سیدابوالاعلی مودودی

{{#invoke:Infobox|infobox}} ابوالاعلي مودودی( زاده1903-1979) از متفکران و انديشمندان برجسته شبه قاره هند است. افکار او تاثير بلافصلي بر آراء و عقايد مسلمانان منطقه و ديگر بلاد اسلامي گذاشت. باور بسياري از محققان آن است که او محرک و مشوق بسياري از گروه هاي مسلماني است که در جهان اسلام به کنش هاي سياسي و اجتماعي روي آوردند. مودودي به تحقق جهان آرماني- اسلامي باور داشت.

زندگی‌نامه

به گفته خود مودودی، خانواده‌اش در قرن هیجدهم به لاهور قدم گذاشتند. پدرش سید احمد حسن در سال 1855 در دهلی تولد یافت و پدر بزرگش، میر سید حسن از پیرهای صوفیه بود و در دربار مغو‌ل‌ها نفوذ داشت. مودودی در 25 سپتامبر سال 1903 در شهر اورنگ آباد در ایالت ماهاراشترا در هند تولد یافت.

مودودی و خانواده اش در زمان از میان رفتن حاکمیت مغول‌ها و در زمان سلطه انگلیسی ها زندگی خود را گذراندند و رشد کردند. مودودی کودکی خود را در حیدرآباد گذارند. در آن زمان، نظام الملک، حاکم قدرتمند بر حیدر آباد حکم می راند و آن قلمرو را مستقل از مغول‌ها اداره می کرد. اکبر شاه از پادشاهان مغول معتقد بود که حقیقت را نه از شریعت، بلکه از ریاضت و خودسازی و با بحث و گفتگو و به شیوه دیالکتیک می توان به دست آورد. وی که خود را انسان کامل می دانست و مدعی بود الهاماتی دریافت می دارد، در زمان خود جزیه‌ای را که بر غیر مسلمانان واجب شده بود، لغو کرد و شکار را ممنوع کرد و به گیاهخواری روی آورد تا هندوها را آرزده خاطر نسازد. این سنت از آن زمان در دربار مغول‌ها وجود داشت. خانواده مودودی در این دستگاه از خانواده های سرشناس و دارای امتیاز بودند. با از میان رفتن مغولها و سلطه یافتن انگلیسی ها، اراضی به هندوها انتقال یافت و اشراف از درآمدهای حاصل از مالیات محروم شدند، و طبیعی است که امتیاز این خانواده نیز از میان رفت و این امر تاثیری روانی بر خانواده مودودی و دیگر مسلمانان هند گذاشت. .<ref> مجله الکترونیکی اخوت،نگاهی به اندیشه و بنیانهای فکری ابوالعلا مودودی </ref>

احمد حسن، پدر مودودی از نخستین دانشجویانی بود که در کالج انگلیسی- شرقی سید احمد خان به تحصیل پرداخت. این تصمیم برای این خانواده که مخالف انگلیسی ها بودند دشوار بود و بنابراین هنگامی که احمد حسن لباس غربی پوشید و به بازی کریکت پرداخت، پدرش او را از این مدرسه بیرون آورد. احمد حسن سپس در سال 1904 تحت تاثیر یکی از اقوام خود به گرایش صوفیه روی آورد. وی مایملک خود را فروخت و به روستایی نزدیک دهلی، در مجاورت آرامگاه خواجه نظام الدین اولیاء اقامت گزید.پدرش ابتدا به مدرنیته روی آورد و سپس از آن گریزان شد و به دامن تعالیم صوفیانه و عرفانی پناه برد. اهمیت زندگی پدر مودودی در زندگی فرزند خود را نمی توان نادیده گرفت.

ابوالاعلی در چنین زمانی (هنگام روی گردانی پدر از مدرنیته و روی آوردن به عرفان) تولد یافت. پدرش خود به تعلیم وی پرداخت و دروس دینی و منطق را به فرزند خود آموخت. پدر مواظب بود که فرهنگ فرزندانش به هیچ چیز خارج از سنتی که در آن زندگی می کردند، آمیخته نشود. مودودی در زندگینامه خود چنین ابراز می دارد:« طی مدتی که در حیدر آباد دکن زندگی می کردیم، حتی پدر اجازه نداد که زبان و لهجه ما نیز تغییر کند و ما همچنان به لهجه و زبان خالص اردوی خود سخن می گفتیم». مودودی نوجوانی خود را در انزوایی که از آن تنفّر داشت می گذراند، انزوا از زنان در آن جامعه مردسالار و انزوا از دیگرانی که پدر به دلیل داشتن فرهنگ متفاوت، وی را از درآمیختن با آنها بر حذر می داشت. او در این انزوا، خود را به خواندن سرگرم می کرد. سپس به تحصیل در مدرسه فوقانیه پرداخت. فوقانیه مدرسه ای بود که تحت تاثیر تعالیم سید احمد خان قرار داشت. در سن 11 سالگی کتاب المرأه الجدیده نوشته قاسم امین، از متفکران فمینیست مصری را به اردو ترجمه کرد.<ref> مجله الکترونیکی اخوت،نگاهی به اندیشه و بنیانهای فکری ابوالعلا مودودی</ref>

مودودی در نوجوانی به روزنامه‌نگاری روی آورد. در سال ۱۹۲۷ نخستین اثر مهم خود را با عنوان «جهاد در اسلام» در شماره‌های متوالی یک روزنامه به چاپ رساند. چند سال بعد، او ماهنامه‌ای تحت به نام «ترجمان القرآن» که به ترجمه و تفسیر قرآن اختصاص داشت منتشر کرد و تا پایان زندگی خود در سال ۱۹۷۹ به انتشار آن ادامه داد. وی به دعوت اقبال لاهوری از حیدرآباد به لاهور مهاجرت کرده بود.<ref>ویکی پدیا صفحه ابوالعلا مودودی</ref>

دیدگاه

مودودی، متعلق به جریانی است که بنیادگرا خوانده می‌شود. این جریان در واکنش به مدرنیته شکل گرفته و معتقد به بازگشت به سنت‌های اصیل اسلامی بدون هرگونه وسوسه برای انطباق آن با آموزه‌های بشری است. یکی از بارزترین مشخصه‌های مودودی، رویکرد انکاری وی نسبت به پدیده‌های غربی بوده است.<ref> سایت کتابراه، زندگینامه و دانلود کتاب‌های ابوالاعلی مودودی،</ref>

مودودى از جمله انديشمندانى است كه نقش سياسى ـ اجتماعى را براى زنان نفى می‌‏كند. او در يكى از آثار خود تحت عنوان «الحجاب» به صورت مستقل به مسئله زنان در اسلام و نقش آنها در حوزه‏‌هاى مختلف پرداخته است. او بحث خود را با انتقاد از تمدن غرب آغاز می‌كند؛ در نظر وى تمدن غرب با دو جريان فرد گرايى و آزادی‌‏خواهى در قرن هيجدهم، توانست زن را از يوغ ظلم و ستم دوران قرون وسطى نجات دهد و حقوق و آزادی‌‏هاى نفى شده و مورد غفلت قرار گرفته زنان را به آنان بازگرداند. با اين حال اين جنبش، پس از مدتى راه افراط را پيش گرفت و به جاى تعادل، با آزادى بى قيد و شرط و اهداف لذت‏جويانه و سودگرايانه، از قرن نوزدهم به بعد از اهداف رهايى بخش خود دور شد.<ref>خبرگذاری فارس،بحرانی، مرتضی،زن در اندیشه متفکران سیاسی،84/12/21</ref>

مودودى پس از نقد و بررسى ديدگاه‌هاى غربى زن سالارانه، به آموزه‌‏ها و نظريات اسلامى می‌پردازد؛ او در تبيين ديدگاه اسلام، در خصوص منزلت اجتماعى ـ سياسى زن، به مسئله طبيعت و فطرت رجوع می‌كند و آن را مبناى نظريه خود قرار می‌دهد. وى ضمن ترجيح مسئله ازدواج و نهاد خانواده، در زمينه چگونگى روابط بين زن و مردم و نقش آن در حفظ سلامت ساحت اجتماعى، برآن است كه براى درك صحيح اين روابط، وظايف و حقوق هر يك بايد به صورتى عادلانه و متوازن معين شود. مودودى تقسيم عادلانه و منصفانه اين مسئوليت‏ها را يكى از سخت‏ترين و دشوارترين مسائل تمدن بشرى قلمداد می‌‏كند.<ref>خبرگذاری فارس،بحرانی، مرتضی،زن در اندیشه متفکران سیاسی،84/12/21</ref>

از نظر او زن و مرد، از آن رو كه موجوداتى انسانى و داراى نيروهاى عقلى، عاطفى، احساسى ونيازهاى همسان هستند، برابرند و هر دو در ساماندهى به زندگى اجتماعى و تمدن ‏مشاركت فعال دارند و در پرورش توانايى‏‌ها طبيعي‌شان، از استحقاق يكسانى برخوردارند. تهذيب، تعليم و پرورش استعدادهاى هر دو جنس، در اصلاح و قوام زندگى جمعى مؤثر است؛ زنان همانند مردان، حقوق و امتيازات اجتماعى همسانى دارند كه جامعه بايد آنها را حرمت نهد با اين وصف، مودودى اعتقاد دارد كه اين يكسانى به معناى برابرى مرد و زن در فعاليت و دايره عمل و همچنين به مفهوم ناديده انگاشتن تفاوت‏هاى طبيعى، فيزيولوژى و زيست شناختى نيست. در اين چهارچوب مودودى می‌نويسد:« وانهادن وظايفى خارج از چارچوب طبيعت بر دوش زن وكشيدن وى به عرصه فعاليت‏هاى اجتماعى، اقتصادى، سياسى، تجارى و اقتصادى، نه تنها نشانه پيشرفت و ترقى نيست، بلكه خود گامى به سوى زوال است.» <ref>خبرگذاری فارس،بحرانی، مرتضی،زن در اندیشه متفکران سیاسی،84/12/21</ref>

وی در مورد وضعیت زنان در حکومت اسلامی نیز معتقد است که آنان به هیچ عنوان به برابری اخلاقی دست نمی یابند. او برابری زنان و نیز اختلاط آزادانه آنان را مطلوب نمی داند، ولی ورود آنها به بازار کسب و کار را تحت شرایطی جایز می داند. مودودی وظیفه اصلی زنان را پرورش فرزند، پخت و پز و دوخت و دوز در نظر می گیرد و معتقد است باید آموزش زنان نیز با توجه به نوع مسئولیتی که قرار است عهده دارد شوند، انجام شود. بر همین اساس، وی ورود زنان به سیاست را نیز جایز نمی داند. درواقع سیاست از نظر وی، قلمرویی مردانه است و حتی در مورد حق رای زنان نیز اگر چه وی آن را در اصل برای زنان جایز می داند، معتقد است از آنجایی که استفاده از این حق نیازمند برخوداری از آموزشها و اطلاعات است در حال حاضر برای زنها جایز نمی باشد.<ref> مجله الکترونیکی اخوت،نگاهی به اندیشه و بنیانهای فکری ابوالعلا مودودی </ref>

فعالیت‌ها

مودودی در سال 1940 با بازگشت به لاهور، قدم در راه ایجاد حزب خود، جماعت اسلامی گذاشت. او گروه جماعت اسلامی را در سال ۱۹۴۱ پایه گذاری کرد. تشکیلات او با الگوبرداری از احزاب کمونیست اروپا سازمان یافته بود. جماعت اسلامی مخالف تشکیل کشور پاکستان بود. استدلال مودودی به شکلی واضح و علنی این بود که اسلام را نمی‌توان و نباید به یک دولت- ملت محدود دانست. اما پس از تقسیم هند مودودی به پاکستان رفت و برای تشکیل حقوق شرعی یا حقوق اسلامی به تلاشی خستگی ناپذیر دست زد. خواسته اصلی حزب جماعت اسلامی، تشکیل حکومت اسلامی و اجرای احکام اسلام در کشور پاکستان بود. اسلام سیاسی ریشه در تفکرات افرادی از قبیل مودودی دارد.<ref>مجله الکترونیکی اخوت، هشت کتاب از ابوالعلاء مودودی</ref>

آثار

• به سوی درک اسلام

مودودی در سال 1032 کتاب به سوی درک اسلام را به درخواست رئیس آموزش و پرورش حیدرآباد نوشت. این کتاب در آن زمانه متن خوبی بود که می توانست پاسخگوی سوالات مسلمانان و غیر مسلمانان درباره ماهیت اسلام باشد. . مجله الکترونیکی اخوت،نگاهی به اندیشه و بنیانهای فکری ابوالعلا مودودی نگ

• مبادی اسلام: مودودی در این کتاب به اصول اساسی اسلام از جمله حقیقت اسلام و کفر، معاد، حقیقت نبوت و ... می پردازد.
• تئوری اخلاقی اسلام: مودودی در این کتاب ضمن برشمردن مولفه های نظام اخلاقی اسلام و تبیین چیستی و چگونگی آن، به مقایسه نظام اخلاقی اسلام و غرب نیز می پردازد.
• الخلافة و الملک: این کتاب یکی از مهمترین کتاب های مودودی است که متاسفانه به فارسی ترجمه نشده است. مودودی در این کتاب وجهه ای دیگر از نظریات نوآورانه خود را مطرح کرده و با تفکیک میان «خلافت» و «ملوکیت»، علاوه بر ارائه تقریری جدید از تاریخ صدر اسلام و انتقاد به بعضی صحابه و حتی خلیفه سوم، نظام سیاسی ایده آل خود را نیز ترسیم می کند. نظامی که از نظر او «خلافت» است و نه سلطنت و ملوکیت.

شهادت حق: این کتاب متن یکی از سخنرانی های مودودی با عنوان «شهادت حق» است. این سخنرانی به منظور شرح اندیشه و روش کار جماعت اسلامی بیان شده است.

• اصطلاحات چهارگانه در قرآن: این کتاب نیز از کتب مهم مودودی است. مهم از این جهت که هم شاهد نوآوری جدیدی از مودودی در تشریح و تفسیر قرآن هستیم و هم اینکه این کتاب آثار بسیاری در اندیشه سیاسی معاصر جهان اسلام داشته است. مودودی در این کتاب میگوید که معنای چهار اصطلاح قرآنی «اله»، «رب»، «دین»، «عبادت» در طول تاریخ دچار تغییر و تحول شده است و به همین خاطر فهمی که ما امروز از قرآن داریم فهم درستی نیست. این کتاب تاثیر زیادی بر نظریات سیاسی معاصر جهان اسلام داشته است به این دلیل که این تئوری تفسیری سیاسی از اصطلاحات قرآنی به دست می دهد.
• تدوین الدستور الاسلامی:این کتاب پیاده شده یکی از سخنرانی های ابوالاعلی مودودی درباره تدوین قانون اساسی اسلامی است. او در این سخنرانی درباره ماهیت و مولفه های یک قانون اساسی اسلامی سخن می گوید. این کتاب به فارسی ترجمه نشده است.
• اسلام و جاهلیت
• ضرورت یک جماعت صالح

منابع

• زاهد فياض, صدقي ماجد،نگاه مختصري به انديشه هاي ابوالاعلي مودودي، نشریه مطالعات تاریخ اسلام، زمستان 1395 , دوره 8 , شماره 31 ; از صفحه 113 تا صفحه 133
• ویکی پدیا
• خبرگذاری فارس،بحرانی، مرتضی،زن در اندیشه متفکران سیاسی،84/12/21
• مجله الکترونیکی اخوت،نگاهی به اندیشه و بنیانهای فکری ابوالعلا مودودی