محمدالغزالی: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
دیدگاه غزالی در مساله زن با تبیین حقوق و وظایف زن و مرد آغاز می‌شود. غزالی معتقد است دین اسلام برای هر کدام از این دو نوع، وظایف و حقوق ویژه ای مشخص کرده است که بر طبق جنسیت آنها صورت گرفته است؛ به عنوان مثال: . وجوب نماز و روزه بر هر دو و عدم وجوب آن برای زن در مواقع عادت و زایمان ، شهادت دو زن در برابر شهادت یک مرد، تامین معاش زندگی بر عهده ای مرد، دوبرابر بودن ارث مرد، مقدم بودن مرد در برخی از مناصب حکومتی و نظامی...... | دیدگاه غزالی در مساله زن با تبیین حقوق و وظایف زن و مرد آغاز می‌شود. غزالی معتقد است دین اسلام برای هر کدام از این دو نوع، وظایف و حقوق ویژه ای مشخص کرده است که بر طبق جنسیت آنها صورت گرفته است؛ به عنوان مثال: . وجوب نماز و روزه بر هر دو و عدم وجوب آن برای زن در مواقع عادت و زایمان ، شهادت دو زن در برابر شهادت یک مرد، تامین معاش زندگی بر عهده ای مرد، دوبرابر بودن ارث مرد، مقدم بودن مرد در برخی از مناصب حکومتی و نظامی...... | ||
از نظر غزالی، این تفاوت ها به هیچ عنوان مکانت انسانی زن را خدشه دار نمی کند، زیرا براساس فطرت و تفاوت های جنسی و رفتارهای آنها صورت گرفته است؛ «آنچه مایه تأسف است اینکه برخی زنان مردنما خواهان چیزی هستند که برای آنها نیست و برخی از مردان خواهان سوء استفاده از زنان با اعطای حقوق بیشتر به آنها هستند. تساوی کامل زن و مرد جفا به زن و مرد هر دو است؛ جفا به مرد است که سنگینی وظیفه او را نادیده گرفته است و جفا به زن است که طبیعت توان و قدرت وی لحاظ نشده است». <ref>محمد الغزالی، حقوق الانسان بین تعالیم الاسلام و اعلان الامم المتحده، ص 12.</ref> | از نظر غزالی، این تفاوت ها به هیچ عنوان مکانت انسانی زن را خدشه دار نمی کند، زیرا براساس فطرت و تفاوت های جنسی و رفتارهای آنها صورت گرفته است؛ «آنچه مایه تأسف است اینکه برخی زنان مردنما خواهان چیزی هستند که برای آنها نیست و برخی از مردان خواهان سوء استفاده از زنان با اعطای حقوق بیشتر به آنها هستند. تساوی کامل زن و مرد جفا به زن و مرد هر دو است؛ جفا به مرد است که سنگینی وظیفه او را نادیده گرفته است و جفا به زن است که طبیعت توان و قدرت وی لحاظ نشده است». <ref>محمد الغزالی، حقوق الانسان بین تعالیم الاسلام و اعلان الامم المتحده، ص 12.</ref> | ||
غزالی میگوید : «در مکانت اسلام در رابطه با زن همین بس که آداب جاهلی مربوط به زنان را یکجا دفع و نفی کرد و آیات بسیاری را در بیان اهمیت جایگاه زن در جامعه نازل کرد. پیامبر اکرم نیز در سنت عملی خود به زنان بسیار ارج می نهاد؛ یکی از درهای مسجد پیامبر به زنان اختصاص یافته بود تا در نماز جماعت شرکت جویند». <ref>محمد الغزالی، اخلاق اسلامی، ترجمه محمود ابراهیمی،، ص 29؛ محمد الغزالی، السنه النبویه بین اهل الفقه و اهل الحدیث، القاهره: دارالشروق، 1998، ص 100</ref>. از این رو غزالی به تجدید نظر در آراء فقهای پیش از خود پرداخته و دیدگاه خویش را مطرح می‌نماید. غزالی براساس فقه حنفی دیه زن و مرد را برابر دانسته و نظریه تنصیف دیه زن را دارای یک خلأ فکری و عیب اخلاقی می داند. محمد الغزلی، السنه النبویه...، ص 53. | |||
غزالی میگوید : «در مکانت اسلام در رابطه با زن همین بس که آداب جاهلی مربوط به زنان را یکجا دفع و نفی کرد و آیات بسیاری را در بیان اهمیت جایگاه زن در جامعه نازل کرد. پیامبر اکرم نیز در سنت عملی خود به زنان بسیار ارج می نهاد؛ یکی از درهای مسجد پیامبر به زنان اختصاص یافته بود تا در نماز جماعت شرکت جویند». <ref>محمد الغزالی، اخلاق اسلامی، ترجمه محمود ابراهیمی،، ص 29؛ محمد الغزالی، السنه النبویه بین اهل الفقه و اهل الحدیث، القاهره: دارالشروق، 1998، ص 100</ref>. از این رو غزالی به تجدید نظر در آراء فقهای پیش از خود پرداخته و دیدگاه خویش را مطرح می‌نماید. غزالی براساس فقه حنفی دیه زن و مرد را برابر دانسته و نظریه تنصیف دیه زن را دارای یک خلأ فکری و عیب اخلاقی می داند. <ref>محمد الغزلی، السنه النبویه...، ص 53.</ref> | |||
وی همچنین ـ برخلاف نظر افراطی وهابی ـ پوشش دست و صورت را نیز وجاجب نمی‌داند. در باب آموزش و تحصیل هم می گوید: زنان نیز مانند مردان دارای آزادی اندیشه و حق تعلیم و تعلم دارند. از نظر وی، حدیث منع زنان از یادگیری سواد (که بنیادگرایان وهابی بر آن تأکید دارند)، یک حدیث جعلی است، زیرا اگر قرار است نصف امت بی سواد، جاهل و نادان باشند، تربیت و رشد نسل امت چگونه خواهد بود؟ غزالی نظامی تعلیمی ـ تربیتی را برای زنان پیشنهاد می کند که اساسا توجه زیادی به مسئولیت های خانوادگی در آن ملحوظ شده است. از این منظر غزالی بی تاب است تا اثبات کند که اسلام سهم اجتماعی و سیاسی فعالی به زنان واگذار کرده است، ولی در عمل او اشتغال زن در مشاغل اجتماعی و سیاسی را مخالفت با عفت او می داند که موجب می شود از خانه و کاشانه خود دور باشند که همه اینها مشکلات را برای آنها به وجود می آورد. | وی همچنین ـ برخلاف نظر افراطی وهابی ـ پوشش دست و صورت را نیز وجاجب نمی‌داند. در باب آموزش و تحصیل هم می گوید: زنان نیز مانند مردان دارای آزادی اندیشه و حق تعلیم و تعلم دارند. از نظر وی، حدیث منع زنان از یادگیری سواد (که بنیادگرایان وهابی بر آن تأکید دارند)، یک حدیث جعلی است، زیرا اگر قرار است نصف امت بی سواد، جاهل و نادان باشند، تربیت و رشد نسل امت چگونه خواهد بود؟ غزالی نظامی تعلیمی ـ تربیتی را برای زنان پیشنهاد می کند که اساسا توجه زیادی به مسئولیت های خانوادگی در آن ملحوظ شده است. از این منظر غزالی بی تاب است تا اثبات کند که اسلام سهم اجتماعی و سیاسی فعالی به زنان واگذار کرده است، ولی در عمل او اشتغال زن در مشاغل اجتماعی و سیاسی را مخالفت با عفت او می داند که موجب می شود از خانه و کاشانه خود دور باشند که همه اینها مشکلات را برای آنها به وجود می آورد. | ||
بنابراین، آموزش و پرورش زنان، نه برای اکتساب شغل و اشتغال در آینده، بلکه برای تواناسازی آنهاست تا وظایف خویش را در قبال خانواده انجام دهند و به مردان در انجام وظایف یاری برسانند.<ref> حمید عنایت، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، بهاءالدین خرمشاهی، ، ص 4 ـ 162. به نقل از کتاب من هنا نبداء، صص 200 ـ 180</ref> | بنابراین، آموزش و پرورش زنان، نه برای اکتساب شغل و اشتغال در آینده، بلکه برای تواناسازی آنهاست تا وظایف خویش را در قبال خانواده انجام دهند و به مردان در انجام وظایف یاری برسانند.<ref> حمید عنایت، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، بهاءالدین خرمشاهی، ، ص 4 ـ 162. به نقل از کتاب من هنا نبداء، صص 200 ـ 180</ref> | ||
غزالی می گوید: «آشکارا می گویم که خارج ساختن زن از خانه برای کارهای زراعی، صناعی، تجاری و... به هیچ عنوان شایسته او نیست و موجب تقویت او نمی شود؛ بلکه اسلام در حد محدود و مقبول، ورود زن در دستگاه اداری را متناسب با شأن و توانایی او قبول دارد. بهترین حالت برای زن به عهده گرفتن تربیت خانه و خانواده است؛ این امر نه صرفا از شرع، بلکه منتج از طبیعت است. عن النبی: المرأه راعیه فی بیت زوجها و مسئوله عن رعیتها. <ref>محمد الغزالی، حقوق الانسان...، ص 130</ref> | غزالی می گوید: «آشکارا می گویم که خارج ساختن زن از خانه برای کارهای زراعی، صناعی، تجاری و... به هیچ عنوان شایسته او نیست و موجب تقویت او نمی شود؛ بلکه اسلام در حد محدود و مقبول، ورود زن در دستگاه اداری را متناسب با شأن و توانایی او قبول دارد. بهترین حالت برای زن به عهده گرفتن تربیت خانه و خانواده است؛ این امر نه صرفا از شرع، بلکه منتج از طبیعت است. عن النبی: المرأه راعیه فی بیت زوجها و مسئوله عن رعیتها. <ref>محمد الغزالی، حقوق الانسان...، ص 130</ref> | ||
آزادی شغلی برای زنان تا وقتی است که به رکن خانواده لطمه وارد نشود؛ یکی از این صدمات بردن کودکان به پرورشگاه و یا گذاشتن آنها در خانه نزد خدمتکار است. غزالی در نهایت نظر خود را این گونه خلاصه می کند که زن در چهار حالت می تواند کار کند؛ ضمن اینکه از نظر شرع و اجتماع، کار زن امری اصیل نیست، بلکه استثنایی است: | آزادی شغلی برای زنان تا وقتی است که به رکن خانواده لطمه وارد نشود؛ یکی از این صدمات بردن کودکان به پرورشگاه و یا گذاشتن آنها در خانه نزد خدمتکار است. غزالی در نهایت نظر خود را این گونه خلاصه می کند که زن در چهار حالت می تواند کار کند؛ ضمن اینکه از نظر شرع و اجتماع، کار زن امری اصیل نیست، بلکه استثنایی است: | ||
یکم. زن دارای نبوغ خاصی باشد که شبیه آن در مردان و زنان دیگر کم باشد و مصلحت اجتماعی ایجاب کند که زن به شغل خاصی متناسب با نبوغش دست یازد. | یکم. زن دارای نبوغ خاصی باشد که شبیه آن در مردان و زنان دیگر کم باشد و مصلحت اجتماعی ایجاب کند که زن به شغل خاصی متناسب با نبوغش دست یازد. | ||
| خط ۴۶: | خط ۵۰: | ||
سوم. اگر زن کاری کند که در آن کار همکار شوهرش باشد و او را یاری رساند؛ مانند همکاری زن در روستاها با مرد در امور کشاورزی و دامداری. | سوم. اگر زن کاری کند که در آن کار همکار شوهرش باشد و او را یاری رساند؛ مانند همکاری زن در روستاها با مرد در امور کشاورزی و دامداری. | ||
چهارم. اگر چاره ای نباشد مگر کار کردن برای تأمین مخارج خانه، در مواردی که شوهر توانایی کار ندارد (البته اسلام کار را برای چنین زنانی لازم نکرده، بلکه مقرر داشته از بیت المال به آنها خرجی داده شود).<ref> محمد الغزالی، السنه النبویه...، ص 138 - 131.</ref> | چهارم. اگر چاره ای نباشد مگر کار کردن برای تأمین مخارج خانه، در مواردی که شوهر توانایی کار ندارد (البته اسلام کار را برای چنین زنانی لازم نکرده، بلکه مقرر داشته از بیت المال به آنها خرجی داده شود).<ref> محمد الغزالی، السنه النبویه...، ص 138 - 131.</ref> | ||
در باب ریاست و تسلط مرد در امور خانه و اجتماع غزالی می گوید: آیه «مردان بر زنان مسلط هستند، فقط در امور مربوط به خانه و خانواده است».<ref> محمد الغزالی، السنه النبویه، ص 102 و ص 95.</ref> | در باب ریاست و تسلط مرد در امور خانه و اجتماع غزالی می گوید: آیه «مردان بر زنان مسلط هستند، فقط در امور مربوط به خانه و خانواده است».<ref> محمد الغزالی، السنه النبویه، ص 102 و ص 95.</ref> | ||
لذا آزادی سیاسی در معنای انتقاد از حکومت و نصیحت و امر به معروف و نهی از منکر، برای هر دو جنس زن و مرد یکسان است؛ از همین رو زنان در طول تاریخ به اموری چون بیعت، هجرت و حتی جنگ اقدام کرده اند؛ زنان در عقبه کبری در موسم حج با پیامبر بیعت کردند. | لذا آزادی سیاسی در معنای انتقاد از حکومت و نصیحت و امر به معروف و نهی از منکر، برای هر دو جنس زن و مرد یکسان است؛ از همین رو زنان در طول تاریخ به اموری چون بیعت، هجرت و حتی جنگ اقدام کرده اند؛ زنان در عقبه کبری در موسم حج با پیامبر بیعت کردند.<ref> محمد الغزالی، السنه النبویه ص 120.</ref> | ||
غزالی درباره تولی مناسب حکومتی توسط زنان رأی ثابتی ندارد؛ در مجموع او نظریه ای سه مرحله ای ارائه داده است؛ او در ابتدا معتقد است که اسلام کفایت زن را برای تولی مناصب سیاسی، به ویژه منصب ریاست حکومت نمی پذیرد و از مسلمین خواسته از این اقدام جلوگیری کنند او در مرحله بعد و در آثار بعدی خود، چنان که یکی از شارحان آرای او گفته است، تولی مناصب سیاسی و اجتماعی برای زنان را تا آنجا که با طبیعت آنها سازگار باشد، بلامانع می داند و به دوران حکومت عمر استناد می کند که او منصب قضاوت را به زنی به نام شفاء واگذار کرد؛ از همین رو حدیث مذکور از پیامبر را در معنای خلافت تفسیر می کند؛ یعنی زنان به جز خلافت عظمی، می توانند همه مناصب را پذیرا باشند.<ref> عبدالحلیم عویس، الشیخ محمد الغزالی، تاریحه و جهوده و آرائه،ص 45</ref> | |||
غزالی درباره تولی مناسب حکومتی توسط زنان رأی ثابتی ندارد؛ در مجموع او نظریه ای سه مرحله ای ارائه داده است؛ او در ابتدا معتقد است که اسلام کفایت زن را برای تولی مناصب سیاسی، به ویژه منصب ریاست حکومت نمی پذیرد و از مسلمین خواسته از این اقدام جلوگیری کنند او در مرحله بعد و در آثار بعدی خود، چنان که یکی از شارحان آرای او گفته است، تولی مناصب سیاسی و اجتماعی برای زنان را تا آنجا که با طبیعت آنها سازگار باشد، بلامانع می داند و به دوران حکومت عمر استناد می کند که او منصب قضاوت را به زنی به نام شفاء واگذار کرد؛ از همین رو حدیث مذکور از پیامبر را در معنای خلافت تفسیر می کند؛ یعنی زنان به جز خلافت عظمی، می توانند همه مناصب را پذیرا باشند.<ref> عبدالحلیم عویس، الشیخ محمد الغزالی، تاریحه و جهوده و آرائه،ص 45</ref> | |||
غزالی با استناد به اینکه در این مورد نص صریحی وارد نشده، در نهایت مسئله ولایت و حکومتداری زن را مسئله ای اختلافی می داند که در ردّ و ثبوت آن اجماعی نیست؛ البته غزالی تصریح می کند که «من طرفدار واگذاری مناصب مهم به زنان نیستم، چون زنان کامل اندک هستند و چه بسا به صورت تصادفی استعداد و لیاقت آنها کشف شود... اما داستان، داستان زن یا مرد بودن نیست، بلکه داستان لیاقت و استعداد است».<ref>پایگاه اطلاع رسانی حوزه، مقاله زن در اندیشه متفکران سیاسی</ref> | |||
==نقد== | ==نقد== | ||
نسخهٔ ۲۳ ژوئن ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۱۸
{{#invoke:Infobox|infobox}} شیخ محمد غزالی، از فقهای معاصر اهل تسنن بود.وی در کنار حسن البنا از رهبران و داعیان اصلی جریان اخوان المسلمین بود.
زندگی‌نامه
محمد الغزالی در سال1917م. در قریه «نکال العنب» در مرکز «إیتای البارود» از استان بحیره مصر به دنیا آمد. پدرش برای تیمّن به نام «امام محمد غزالی»، وی را «محمد الغزالی» نام نهاد. در ده سالگی حافظ کل قرآن شد. وی برای ادامه تحصیل به موسسه دینی اسکندریه (تابع الازهر)رفت. در سال1935م. دوره ابتدائی و در 1937م دبیرستان را به اتمام رسانید. درسال 1937م. به دانشکده اصول دین قاهره رفت و در 1963م. اجازه دعوت و ارشاد را دریافت کرد. همزمان با تحصیل در دانشکده اصول دین، خطیبِ یکی از مساجد قاهره بود و در 1965م خطیب مسجد «العتبه الخضراء» در قاهره شد. غزالی در سال 1937م. به حسن البناء پیوست و از نویسندگان برجسته اخوان المسلمین شد. در دو نوبت در 1969م. و 1942م. زندانی شد. وی از منتقدین ساختار حاکم بر مصر پس از انقلاب جولای 1925م. به رهبری افسران آزاد بود. رویکرد انتقادی وی موجب در تنگنا قرار گرفتن وی شد به همین جهت او بیشتر به تألیف آثارش پرداخت. در سال 1976م. برای تدریس در دانشگاههای عربی از مصر خارج شد و در 1966م. به مصر بازگشت. در این فاصله به کشورهای مختلف اسلامی سفر کرد و به عنوان یکی از علمای برجسته اسلام در قرن بیستم شناخته شد. وی در مجامع مهمی از جمله «مجمع البحوث السلامیه» در الازهر، «المجمع الملکی لبحوث الحضاره إلسلامیه» در اردن، «المجلس العلمی للمعهد العالمی للفکر إلسلامی»و «الهیئه الخیریه إلسلامیه العالمیه» عضویت داشت. وی در سال 1994م. در بزرگداشت پنجاهمین سال تأسیس سازمان ملل به نمایندگی از الازهر در آنجا سخنرانی کرد. چند هفته پس از سفر به آمریکا برای شرکت در جشن ملی فرهنگ عربستان راهی این کشور شد که در همین سفر دار فانی را وداع گفت.<ref>بصیری، عباس،جعفریان، رسول، بازنمايي تاريخ صدر اسلام در آثار و افکار شیخ محمد الغزالي مصري،پژوهشهای علوم تاريخي، سال 12 ،شمارة 3 ،پايیز 1311 </ref>
دیدگاه
دیدگاه کلی
غزالی با گرایشی سلف‌گرا، تاریخ صدر اسلام را مبنایی برای بازگشت جامعه مسلمان مصر و نیز مسلمانان جهان اسلام به دوره درخشان گذشته می‌داند. وی علاوه بر تاریخ اسلام از دو منبع مربوط به صدر اسلام یعنی قرآن و سیره‌ی پیامبر اسلام برای تبیین گذشته بهره برده است. اوضاع و زمانه حیات غزالی در مصر وی را به پرداختن به موضوعاتی از قبیل عدالت اجتماعی، مقابله همزمان با سرمایه داری، کمونیسم و سوسیالیسم، استعمار سیاسی و فرهنگی، امکان برقراری حکومت اسلامی، مساله زنان، توجه به قرآن و مفاهیم آن، مساله فلسطین و یهود با تکیه بر تاریخ صدر اسلام رهنمون ساخته است تا از این طریق راه برون‌رفتی از وضعیت نابهنجار و عقب مانده جامعه مصر بیابد. از نظر محمد الغزالی نگرش به مسائلِ اسلام معاصر نیازمند توجه به پیشینه تاریخی و واقعیات زمانی و مکانی است؛ تاریخی که انباشتی از تجربیات مثبت و منفی است.تعریف وی از تاریخ، بنابر گفتمان تقدیرگرایِ تاریخی چیزی جز رفتار انسانها نیست. غزالی از جایگاه تاریخ در میراث مسلمانان به عنوان دانشی درجه دوم که جولانگاه اشاعه خرافات و دروغ شده، گلایه مند است. از نظر وی بایست به پیرایش و نقدِ اضافات، بدعتها و تحریفات موجود در تاریخ با همان روش نقدِ حدیث و روایت در سنّت اسلامی دست زد.همچنین برای مطالعه میراث اسلامی بایست پژوهشهای غیرمسلمانان را نیز مطالعه کرد تا مواضع دیگران نسبت به اسلام آشکارتر شود. اِهمال مسلمانان در توجه به تاریخ اسلام راه را برای سیطره باورهای غربی باز گذارده است.<ref>بصیری، عباس،جعفریان، رسول، بازنمايي تاريخ صدر اسلام در آثار و افکار شیخ محمد الغزالي مصري،پژوهشهای علوم تاريخي، سال 12 ،شمارة 3 ،پايیز 1311 </ref>
دیدگاه در مساله زنان
دیدگاه غزالی در مساله زن با تبیین حقوق و وظایف زن و مرد آغاز می‌شود. غزالی معتقد است دین اسلام برای هر کدام از این دو نوع، وظایف و حقوق ویژه ای مشخص کرده است که بر طبق جنسیت آنها صورت گرفته است؛ به عنوان مثال: . وجوب نماز و روزه بر هر دو و عدم وجوب آن برای زن در مواقع عادت و زایمان ، شهادت دو زن در برابر شهادت یک مرد، تامین معاش زندگی بر عهده ای مرد، دوبرابر بودن ارث مرد، مقدم بودن مرد در برخی از مناصب حکومتی و نظامی...... از نظر غزالی، این تفاوت ها به هیچ عنوان مکانت انسانی زن را خدشه دار نمی کند، زیرا براساس فطرت و تفاوت های جنسی و رفتارهای آنها صورت گرفته است؛ «آنچه مایه تأسف است اینکه برخی زنان مردنما خواهان چیزی هستند که برای آنها نیست و برخی از مردان خواهان سوء استفاده از زنان با اعطای حقوق بیشتر به آنها هستند. تساوی کامل زن و مرد جفا به زن و مرد هر دو است؛ جفا به مرد است که سنگینی وظیفه او را نادیده گرفته است و جفا به زن است که طبیعت توان و قدرت وی لحاظ نشده است». <ref>محمد الغزالی، حقوق الانسان بین تعالیم الاسلام و اعلان الامم المتحده، ص 12.</ref>
غزالی میگوید : «در مکانت اسلام در رابطه با زن همین بس که آداب جاهلی مربوط به زنان را یکجا دفع و نفی کرد و آیات بسیاری را در بیان اهمیت جایگاه زن در جامعه نازل کرد. پیامبر اکرم نیز در سنت عملی خود به زنان بسیار ارج می نهاد؛ یکی از درهای مسجد پیامبر به زنان اختصاص یافته بود تا در نماز جماعت شرکت جویند». <ref>محمد الغزالی، اخلاق اسلامی، ترجمه محمود ابراهیمی،، ص 29؛ محمد الغزالی، السنه النبویه بین اهل الفقه و اهل الحدیث، القاهره: دارالشروق، 1998، ص 100</ref>. از این رو غزالی به تجدید نظر در آراء فقهای پیش از خود پرداخته و دیدگاه خویش را مطرح می‌نماید. غزالی براساس فقه حنفی دیه زن و مرد را برابر دانسته و نظریه تنصیف دیه زن را دارای یک خلأ فکری و عیب اخلاقی می داند. <ref>محمد الغزلی، السنه النبویه...، ص 53.</ref>
وی همچنین ـ برخلاف نظر افراطی وهابی ـ پوشش دست و صورت را نیز وجاجب نمی‌داند. در باب آموزش و تحصیل هم می گوید: زنان نیز مانند مردان دارای آزادی اندیشه و حق تعلیم و تعلم دارند. از نظر وی، حدیث منع زنان از یادگیری سواد (که بنیادگرایان وهابی بر آن تأکید دارند)، یک حدیث جعلی است، زیرا اگر قرار است نصف امت بی سواد، جاهل و نادان باشند، تربیت و رشد نسل امت چگونه خواهد بود؟ غزالی نظامی تعلیمی ـ تربیتی را برای زنان پیشنهاد می کند که اساسا توجه زیادی به مسئولیت های خانوادگی در آن ملحوظ شده است. از این منظر غزالی بی تاب است تا اثبات کند که اسلام سهم اجتماعی و سیاسی فعالی به زنان واگذار کرده است، ولی در عمل او اشتغال زن در مشاغل اجتماعی و سیاسی را مخالفت با عفت او می داند که موجب می شود از خانه و کاشانه خود دور باشند که همه اینها مشکلات را برای آنها به وجود می آورد.
بنابراین، آموزش و پرورش زنان، نه برای اکتساب شغل و اشتغال در آینده، بلکه برای تواناسازی آنهاست تا وظایف خویش را در قبال خانواده انجام دهند و به مردان در انجام وظایف یاری برسانند.<ref> حمید عنایت، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، بهاءالدین خرمشاهی، ، ص 4 ـ 162. به نقل از کتاب من هنا نبداء، صص 200 ـ 180</ref> غزالی می گوید: «آشکارا می گویم که خارج ساختن زن از خانه برای کارهای زراعی، صناعی، تجاری و... به هیچ عنوان شایسته او نیست و موجب تقویت او نمی شود؛ بلکه اسلام در حد محدود و مقبول، ورود زن در دستگاه اداری را متناسب با شأن و توانایی او قبول دارد. بهترین حالت برای زن به عهده گرفتن تربیت خانه و خانواده است؛ این امر نه صرفا از شرع، بلکه منتج از طبیعت است. عن النبی: المرأه راعیه فی بیت زوجها و مسئوله عن رعیتها. <ref>محمد الغزالی، حقوق الانسان...، ص 130</ref>
آزادی شغلی برای زنان تا وقتی است که به رکن خانواده لطمه وارد نشود؛ یکی از این صدمات بردن کودکان به پرورشگاه و یا گذاشتن آنها در خانه نزد خدمتکار است. غزالی در نهایت نظر خود را این گونه خلاصه می کند که زن در چهار حالت می تواند کار کند؛ ضمن اینکه از نظر شرع و اجتماع، کار زن امری اصیل نیست، بلکه استثنایی است: یکم. زن دارای نبوغ خاصی باشد که شبیه آن در مردان و زنان دیگر کم باشد و مصلحت اجتماعی ایجاب کند که زن به شغل خاصی متناسب با نبوغش دست یازد. دوم. زن کاری را به عهده گیرد که شایسته زنان است، چون تعلیم و تربیت اطفال تا سن نه یا یازده سالگی که شریعت برای حضانت اطفال تعیین کرده است یا همانند طبابت زنان برای زنان که از نظر برخی فقها واجب کفایی است (مثل قابله). سوم. اگر زن کاری کند که در آن کار همکار شوهرش باشد و او را یاری رساند؛ مانند همکاری زن در روستاها با مرد در امور کشاورزی و دامداری. چهارم. اگر چاره ای نباشد مگر کار کردن برای تأمین مخارج خانه، در مواردی که شوهر توانایی کار ندارد (البته اسلام کار را برای چنین زنانی لازم نکرده، بلکه مقرر داشته از بیت المال به آنها خرجی داده شود).<ref> محمد الغزالی، السنه النبویه...، ص 138 - 131.</ref>
در باب ریاست و تسلط مرد در امور خانه و اجتماع غزالی می گوید: آیه «مردان بر زنان مسلط هستند، فقط در امور مربوط به خانه و خانواده است».<ref> محمد الغزالی، السنه النبویه، ص 102 و ص 95.</ref>
لذا آزادی سیاسی در معنای انتقاد از حکومت و نصیحت و امر به معروف و نهی از منکر، برای هر دو جنس زن و مرد یکسان است؛ از همین رو زنان در طول تاریخ به اموری چون بیعت، هجرت و حتی جنگ اقدام کرده اند؛ زنان در عقبه کبری در موسم حج با پیامبر بیعت کردند.<ref> محمد الغزالی، السنه النبویه ص 120.</ref>
غزالی درباره تولی مناسب حکومتی توسط زنان رأی ثابتی ندارد؛ در مجموع او نظریه ای سه مرحله ای ارائه داده است؛ او در ابتدا معتقد است که اسلام کفایت زن را برای تولی مناصب سیاسی، به ویژه منصب ریاست حکومت نمی پذیرد و از مسلمین خواسته از این اقدام جلوگیری کنند او در مرحله بعد و در آثار بعدی خود، چنان که یکی از شارحان آرای او گفته است، تولی مناصب سیاسی و اجتماعی برای زنان را تا آنجا که با طبیعت آنها سازگار باشد، بلامانع می داند و به دوران حکومت عمر استناد می کند که او منصب قضاوت را به زنی به نام شفاء واگذار کرد؛ از همین رو حدیث مذکور از پیامبر را در معنای خلافت تفسیر می کند؛ یعنی زنان به جز خلافت عظمی، می توانند همه مناصب را پذیرا باشند.<ref> عبدالحلیم عویس، الشیخ محمد الغزالی، تاریحه و جهوده و آرائه،ص 45</ref>
غزالی با استناد به اینکه در این مورد نص صریحی وارد نشده، در نهایت مسئله ولایت و حکومتداری زن را مسئله ای اختلافی می داند که در ردّ و ثبوت آن اجماعی نیست؛ البته غزالی تصریح می کند که «من طرفدار واگذاری مناصب مهم به زنان نیستم، چون زنان کامل اندک هستند و چه بسا به صورت تصادفی استعداد و لیاقت آنها کشف شود... اما داستان، داستان زن یا مرد بودن نیست، بلکه داستان لیاقت و استعداد است».<ref>پایگاه اطلاع رسانی حوزه، مقاله زن در اندیشه متفکران سیاسی</ref>
نقد
غزالي در مجموع زن را در چهار موقعيت بررسي ميكند: مادر، دختـر، همسـر و زن بـه طور مطلق (جنس مؤنث). كمترين بحث به مادر و دختر و بيشترين آن به ترتيب به همسـر و به ذات و سرشت و جنس زن مربوط ميشود .نزد غزالي هدف اصلي نكاح، فرزند است و همسـر و مـادر واسـطة ايـن مهـم‌انـد. همسران در قبال يكديگر وظايف و حقوقي دارند، اما حق شوي بر زن بسيار بـيش از حـق زن بر شوهر است. در نگاه غزالي، زن در خدمت شوهر همچون اسير و بنده است و خوبي و بدي زن، در ترازوي اطاعت مطلق و سرسپردگي بي چون وچرا نسبت بـه فـرامين شـوهر سنجيده ميشود. در آثار او هيچ سخني از همدلي و همراهي و مشاركت و مشـاورت ميـان زوجين وجود ندارد و مدارا و ترحم و صبوري در برابر قصور خـدمت و ضـعف عقـل و كج خلقي زن، نهايت جوانمردي شوي است. شوهر رفتار و گفتار و حتي آمال و آرزوهاي زن را تدبير و سياست ميكند و به اختصار، مدبر نفس و مالك تن اوست. از نظر غزالي، زن از هيچ شأن و منزلت اجتماعياي برخوردار نيست و جاي و جايگاه او فقط در محدودة خانه تعريف شدني است. حضور زن در اجتماع و يا عهده دار شدن مشاغل و مناصب و يا مديريت و رياست كردن وي، منتفي و مردود است و جز تباهي و مفسده براي مردان، چيزي به همراه ندارد. از نوشته‌هاي غزالي چنين برمي‌آيد كه او كـاملاً بـه برتـري جنسـيتي قائـل اسـت . <ref> نقدي بر جايگاه زن در انديشة غزالي، فروغ السادات رحيم پور، پژوهش‌نامه زنان،سال سوم، شمارة اول، بهار و تابستان 1391 ،ص 71 -100</ref>
آثار
- کتابهای فقه السیره
- نقش قرآن در جهان معاصر
- نگرشی نو به قرآن
- ارزیابی میراث فکری مسلمانان
- الأسلام و المناهج الأشتراکیه
- الأسلام المفترى علیه بین الشیوعین و الرأسمالیین
- الأسلام و الأستبداد السیاسى
. . . . . . http://ensani.ir/fa/article
پانویس
منابع
- ویکی نور صفحه محمد غزالی
- ویکی پدیا صفحه محمد الغزالی
- سایت مرکز مطالعات و پژوهشهای علمی ومطالعات استراتژیک خاورمیانه،شیخ محمد الغزالی و اسلام‌گرایی در مصر
- رحیم پور، فروغ السادات، نقدي بر جايگاه زن در انديشة غزالي، پژوهشنامة زنان، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي سال سوم، شمارة اول، بهار و تابستان 1391 ،صص 71 -100
- پایگاه اطلاع رسانی حوزه، مقاله زن در اندیشه متفکران سیاسی
- بصیری، عباس بصیري، جعفریان، رسول جعفريان،بازنمايي تاريخ صدر اسلام در آثار و افکار شیخ محمد الغزالي مصري، پژوهشهاي علوم تاريخي، سال 12 ،شمارة 3 ،پايیز 1311