قوامیت

آیه

الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ.<ref>نسا آیه 34</ref> قوام، در نگاه اهل لغت به معنای کارپردازی و محافظت و نگهبانی است. قیام گاهی به معنای محافظت و اصلاح می‌آید و از همین قبیل است سخن خداوند که می‌فرماید: ”الرجال قوامون علی النساء”‌، مردان قوام بر زنان هستند.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ج 11، واژه‌ی قوم</ref>. قوامیت مرد بر زن؛ یعنی او را حفظ نمود و به امور او پرداخت. <ref>سعید الخواری، اقرب الموارد، واژه ی قوم.</ref>

دیدگاه مفسران

مفسران قرآن کریم نیز اکثراً به نقل این دیدگاه مشترک لغت‌شناسان پرداخته‌اند و ”قوام”‌ در آیه‌ی”الرجال قوامون علی النساء”‌ را به معنای سرپرست، نگهبان و کارپرداز گرفته‌اند. از باب نمونه به دو مورد اشاره می‌شود. ”قوام اسم است برای کسی که با جدیت به کاری می‌پردازد. وقتی گفته می‌شود، این قیم زن است، مراد کسی است که به کار او می‌پردازد و به نگه‌داری او اهتمام می‌ورزد”. <ref>فخر رازی، تفسیر کبیر، ج 10، ص 88</ref>

”کلمه‌ی قیم به معنای آن کسی است که مسئول قیام به امر شخص دیگر است و کلمه‌ی قوام و قیام مبالغه در همین معناست”‌. <ref>طباطبایی ترجمه تفسيرالميزان، ج‏4، ص: 543</ref> قوّامون جمع «قوّام» بر وزن فعّال، مبالغه قيام است و معناى آن قيام به امر مى‌باشد. مراد از آن در اين‏جا شوهر است كه به امور زن می‌پردازد.<ref>مغنیه ترجمه تفسير كاشف، ج‏2، ص: 496</ref>

بنابراین، با توجه به جایگاه و منزلت زن در دین اسلام و با توجه به معنایی که برای قوام بیان شد، از آیه‌ی ”الرجال قوامون علی النساء”‌ می‌توان چنین برداشت کرد که آیه در بیان رهبری و سرپرستی واحد و منظم – در خانواده – با توجه به مشورت‌ها و مسئولیت‌های لازم است، نه در صدد تشریع و تجویز استبداد، سلطه و اجحاف نسبت به زنان.<ref> مکارم تفسیر نمونه، ج 3، ص 411- 416</ref>

مردان بر زنان تسلّط دارند. مراد از رجال در اين‏جا خصوص شوهران و مراد از نساء خصوص همسران است. همچنين مراد از سلطه مرد بر زن، سلطه مطلقه نيست، به طورى كه شوهر رئيس ديكتاتور و زن زير دست او باشد و هيچ‏‌گونه اراده و اختيارى از خود نداشته باشد، بلكه مراد اين است كه مرد به نحوى سرپرستى زن را به عهده دارد. فقها اين سرپرستى را به امورى از قبيل قرار دادن طلاق در اختيار شوهر، اطاعت زن از او در نزديكى كردن و بيرون نرفتن از خانه شوهر مگر با اجازه او، محدود كرده‌‏اند. زن و شوهر جز در امور فوق از حقوق يكسان برخوردارند: «وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ». <ref> مغنیه ترجمه تفسير كاشف، ج‏2، ص: 498</ref>

از آن‌جا که خانواده یک واحد کوچک اجتماعی است، طبیعی است که – مانند یک اجتماع بزرگ – رهبری و سرپرستی واحدی را می‌طلبد. بنابراین، این مسئولیت به جهاتی و به لحاظ خصوصیاتی که در مردان وجود دارد، نظیر غلبه‌ی قدرت تفکر مرد بر نیروی عاطفه و احساسات وی، داشتن بنیه و نیروی جسمی بیشتر در جهت دفاع از حریم خانواده و تعهد مالی در برابر زن و فرزندان نسبت به پرداخت هزینه‌های زندگی، به عهده‌ی مرد گذاشته شده است. البته ممکن است زنانی در زمینه‌های ذکر شده بر مردان امتیاز داشته باشند، ولی قوانین به موارد جزئی نظر ندارد، بلکه نوع و کلیت را در نظر می‌گیرد و بدون شک از نظر کلی مردان نسبت به زنان برای سرپرستی خانواده آمادگی بیشتری دارند. این آیه به روابط زن و مرد در خانواده مربوط است و بیانگر حکم مسئولیت، حمایت و حفاظتی است که مرد باید از زن و خانواده خود بنماید و کمر همت بر تأمین معاش و تدبیر امور اقتصادی خانواده بر بندد و به هر حال از آیه مزبور حکم به برتری مردان بر زنان را نمی‌توان صادر کرد، زیرا چنین برداشتی با مفاد سایر آیات قرآن کریم منافات دارد. <ref>اسلام پدیا قرآن قیم بودن مردان بر زنان. فرآوری محمدی</ref>

منابع

• قرآن کریم.
• ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب ، دار الفکر، بیتا.
• مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه‏، تهران‏، دار الكتب الإسلامية، 1371 ه. ش‏.
• فخر رازى، محمد بن عمر، التفسير الكبير( مفاتيح الغيب)، بيروت، ‏ دار إحياء التراث العربي، 1420 ه. ق‏
• طباطبايى، محمدحسين، ترجمه تفسير الميزان‏، موسوى، محمد باقر، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه قم، دفتر انتشارات اسلامى‏1374 ه. ش‏
• مغنيه، محمدجواد، ترجمه تفسير كاشف‏، دانش، موسى، خراسان‏، دفتر تبليغات اسلامى1400 ه. ق‏.
• شرتونی، سعید، أقرب الموارد في فصح العربية و الشوارد، تهران، سازمان حج اوقاف و امور خيريه، اسوه، 1374.