حیا: تفاوت میان نسخه‌ها

از جنسیت دیتا
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
از دیدگاه اسلام ، حیا در نظام تربیتی انسان از جایگاه والایی برخوردار است . در بحث انسان شناسی ، اخلاق در درجه نخست اهمّیت قرار دارد که در بردارنده عناصر بسیاری است که عنصر یا عامل «حیا» در رأس همه قرار دارد....
'''<big>حیا</big>''': شرم از انجام عمل ناشایست در حضور دیگری.
=='''مفهوم حیا'''==
خجل‌شدن انسان از ظهور زشتی­های خود، ریشه در سرشت انسان دارد و احساسی همگانی است که حفظ و عدم حفظ آن آثار روانی و اجتماعی بسیاری را به­دنبال دارد. این احساس در زنان به­دلیل خلقت ویژه آنها بیشتر از مردان است.
از دیدگاه اسلام ، حیا در نظام تربیتی انسان از جایگاه والایی برخوردار است . در بحث انسان شناسی ، اخلاق در درجه نخست اهمّیت قرار دارد که در بردارنده عناصر بسیاری است . در میان این مجموعه عناصر ، برخی از عوامل ، امتیاز و برتری ویژه ای نسبت به دیگر عوامل دارند که اصطلاحا «مکارم اخلاق» نامیده می شوند .  در این مجموعه مکارم (شایستگی ها) ، عنصر یا عامل «حیا» در رأس همه قرار دارد . رسول گرامی اسلام ، خُلق و خوی اسلام را حیا معرّفی کرده و فرموده است : حیا ، همه دین است . در روایات متعدّدی آمده است که اگر حیا نباشد ، همه چیز جایز می شود .این موارد و موارد متعدّد دیگری از این دست ، نشان دهنده جایگاه ممتاز این صفت در ساختار روانی انسان ، و حکایتگر اهمّیت فوق العاده آن در موفّقیت انسان است . این جایگاه ممتاز ، به جهت ماهیت ویژه ای است که حیا دارد .حیا ، نیرویی است مهار کننده و نظم دهنده که رفتار و افکار انسان را بر اساس «شرع» و «عُرف» ، تنظیم می کند . برای روشن شدن این تعریف باید به این نکته توجه کرد که «[[مهار نمودن خود و تنظیم رفتارها ، افکار و هیجان ها]]» ، از ارکان بنیادین موفّقیت بشر ، چه در بُعد شخصی و چه در بُعد اجتماعی است . مهار کردن و تنظیم ، از یک دیدگاه به دو بخش بیرونی و درونی تقسیم می شود و بهترین و مؤثّرترین نوع آن ، مهار کردن و تنظیم درونی است . انسان به نیرویی درونی نیاز دارد تا افکار ، [[احساسات]] و رفتار او را مهار کند و به آنها نظم دهد که در ادبیات دین به عنوان «تقوا» شناخته می شود و مجموعه ای از عوامل [[مهارکننده]] و نظم دهنده را در خود جای داده که یکی از مهم ترین و ارزشمندترین آنها «حیا»ست <ref>پسندیده، عباس ، غنچه های شرم ، ص 9</ref> .
 
== '''معنای لغوی حیا''' ==
==مفهوم­شناسی==
واژه: حیا      ؛    نقش دستوری: اسم      ؛      آواشناسی: hayA      ؛    الگوی تکیه: WS        ؛    شمارگان هجا: 2
واژه عربی «حیاء» به‌معنای خودداری از زشتی­ها<ref>[https://lib.eshia.ir/15362/1/140 . اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ذیل واژه حیی. طریحی النجفی، مجمع البحرین، ذیل واژه ح ی ی.]</ref> در زبان فارسی با واژگان شرم و آزرم یاد می­شود. حیا در اصطلاح علم اخلاق، ملکه‌ای نفسانی است که موجب انقباض نفس از فعل قبیح و انزجار از کار خلاف ادب، به جهت ترس از سرزنش مردم، می­شود.<ref>. پسندیده و عبدی، بررسی و تحلیل روایات مکارم الاخلاق، 1394ش، ص142.</ref> حیا در فهم عمومی، حالت خجالتی است که هنگام آشکار شدن نقص یا عیب نزد مردم، ظاهر می­شود.<ref>. مصباح یزدی، پندهای امام صادق برای ره­جویان صادق، 1392ش، ص293.</ref>
حیا. [ ح َ ] (از ع ، اِ) فراخی سال و حال . || باران . و بمد آخر [ حیاء ] نیز آمده . (منتهی الارب )(اقرب الموارد). باران بهاری . (دهار). باران که زمین زنده کند. (مهذب الاسماء). || گیاه از آنجا که از باران ناشی میشود. || پیه و روغن . (اقرب الموارد). || [[شرم]] . (آنندراج ). در تداول فارس زبانان ، به معنی حیاء و [[شرم]] و آزرم باشد وآن انحصار نفس است در وقت استشعار ارتکاب قبیح جهت احتراز و استحقاق مذمت . (نفایس الفنون ) :       [[شرم]] از اثر عقل و اصل دین است             دین نیست ترا گر ترا حیا نیست . ناصرخسرو  <ref>دهخدا ، فرهنگ لغت</ref> .
 
=='''معنای اصطلاحی حیا'''==
==خاستگاه==
حیا، عبارت است از دگرگونى حال و اثرپذیری که به جهت ترس از آنچه عیب شمرده و نکوهش می‌شود، حاصل می‌گردد‏ <ref>طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، ج ‏1، ص 113</ref>.
دوست‌داشتن خود از منظر علم اخلاق، یکی از امیال انسان است که امیال دیگری مثل کمال‌خواهی، به آن بازمی‌گردد. کمال‌خواهی به صورت­های مختلفی چون میل به احترام و حفظ حرمت در رفتارهای انسان قابل مشاهده است.<ref>. مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، 1394ش، ج2، ص58-46.</ref> تمایل انسان به پوشاندن عیوب خود از دیگران، ریشه در حفظ حرمت خویش دارد و از ظهور عیوبی که موجب خجالت‌زدگی او در برابر دیگران می­شود، خودداری می­کند.<ref>. مصباح یزدی، پندهای امام صادق برای ره­جویان صادق، 1392ش، ص293.</ref> بر اساس آموزه‌های اسلام، حیاء به‌صورت فطری در زن و مرد وجود دارد؛ اما این ویژگی در جنس زنان قوی‌تر از مردان است.<ref>[https://hadith.inoor.ir/fa/hadith/324704/translate . فتال نیشابوری، روضۀ الواعظین، بی­تا، ج2، ص460.]</ref> خداوند نحوه بروز یا ارضاء میل به کمال را درون زنان متفاوت از مردان خلق کرده و تصاحب دل‌ها به زنان تعلق گرفته است و زن‌ها در کشمکش قدرت از ابزار خودنمایی و جلوه­گری بهره می‌گیرند.<ref>. مطهری، مسئله حجاب، 1390ش، ص81.</ref> یکی از مشغله­های دائم هر زن این است که خود را بیاراید و زیبایی خود را به دیگران خصوصاً مردان نشان دهد تا در دام عشق او گرفتار شوند.<ref>[https://mtr.jz.ac.ir/article_181670.html . پوراصغر، «جایگاه حیاء در فعالیت اجتماعی زنان از منظر‌اندیشه اسلامی»، 1400ش، ص126.]</ref> ابزار زنانۀ دیگر، سختی دسترسی به آنها است و از این طریق، مقام و موقعیت خود را بالا می‌برند.<ref>. مطهری، مسئله حجاب، 1390ش، ص64.</ref> در این چارچوب، حیای زنانه قوی‌تر از حیا در مردان است. دین اسلام نیز بر اساس این ویژگی سرشتی، انتظارات و نقش‌های جنسیتی زنان را تعریف می­کند و از این طریق، کرامت زنان را تضمین کرده و به آنها جایگاه والایی داده است.<ref>. خمینی، صحیفه امام، 1368ش، ص299-301.</ref>
2. حیا، انقباض(گرفتگی) نفس از زشتی‌ها و ترک آن به جهت زشت بودن  <ref>راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن‏، ص 270</ref>.
 
3. حیا، عبارت است از انقباض (گرفتگى) و انزوا (دوری‌گزینى) از کار زشت، به جهت ترس از مذمّت مردم <ref>مجمع البحرین، ج ‏1، ص 116</ref>.
==حیا در دوران بلوغ==
=='''حیا از منظر علماى اخلاق‏'''==
از نگاه روانشناسی، تطورات جسمی دوران بلوغ، عامل درونی حیا را به نمایش می­گذارد. در این زمینه بین پسران و دختران تفاوت بسیاری است، از جمله این‌که دختر در سن بلوغ متانت بیشتری دارد و درنهایت رشد و وقار زندگی می­کند؛ درحالی‌که مدت زیادی نیاز است تا پسرها به این مرحله برسند. دختران در این سن، نوعی از شرم و تامل در حرکات و رفتارها را تجربه می­کنند و به ‌تنهایی و انفراد میل بیشتری دارند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/531377/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%D9%81%D8%AA-%D9%88-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%A8%D8%B1-%D8%B1%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9 . احمدی و دیگران، «تحلیل آثار عفت و حیاء بر رفتار و شخصیت اجتماعی با تاکید بر مستندات قرآنی و روایی»،  1401ش، ص100.]</ref>
در منابع اخلاقی در تعریف حیا از تعبیرهاى گوناگونی استفاده شده است، که نمونه‌هایی از آنها را عبارتند از:
 
* حیا، هنگام مواجه شدن با یک فعل قبیح رُخ می‌دهد.
==عوامل مؤثر بر حیاء==
* در این حالت، روان انسان، حالت انکسار، انفعال، انقباض، انزجار و انحصار پیدا می‌کند.
# احساس وجود ناظر: توجه انسان به حضور خویش، دیگران، خداوند و ملائکه، هنگام ارتکاب هر عمل، عامل پرهیز از گناه و شرم از انجام آن است.<ref>. پسندیده، غنچه­های شرم، نگاهی نو به مفهوم حیاء، 1392ش، ص13.</ref>
* این نوع برانگیختگى در عمل، هم موجب انجام دادن یک کار است و هم موجب ترک یک کار که از آن به عنوان تنظیم رفتار یاد می‌شود.
# تنهایی و خلوت: انسانِ تنها، به انجام رفتارهای زشت نزدیک­تر است و شیطان نیز چنین شخصی را بیشتر وسوسه خواهد کرد.<ref>. پسندیده، غنچه­های شرم، نگاهی نو به مفهوم حیاء، 1392ش، ص24.</ref> امروزه تبدیل خانواده­های گسترده به هسته­ای، گسترش حوزه خصوصی افراد در دو بعد فیزیکی و روانی و نیز دسترسی آسان به اینترنت، در ایجاد و تشدید موقعیت تنهایی و خلوت مؤثر هستند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/112110/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7#:~:text=%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF% . قاسمی، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»،  1388ش.]</ref>
* حیا، زیر مجموعه ترس است؛ زیرا علّت برانگیختگى هنگام مواجهه با یک کار زشت؛ یا ترس از سرزنش و نکوهش مردم است، و یا ترس‏ از ارتکاب آن.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ‏68، ص 329</ref>
# گمنامی: انسان در موقعیت ناشناس‌بودن از انجام رفتارهای زشت پرهیزی ندارد. از جمله عوامل مؤثر در شکل­گیری چنین احساسی، مهاجرت است که موجب تضعیف تعهد اجتماعی می­شود.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/112110/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7#:~:text=%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF% . قاسمی، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»،  1388ش.]</ref>
* منشأ زشت دانستن یک عمل، یا شرع است یا عقل و یا عرف و آداب یک جامعه <ref> پژوهشى در فرهنگ حیا، ص 18 – 19</ref>.
==آثار حیا==
=='''اسباب حیا'''==
===آثار روانی===
# عقل: پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله و سلم در پاسخ راهب مسیحی (شمعون بن لاوی بن یهودا) که از او درباره ماهیت و آثار عقل پرسیده بود، فرمودند: «فَتَشَعَّبَ مِنَ الْعَقْلِ الْحِلْمُ وَ مِنَ الْحِلْمِ الْعِلْمُ وَ مِنَ الْعِلْمِ الرُّشْدُ وَ مِنَ الرُّشْدِ الْعَفَافُ وَ مِنَ الْعَفَافِ الصِّیانَةُ وَ مِنَ الصِّیانَةِ الْحَیاء» <ref>تحف العقول، ص 15</ref> ؛ عقل موجب پیدایش حلم است و از حلم، علم و از علم، رشد و از رشد، [[عفاف]] و از [[عفاف]] ، [[خویشتن داری]] و از [[خویشتن داری]]، حیا، و از حیا، [[وقار]]، و از [[وقار]]، مداومت بر عمل خیر و تنفّر از شرّ، و از تنفّر از شر، اطاعت نصیحت گوی، حاصل می گردد.
# کرامت نفس: با وجود حیا، رفتار زشت به‌دلیل خدشه­دار شدن شخصیت، ترک می­شود. حیاء ریشه در آزادگی انسان دارد و موجب ازدیاد کرامت نفس خواهد شد.<ref>. بانکی پور ­فرد، حیاء، 1389ش، ص41.</ref>
# ایمان: امام صادق ـ علیه السّلام ـ می فرماید: «لَا إِیمَانَ لِمَنْ لَا حَیاءَ لَه» <ref>اصول کافی ، ج2 ، ص106</ref> ؛ ایمان ندارد کسى که حیا ندارد. (حیا و ایمان در یک رشته و همدوشند، و هروقت یکى از آن دو برود، دیگرى هم در پى آن می رود).
# امنیت روانی: حیاء به­عنوان تنظیم‌گر درونی، مانع از جلوه­گری نامشروع زنان است و آرامش آنها را حفظ می‌کند.<ref>. مطهری، مسئله حجاب، 1390ش، ص77. [https://marifat.nashriyat.ir/node/1977 رجبی، «حیاء و خودآرایی و نقش آن‌ها در سلامت روانی زن»،  وب‌سایت معرفت.]</ref>
=='''پانویس'''==
 
===آثار اجتماعی===
# کاهش آسیب­های اجتماعی: شناخت افراد از یکدیگر عامل مؤثری در پرهیز از زشتی­ها است.<ref>. پسندیده، غنچه­های شرم، نگاهی نو به مفهوم حیاء، 1392ش، ص29.</ref>
# خوش­نامی: افراد با حیاء از مشهور شدن به عیب و نقص پرهیز می­کنند.<ref>. بانکی‌پور ­فرد، حیاء، 1389ش، ص40.</ref>
# گسترش عفت و پاک‌دامنی: استمرار حیاء عامل مؤثری در جلوگیری از گرایش­های حرام به­ویژه در زمینه­های جنسی است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/531377/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%D9%81%D8%AA-%D9%88-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%A8%D8%B1-%D8%B1%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9 . احمدی و دیگران، «تحلیل آثار عفت و حیاء بر رفتار و شخصیت اجتماعی با تاکید بر مستندات قرآنی و روایی»،  1401ش، ص97.]</ref>
# ظاهر شدن نیکی­ها: ترس از سرزنش و ملامت دیگران انگیزه­ای برای انجام اعمال نیک است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/531377/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%D9%81%D8%AA-%D9%88-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%A8%D8%B1-%D8%B1%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9 . احمدی و دیگران، «تحلیل آثار عفت و حیاء بر رفتار و شخصیت اجتماعی با تاکید بر مستندات قرآنی و روایی»،  1401ش، ص98.]</ref>
# تحکیم خانواده: در روایات، بی‌حیایی زمینه‌ساز خیانت دانسته شده که عامل سستی بنیاد خانواده است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/306061/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B9%D9%81%D8%AA-%D9%88-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D8%B6%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D9%85%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%B2%D9%86-%D9%88-%D8%B4%D9%88%D9%87%D8%B1 . حسین­زاده، «نقش عفت و حیاء در رضایتمندی زن و شوهر»،  1389ش، ص122.]</ref>
 
==راهکارهای تقویت حیا==
===در خانواده===
# توجه به تمایلات جنسی همسر: ارضا نیاز جنسی همسر در خانواده، عامل حفظ و ارتقای حیای زوجین است و عدم ارضای آن در خانواده موجب تقاضای آن در بیرون از خانواده خواهد شد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/339411/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»،  1392ش، ص76.]</ref>
# رعایت حدود شرعی روابط با نامحرم؛ <ref>[https://ensani.ir/fa/article/339411/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»،  1392ش، ص77.]</ref>
# پاکیزگی و آراستگی ظاهر زوجین؛ <ref>[https://ensani.ir/fa/article/306061/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B9%D9%81%D8%AA-%D9%88-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D8%B6%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D9%85%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%B2%D9%86-%D9%88-%D8%B4%D9%88%D9%87%D8%B1 . حسین­زاده، «نقش عفت و حیاء در رضایتمندی زن و شوهر»،  1389ش، ص124.]</ref>
# پرهیز از بیان اوصاف زنی نزد شوهر و یا مرد دیگری که سبب فریفتگی شود؛ <ref>[https://ensani.ir/fa/article/339411/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»،  1392ش، ص83.]</ref>
# مراقبت‌های جنسی دربارۀ فرزندان که شامل موارد زیر است:
* پرهیز از رابطه جنسی والدین در حضور فرزندان حتی در زمان شیرخوارگی؛
* پیشگیری از رفتارهای تحریک‌کننده جنسی در خانواده نظیر لمس‌اندام تناسلی؛
* جداسازی بستر خواب فرزندان در سن مناسب؛
* اجازه گرفتن از والدین برای ورود به اتاق آنها؛ <ref>[https://ensani.ir/fa/article/112110/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7#:~:text=%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF% . قاسمی، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»،  1388ش.]</ref>
* پوشش­ نامناسب مادر و پدر در برابر کودکان برای پرهیز از برانگیختگی حس جنسی کودکان؛
* رعایت حدود برادری و خواهری به‌خصوص با ورود به سن بلوغ؛ <ref>[https://ensani.ir/fa/article/339411/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»،  1392ش، ص78.]</ref>
* فراهم‌کردن زمینه ازدواج بهنگام فرزندان.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/339411/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»،  1392ش، ص79.]</ref>
 
===در اجتماع===
# رعایت پوشش مناسب برای زنان و مردان؛ <ref>[https://ensani.ir/fa/article/339411/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»،  1392ش، ص79.]</ref>
# پرهیز از نگاه­های هوس­آلود؛ <ref>. [https://ensani.ir/fa/article/339411/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»،  1392ش، ص80.]</ref>
# پرهیز از خودآرایی و تبرج؛ <ref>. جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»،  1392ش، ص81.</ref>
# پرهیز از هرگونه رفتار و حرکتی که موجب آشکار شدن زینت­های طبیعی و ظاهری در برابر نامحرم شود؛ <ref>[https://ensani.ir/fa/article/339411/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»،  1392ش، ص82.]</ref>
# پرهیز از اختلاط با نامحرمان و محدود کردن روابط زن و مرد نامحرم به میزان ضرورت؛ <ref>[https://ensani.ir/fa/article/112110/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7#:~:text=%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF% . قاسمی، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»،  1388ش.]</ref>
# تقویت جایگاه نظارت فرد بر خود و نظارت خدا بر فرد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/112110/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7#:~:text=%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF% . قاسمی، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»،  1388ش]</ref>
 
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
=='''منابع'''==
==منابع==
* ابو محمد حرّانی؛ تحف العقول عن آل الرسول، ترجمه صادق حسن زاده، قم، انتشارات آل علی (ع)، 1383، نوبت سوم، ص 15
* قرآن. 
* پسندیده، عباس‏، پژوهشى در فرهنگ حیا، ص 18 – 19، قم، دار الحدیث‏، چاپ چهارم، 1384ش.
* احمدی، خدیجه و دیگران، «تحلیل آثار عفت و حیاء بر رفتار و شخصیت اجتماعی با تاکید بر مستندات قرآنی و روایی»،  مجله پژوهش و مطالعات علوم اسلامی، شماره 34، اردیبهشت 1401ش. 
* راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن‏، ص 270، بیروت، دار القلم‏، چاپ اول، 1412ق.
* بانکی‌پور ­فرد، امیرحسین، حیاء، اصفهان، حدیث راه عشق، 1389ش. 
* طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، ج ‏1، ص 113، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، 1375ش.
* پسندیده، عباس و عبدی، حمزه، بررسی و تحلیل روایات مکارم الاخلاق، قم، دارالحدیث، 1394ش. 
* کلینی، محمدبن یعقوب؛ اصول من الکافی، علی اکبر غفاری، بیروت، دارالتعارف،1401، چاپ چهارم، ج‌2 ص 106
* پسندیده، عباس، غنچه­های شرم: نگاهی نو به مفهوم حیاء، قم، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، 1392ش. 
* مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ‏68، ص 329، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
* پوراصغر، مرضیه، «جایگاه حیاء در فعالیت اجتماعی زنان از منظر‌اندیشه اسلامی»،  نشریه مطالعات تربیتی و روان‌شناختی خانواده، شماره 5، پاییز و زمستان 1400ش. 
[[رده: ویکی‌جنسیت ]]
* جوکار، محبوبه، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»،  نشریه معرفت، شماره 186، 1392ش. 
[[رده: مسائل اقتضائی ]]
* حسین‌زاده، علی، «نقش عفت و حیاء در رضایت‌مندی زن و شوهر»،  نشریه معرفت اخلاقی، شماره 2، 1389ش. 
[[رده: حجاب و عفاف ]]
* خمینی، روح­الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1368ش.
[[ رده: 1- واژگان کلیدی ]]
* راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین، المفردات فی غریب القرآن، تهران، الکتاب، چاپ دوم، 1404ق.
* رجبی، عباس، «حیاء و خودآرایی و نقش آن‌ها در سلامت روانی زن»،  نشریه معرفت، شماره 87، 1383ش. 
* شریف الرضی، نهج­البلاغه، قم، موسسه دارالهجره، بی­تا. 
* طریحی النجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، محقق احمد الحسینی، تهران، مرتضوی، 1362ش. 
* فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضۀالواعظین، بی­جا، بی­نا، بی­تا.
* قاسمی،‌هاجرالسادات، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»،  مجله حوراء، شماره 35، 1388ش. 
* مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، تحقیق محمدحسین اسکندری، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1391ش.
* مصباح یزدی، محمدتقی، پندهای امام صادق برای ره­جویان صادق، تدوین محمدمهدی نادری قمی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، 1391ش. 
* مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، قم، صدرا، 1390ش.
 
[[رده: ویکی‌جنسیت]]

نسخهٔ ‏۲۶ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۵۹

حیا: شرم از انجام عمل ناشایست در حضور دیگری. خجل‌شدن انسان از ظهور زشتی­های خود، ریشه در سرشت انسان دارد و احساسی همگانی است که حفظ و عدم حفظ آن آثار روانی و اجتماعی بسیاری را به­دنبال دارد. این احساس در زنان به­دلیل خلقت ویژه آنها بیشتر از مردان است.

مفهوم­شناسی

واژه عربی «حیاء» به‌معنای خودداری از زشتی­ها<ref>. اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ذیل واژه حیی. طریحی النجفی، مجمع البحرین، ذیل واژه ح ی ی.</ref> در زبان فارسی با واژگان شرم و آزرم یاد می­شود. حیا در اصطلاح علم اخلاق، ملکه‌ای نفسانی است که موجب انقباض نفس از فعل قبیح و انزجار از کار خلاف ادب، به جهت ترس از سرزنش مردم، می­شود.<ref>. پسندیده و عبدی، بررسی و تحلیل روایات مکارم الاخلاق، 1394ش، ص142.</ref> حیا در فهم عمومی، حالت خجالتی است که هنگام آشکار شدن نقص یا عیب نزد مردم، ظاهر می­شود.<ref>. مصباح یزدی، پندهای امام صادق برای ره­جویان صادق، 1392ش، ص293.</ref>

خاستگاه

دوست‌داشتن خود از منظر علم اخلاق، یکی از امیال انسان است که امیال دیگری مثل کمال‌خواهی، به آن بازمی‌گردد. کمال‌خواهی به صورت­های مختلفی چون میل به احترام و حفظ حرمت در رفتارهای انسان قابل مشاهده است.<ref>. مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، 1394ش، ج2، ص58-46.</ref> تمایل انسان به پوشاندن عیوب خود از دیگران، ریشه در حفظ حرمت خویش دارد و از ظهور عیوبی که موجب خجالت‌زدگی او در برابر دیگران می­شود، خودداری می­کند.<ref>. مصباح یزدی، پندهای امام صادق برای ره­جویان صادق، 1392ش، ص293.</ref> بر اساس آموزه‌های اسلام، حیاء به‌صورت فطری در زن و مرد وجود دارد؛ اما این ویژگی در جنس زنان قوی‌تر از مردان است.<ref>. فتال نیشابوری، روضۀ الواعظین، بی­تا، ج2، ص460.</ref> خداوند نحوه بروز یا ارضاء میل به کمال را درون زنان متفاوت از مردان خلق کرده و تصاحب دل‌ها به زنان تعلق گرفته است و زن‌ها در کشمکش قدرت از ابزار خودنمایی و جلوه­گری بهره می‌گیرند.<ref>. مطهری، مسئله حجاب، 1390ش، ص81.</ref> یکی از مشغله­های دائم هر زن این است که خود را بیاراید و زیبایی خود را به دیگران خصوصاً مردان نشان دهد تا در دام عشق او گرفتار شوند.<ref>. پوراصغر، «جایگاه حیاء در فعالیت اجتماعی زنان از منظر‌اندیشه اسلامی»، 1400ش، ص126.</ref> ابزار زنانۀ دیگر، سختی دسترسی به آنها است و از این طریق، مقام و موقعیت خود را بالا می‌برند.<ref>. مطهری، مسئله حجاب، 1390ش، ص64.</ref> در این چارچوب، حیای زنانه قوی‌تر از حیا در مردان است. دین اسلام نیز بر اساس این ویژگی سرشتی، انتظارات و نقش‌های جنسیتی زنان را تعریف می­کند و از این طریق، کرامت زنان را تضمین کرده و به آنها جایگاه والایی داده است.<ref>. خمینی، صحیفه امام، 1368ش، ص299-301.</ref>

حیا در دوران بلوغ

از نگاه روانشناسی، تطورات جسمی دوران بلوغ، عامل درونی حیا را به نمایش می­گذارد. در این زمینه بین پسران و دختران تفاوت بسیاری است، از جمله این‌که دختر در سن بلوغ متانت بیشتری دارد و درنهایت رشد و وقار زندگی می­کند؛ درحالی‌که مدت زیادی نیاز است تا پسرها به این مرحله برسند. دختران در این سن، نوعی از شرم و تامل در حرکات و رفتارها را تجربه می­کنند و به ‌تنهایی و انفراد میل بیشتری دارند.<ref>. احمدی و دیگران، «تحلیل آثار عفت و حیاء بر رفتار و شخصیت اجتماعی با تاکید بر مستندات قرآنی و روایی»، 1401ش، ص100.</ref>

عوامل مؤثر بر حیاء

  1. احساس وجود ناظر: توجه انسان به حضور خویش، دیگران، خداوند و ملائکه، هنگام ارتکاب هر عمل، عامل پرهیز از گناه و شرم از انجام آن است.<ref>. پسندیده، غنچه­های شرم، نگاهی نو به مفهوم حیاء، 1392ش، ص13.</ref>
  2. تنهایی و خلوت: انسانِ تنها، به انجام رفتارهای زشت نزدیک­تر است و شیطان نیز چنین شخصی را بیشتر وسوسه خواهد کرد.<ref>. پسندیده، غنچه­های شرم، نگاهی نو به مفهوم حیاء، 1392ش، ص24.</ref> امروزه تبدیل خانواده­های گسترده به هسته­ای، گسترش حوزه خصوصی افراد در دو بعد فیزیکی و روانی و نیز دسترسی آسان به اینترنت، در ایجاد و تشدید موقعیت تنهایی و خلوت مؤثر هستند.<ref>. قاسمی، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»، 1388ش.</ref>
  3. گمنامی: انسان در موقعیت ناشناس‌بودن از انجام رفتارهای زشت پرهیزی ندارد. از جمله عوامل مؤثر در شکل­گیری چنین احساسی، مهاجرت است که موجب تضعیف تعهد اجتماعی می­شود.<ref>. قاسمی، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»، 1388ش.</ref>

آثار حیا

آثار روانی

  1. کرامت نفس: با وجود حیا، رفتار زشت به‌دلیل خدشه­دار شدن شخصیت، ترک می­شود. حیاء ریشه در آزادگی انسان دارد و موجب ازدیاد کرامت نفس خواهد شد.<ref>. بانکی پور ­فرد، حیاء، 1389ش، ص41.</ref>
  2. امنیت روانی: حیاء به­عنوان تنظیم‌گر درونی، مانع از جلوه­گری نامشروع زنان است و آرامش آنها را حفظ می‌کند.<ref>. مطهری، مسئله حجاب، 1390ش، ص77. رجبی، «حیاء و خودآرایی و نقش آن‌ها در سلامت روانی زن»، وب‌سایت معرفت.</ref>

آثار اجتماعی

  1. کاهش آسیب­های اجتماعی: شناخت افراد از یکدیگر عامل مؤثری در پرهیز از زشتی­ها است.<ref>. پسندیده، غنچه­های شرم، نگاهی نو به مفهوم حیاء، 1392ش، ص29.</ref>
  2. خوش­نامی: افراد با حیاء از مشهور شدن به عیب و نقص پرهیز می­کنند.<ref>. بانکی‌پور ­فرد، حیاء، 1389ش، ص40.</ref>
  3. گسترش عفت و پاک‌دامنی: استمرار حیاء عامل مؤثری در جلوگیری از گرایش­های حرام به­ویژه در زمینه­های جنسی است.<ref>. احمدی و دیگران، «تحلیل آثار عفت و حیاء بر رفتار و شخصیت اجتماعی با تاکید بر مستندات قرآنی و روایی»، 1401ش، ص97.</ref>
  4. ظاهر شدن نیکی­ها: ترس از سرزنش و ملامت دیگران انگیزه­ای برای انجام اعمال نیک است.<ref>. احمدی و دیگران، «تحلیل آثار عفت و حیاء بر رفتار و شخصیت اجتماعی با تاکید بر مستندات قرآنی و روایی»، 1401ش، ص98.</ref>
  5. تحکیم خانواده: در روایات، بی‌حیایی زمینه‌ساز خیانت دانسته شده که عامل سستی بنیاد خانواده است.<ref>. حسین­زاده، «نقش عفت و حیاء در رضایتمندی زن و شوهر»، 1389ش، ص122.</ref>

راهکارهای تقویت حیا

در خانواده

  1. توجه به تمایلات جنسی همسر: ارضا نیاز جنسی همسر در خانواده، عامل حفظ و ارتقای حیای زوجین است و عدم ارضای آن در خانواده موجب تقاضای آن در بیرون از خانواده خواهد شد.<ref>. جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»، 1392ش، ص76.</ref>
  2. رعایت حدود شرعی روابط با نامحرم؛ <ref>. جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»، 1392ش، ص77.</ref>
  3. پاکیزگی و آراستگی ظاهر زوجین؛ <ref>. حسین­زاده، «نقش عفت و حیاء در رضایتمندی زن و شوهر»، 1389ش، ص124.</ref>
  4. پرهیز از بیان اوصاف زنی نزد شوهر و یا مرد دیگری که سبب فریفتگی شود؛ <ref>. جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»، 1392ش، ص83.</ref>
  5. مراقبت‌های جنسی دربارۀ فرزندان که شامل موارد زیر است:

در اجتماع

  1. رعایت پوشش مناسب برای زنان و مردان؛ <ref>. جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»، 1392ش، ص79.</ref>
  2. پرهیز از نگاه­های هوس­آلود؛ <ref>. جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»، 1392ش، ص80.</ref>
  3. پرهیز از خودآرایی و تبرج؛ <ref>. جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»، 1392ش، ص81.</ref>
  4. پرهیز از هرگونه رفتار و حرکتی که موجب آشکار شدن زینت­های طبیعی و ظاهری در برابر نامحرم شود؛ <ref>. جوکار، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»، 1392ش، ص82.</ref>
  5. پرهیز از اختلاط با نامحرمان و محدود کردن روابط زن و مرد نامحرم به میزان ضرورت؛ <ref>. قاسمی، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»، 1388ش.</ref>
  6. تقویت جایگاه نظارت فرد بر خود و نظارت خدا بر فرد.<ref>. قاسمی، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»، 1388ش</ref>

پانویس

<references group=""></references>

منابع

  • قرآن.
  • احمدی، خدیجه و دیگران، «تحلیل آثار عفت و حیاء بر رفتار و شخصیت اجتماعی با تاکید بر مستندات قرآنی و روایی»، مجله پژوهش و مطالعات علوم اسلامی، شماره 34، اردیبهشت 1401ش.
  • بانکی‌پور ­فرد، امیرحسین، حیاء، اصفهان، حدیث راه عشق، 1389ش.
  • پسندیده، عباس و عبدی، حمزه، بررسی و تحلیل روایات مکارم الاخلاق، قم، دارالحدیث، 1394ش.
  • پسندیده، عباس، غنچه­های شرم: نگاهی نو به مفهوم حیاء، قم، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، 1392ش.
  • پوراصغر، مرضیه، «جایگاه حیاء در فعالیت اجتماعی زنان از منظر‌اندیشه اسلامی»، نشریه مطالعات تربیتی و روان‌شناختی خانواده، شماره 5، پاییز و زمستان 1400ش.
  • جوکار، محبوبه، «الگوی تقویت حیاء در سبک زندگی اسلامی»، نشریه معرفت، شماره 186، 1392ش.
  • حسین‌زاده، علی، «نقش عفت و حیاء در رضایت‌مندی زن و شوهر»، نشریه معرفت اخلاقی، شماره 2، 1389ش.
  • خمینی، روح­الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1368ش.
  • راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین، المفردات فی غریب القرآن، تهران، الکتاب، چاپ دوم، 1404ق.
  • رجبی، عباس، «حیاء و خودآرایی و نقش آن‌ها در سلامت روانی زن»، نشریه معرفت، شماره 87، 1383ش.
  • شریف الرضی، نهج­البلاغه، قم، موسسه دارالهجره، بی­تا.
  • طریحی النجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، محقق احمد الحسینی، تهران، مرتضوی، 1362ش.
  • فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضۀالواعظین، بی­جا، بی­نا، بی­تا.
  • قاسمی،‌هاجرالسادات، «نقش خانواده در بازتولید فرهنگ حیاء»، مجله حوراء، شماره 35، 1388ش.
  • مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، تحقیق محمدحسین اسکندری، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1391ش.
  • مصباح یزدی، محمدتقی، پندهای امام صادق برای ره­جویان صادق، تدوین محمدمهدی نادری قمی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، 1391ش.
  • مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، قم، صدرا، 1390ش.
برگرفته از «https://data.gender.wiki/w/index.php?title=حیا&oldid=35510»