طبق یک برداشت کلی هم ظرفیت های مادی و روانی و هم توان نظامی و اقتصادی را در بر می گیرد.« منافع ملی »مطابق این نظر ایجاب می کند که قدرت به بالاترین حد برسد. چون قدرت فقط در چارچوب روابط وجود دارد، باید نتیجه گرفت که سیاست جهانی ذاتاً مبتنی بر تعارض است. چنین نیست که همه دولت ها بتوانند هم زمان قدرت خویش را افزایش دهند و هم منافع خویش را حفظ کنند. در همین راستا پست فمینیست ها خواهان دولت حداقلی هستند و جامعه ی مدنی بزرگ.
اما در مناسبات قدرت همیشه غالب و مغلوب وجود دارد. در جهان امروز،کشورهایی که موسوم به« جهان سوم »هستند همیشه از دوران قبل که مورد استعمار مستقیم بوده اند و امروزه به صورت غیر مستقیم مستعمره هستند و دولت های جهان سوم نیز براي حفظ قدرت خویش، به سرکوب وسیع انواع جنبش های اجتماعی و فرهنگی می پردازند و چگونه می توان انتظار داشت که این ملت ها و دولت ها بتوانند به فرآیند دموکراسی جهان وطنی بپیوندند، در حالی که هنوز به شرایط گذار از دموکراسی نرسیده اند و آن کشورهایی که در حال گذار به دموکراسی هستند، هنوز راه طولانی ای در پیش دارند. چهارم، موضوع دیگري که منتقدان فمینیست های پست مدرن به آن ها وارد می کنند این سوال است که آیا قدرت وسیله یا هدف؟به نظر والتس، که این موضوع را در کتاب «نظریه سیاست بین المللی» مطرح می کند به این موضوع اشاره می کند که«حداقل این است که دولت ها در راه بقای خویش می کوشند و حداکثر این که در صدرند بر همه تسلط یابند.»
والتس ادامه می دهد که هر دولت، فقط پس از این که بقایش تضمین شد، می تواند به فکر
هدف های دیگر بیفتد؛ و بنابراین، در مرتبه نخست و پیش از هر چیز، برای این که امنیت خود
را به بالاترین حد برساند، وارد عمل می شود، به این ترتیب است که گاه می بینیم حتی از دل
دموکراسی ها، فاشیسم و دیکتاتوری به وقوع پیوسته است. در سال 1933 ، هیتلر در یک رای
گیری دموکراتیک به حکومت رسید. پس گاه صور دموکراتیک، راهی براي رسیدن
حکومت گران به حکومت های خودکامه است.
منتقدان فمینیست های پست مدرن در ارائه تئوری دموکراسی جهان وطنی بر این باورند که همواره بر اهمیت بررسی جهان آن گونه که به واقع هست تاکید کرده اند، نه آن طور که آرزو می کنیم باید باشد، التزام به واقع بینی به ارزیابی سیاست گذاری ها نیز سرایت می کند. معارضه بین نا کجا آباد گرایی و واقع بینی به معناي معارضه بین اصول و مصلحت اندیشی، یا اخلاق و اخلاق ستیزی نیست .... معارضه یک نوع اخلاق سیاسی و نوع دیگری اخلاق سیاسی است، که یکی اصول اخلاقی کلی و مجرد را ملاك قرار می دهد و دیگري آن اصول را در ترازوی مقتضیات عمل سیاسی مشخص و ملموس می سنجد.
محسنات نسبی این دو باید به وسیله ارزیابی عاقبت اندیشانه پیامدهای سیاسی احتمالی هر یک تعیین شود. در نهایت، پست فمینیست ها بسیاری از انتقادات را وارد می دانند، اما نباید این موضوع را نیز نادیده گرفت که بشر از همان ابتدا به دنبال اتوپیای خودش بوده، به طوری که در مطالعه یپپ آثار سیاسی قدیم گرفته تا به امروز از آرمان شهر صحبت ها به میان آمده، تامس مور در کتاب اتوپیا، هم چنین در سیاست اسلامی نیز فارابی آرمان شهری را مطرح کرده است. تصور آرمان های دموکراسی در ذهن بشر براي رسیدن به دموکراسی واقعی از قدیم ذهن بشر را به خود مشغول داشته است و این امر موضوع جدیدی نیست. پس فمینیست های پست مدرن با تمام تلاشی که امروزه می کنند سعی کرده اند که استیفای حقوق عمومی دموکراتیک فراجنسیتی را در اولویت قرار دهند تا امروز هم به موفقیت هاي بسیاري دست یافته اند. آگاه کردن زنان از حقوق شان در تمامی دنیا، حتی کشورهای آفریقایی و جهان سومی نقش بسیار مهمی داشته اند. به وجود آمدن جنبش « فمینیسم سیاه » برای زنان رنگین پوست، فمینیسم اسلامی در کشورهای مسلمان، که با حفظ ارزش هاي مذهبی شان خواهان جلوگیری از ستم بر زنان بوده اند و صداهایی متحد برای کل زنان در دنیا به وجود آورده اند که بتوانند ضمن حفظ ارزش های جنسیتی شان، مسایل فرا جنسیتی را مطرح کنند و خواهان اعاده ی حقوق از دست رفته شان در کشورهای مختلف بوده اند، از دیگر دستاوردهاي مهم فمینیست های پست مدرن بوده است.
فمینیست هایی پست مدرن، توانستند تصویری غیر افراطی و واقع بینانه تر از هویت زنان نشان دهند و با تکیه براصل تفاوت و تکثرگرایی توانستند به باز تعریف و بازیابی هویت زنانه دست بزنند و این امر دستاورد بزرگی است. این که زنان توانسته اند تئوری دموکراسی جهان وطنی را با تاکید بر حقوق عمومی دموکراتیک براي همه ی زنان دنیا ارائه دهند نیز موضوع مهم تری است. فمینیست های پست مدرن به آینده امیدوارند. هم چنین به آینده دموکراسی. آن ها امیدوارند به این که بتوانند تئوری دموکراسی خود را به واقعیت نزدیک کنند یا بهتر بگوئیم شرایط جوامع خود را براي رسیدن به دموکراسی فرهنگی مدنظرشان مهیا کنند. در این راه، آن ها هر نقدی را می پذیرند و به صداهای گوناگون توجه می کنند. به تفاوت و تکثر احترام می گذارند و خواهان جامعه جهانی بدون تبعیض براي افراد بشر هستند. پست فمینیست ها، خود را جدا از مردان نمی دانند و مانند موج اول و دومی ها از افراط می پرهیزند و تمایل دارند نه در مقابل مردان، بلکه در کنار آن ها به آینده اي بهتر حرکت کنند و با تمامی قوا برای رسیدن به آرمان شان مبارزه می کنند. این که فمینیست های پست مدرن تا چه اندازه موفق خواهند شد را امروز نمی شود پیش بینی کرد و تنها گذر زمان می تواند ما را به این امر رهنمون سازد که آینده از آن فمینیست های پست مدرن خواهد بود یا خیر.
منبع
- نویسندگان: لیلا عیسی وند ، محمد توحیدفام، دانشنامه حقوق و سیاست، شماره 17 ، بهار و تابستان 1391
- لینک نورمگز
- لینک پایگاه جهاد دانشگاهی