فمینیسم اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[فمینیسم اسلامی]]؛ جمع بین اسلام و [[فمینیسم]] | [[فمینیسم اسلامی]]؛ جمع بین اسلام و [[فمینیسم]] | ||
[[فمینیسم اسلامی]] جریانی متاثر از [[فمینیسم]] است که در دهه‌های اخیر در کشورهای اسلامی، از جمله ایران رواج پیدا کرده است. [[فمینیست‌های مسلمان]] در‌پی ترویج نگرشی نو به آموزه‌های دینی و سنت‌های رایج و تفسیری خاص از آن هستند. آنان با تمسک به منابع دینی در پی ارائه تفسیری عرف‌گرا و مدرن از آن هستند و بر لزوم تفسیر [[زنانه]] و اجتهاد در راستای احقاق [[حقوق زنان]] اصرار دارند. اومانیسم اسلامی، عدالت عرفی، تاکید بر مساوات، آزادی و فرد گرایی، تقدم جامعه‌گرایی بر [[خانواده‌گرایی]] و تاکید بر مشارکت اجتماعی، تفکیک میان [[جنس]] و [[جنسیت]]، برابری [[حقوق زن]] و [[مرد]]اصلی‌ترین مبانی فکری است که [[فمینیسم اسلامی]] به آن تکیه می‌کند. | [[فمینیسم اسلامی]] جریانی متاثر از [[فمینیسم]] است که در دهه‌های اخیر در کشورهای اسلامی، از جمله ایران رواج پیدا کرده است. [[فمینیست‌های مسلمان]] در‌پی ترویج نگرشی نو به آموزه‌های دینی و سنت‌های رایج و تفسیری خاص از آن هستند. آنان با تمسک به منابع دینی در پی ارائه تفسیری عرف‌گرا و مدرن از آن هستند و بر لزوم تفسیر [[زنانه]] و اجتهاد در راستای احقاق [[حقوق زنان]] اصرار دارند. اومانیسم اسلامی، عدالت عرفی، تاکید بر مساوات، آزادی و فرد گرایی، تقدم جامعه‌گرایی بر [[خانواده‌گرایی]] و تاکید بر مشارکت اجتماعی، تفکیک میان [[جنس]] و [[جنسیت]]، برابری [[حقوق زن]] و [[مرد]]اصلی‌ترین مبانی فکری است که [[فمینیسم اسلامی]] به آن تکیه می‌کند. | ||
==پیشینه [[فمینیسم اسلامی]]== | ==پیشینه [[فمینیسم اسلامی]]== | ||
نسخهٔ ۴ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۴:۰۹
فمینیسم اسلامی؛ جمع بین اسلام و فمینیسم
فمینیسم اسلامی جریانی متاثر از فمینیسم است که در دهه‌های اخیر در کشورهای اسلامی، از جمله ایران رواج پیدا کرده است. فمینیست‌های مسلمان در‌پی ترویج نگرشی نو به آموزه‌های دینی و سنت‌های رایج و تفسیری خاص از آن هستند. آنان با تمسک به منابع دینی در پی ارائه تفسیری عرف‌گرا و مدرن از آن هستند و بر لزوم تفسیر زنانه و اجتهاد در راستای احقاق حقوق زنان اصرار دارند. اومانیسم اسلامی، عدالت عرفی، تاکید بر مساوات، آزادی و فرد گرایی، تقدم جامعه‌گرایی بر خانواده‌گرایی و تاکید بر مشارکت اجتماعی، تفکیک میان جنس و جنسیت، برابری حقوق زن و مرداصلی‌ترین مبانی فکری است که فمینیسم اسلامی به آن تکیه می‌کند.
پیشینه فمینیسم اسلامی
فمینیسم اسلامی از موضوعاتی است که از نیمه اول قرن بیستم میلادی به تدریج همزمان با پیدایش برخی تحولات در عرصه بین المللی از جمله جنگ‌های جهانی اول و دوم، پا به عرصه گفتمان بین المللی نهاد. فعالان و طرفداران فمینیست اسلامی از نیمه دوم قرن بیستم همزمان با طرح موضوع حقوق بشر و بویژه حقوق و آزادی‌های زنان در عرصه بین المللی، از جمله تدوین و تصویب اسناد و معاهدات حقوق بشری، به خصوص کنوانسیون منع کلیه اشکال تبعیض علیه زنان و نیز پررنگ شدن فعالیت‌ها و جنبش‌های آزادی‌خواهانه زنان که عمدتاً جنبه سکولاریتی داشت، درصدد نظریه‌پردازی پیرآمون آن برآمد.
نظریه‌پردازان فمینیسم اسلامی بر این ادعا هستند که یافته‌ها و رسالت اصلی خویش را از قرآن دریافت کرده‌اند. آنها اذعان دارند که قرآن، حقوق و عدالت را برای همه بشریت اعم از زن و مرد به ارمغان آورده است. <ref>حسین‌زاده و عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، ۱۳۹۴، ص 207</ref>
عناصر و گروه‌های فمینیسم اسلامی
به طور کلی فمینیست اسلامی بر دو گروه هستند: الف) این گروه افرادی هستند که توجه به اسلام را به عنوان یک سیاست راهبردی برای توسعه مفاهیم فرهنگی غرب و مقابله با اصول گرایی در کشورهای اسلامی برگزیده‌اند. در جوامع اسلامی که ادبیات فمینیسم و رادیکال و لیبرال به شکل عریان مقبولیت نمیابد، به کارگرفتن ادبیات دینی در طرح دیدگاه‌های فمینیستی و اعمال تعدیل در این دیدگاه، تنها راه دفاع از آموزه‌های فمینیستی و ایجاد جنبش‌های زنانه‌ای است که مقابله با اصول گرایی اسلامی را در دستور کار خود قرار می‌دهند.
ب) این گروه افرادی از روشنفکران مسلمان هستند که آشنایی با فرهنگ مدرن، آنان را با یک چالش اساسی درباره رابطه میان تجدد و سنت مواجهه کرده است. آنان از یک سو به دلیل داشتن رابطه عاطفی با دین و از سوی دیگر به دلیل پذیرش بن مایه‌های فرهنگ مدرن به عنوان محصول عقل بشری، اصلاحات در دین را با ترازوی فرهنگ مدرن ضروری می‌دانند. بدین ترتیب، ادبیات انتقادی یا عاریت گرفتن از مفاهیم بنیادین فرهنگ مدرن چون آزادی، فرد گرایی، برابری و عرف‌گرایی شکل گرفت. <ref>حسین‌زاده و عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، 1394، ص 208</ref>
مبانی فکری فمینیسم اسلامی
از سخنان و نوشته‌های صاحب‌نظرانی که در تبیین و ترویج دیدگاه فمینیسم اسلامی سخن گفته‌اند، چنین بدست می‌آید که می‌توان به مفاهیم ثابتی که دین برای برقراری آن آمده است، دست یافت. این مفاهیم عبارتند از: اومانیسم، عدالت، تساوی، آزادی، خانواده، جنسیت، برابری حقوقی زن و مرد و مشارکت اجتماعی. نگارنده در هریک توضیحاتی را ارائه کرده است که تنها به ذکر ۲ مورد بسنده می‌کنیم.
- الف) عدالت: عدالت مورد نظر فمینیست‌های اسلامی، عدالت عرفی است، نه عقلی. عدالت عرفی تعبیری از عدالت است که جامعه علمی هر زمان بر آن صحه بگذارد، اگر چه در زمان‌های دیگر مورد تایید نبوده باشد، بنابراین عدالت عرفی مفهومی تغییر پذیر است. بدین ترتیب معلوم می‌شود که عدالت از نگاه روشنفکران و فمینیست‌های اسلامی گرچه از اهداف مورد نظر دین است، اما در ذات خود پذیرای تغییر است، درواقع با این تعبیر از عدالت می‌توان بسیاری از احکام زنان را که در ذهنیت کنونی جامعه ما عادلانه تصور می‌شود، لغو شده تلقی کرد.
- ب) برابری حقوقی زن و مرد: دغدغه اصلی فمینیست‌های اسلامی در حوزه مسائل حقوقی است. چنان‌که دست‌یابی به نظام حقوقی در مواردی چون قضاوت، شهادت، ارث، دیه، ازدواج و... آرمان‌هایی هستند که برای تحقق آنها تلاش‌های چشم‌گیری کرده‌اند.
کنوانسیون محو کلیه اشکال علیه زنان از آنجا که بر مفهوم تشابه بنیان شده است، مورد حمایت جدی آنان است. فمینیست‌های اسلامی بر روش های حقوقی برای استیفای حقوق زنان تاکید می‌کنند و اصلاحات مورد نظر آنان، بویژه در محور روابط خانوادگی، بیشتر رنگ و بوی حقوقی دارد.<ref>حسین‌زاده و عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، 1394، ص 211</ref>
شاخصه‌های تفکر فمینیسم اسلامی
فمینیست‌های اسلامی برای تطبیق متون دینی با اعتقادات و اندیشه‌های پیش ساخته خود و ملهم از جریان فمینیست غرب‌گرا، به تاویل آیات فراوانی می‌پردازد. درحالی‌که روش اجتهادی تفسیر آیات قرآنی و روایات تنها در چارچوب اصول پذیرفته شده عقیدتی و شرعی معتبر است. همچنین دخالت دین در شئونات زندگی اجتماعی از مواردی نیست که خردمندان دین آشنا در آن تردیدی داشته باشند، با این حال شاخصه‌های اصلی این تفکر در ۳ محور بیان شده است: ۱_ جداانگاری دین‌داری و دین‌مداری ۲_ انکار احکام ثابت ۳_ نگاه منفی به نقش زنان در خانواده<ref>حسین‌زاده و عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، 1394، ص 220</ref>
نظریه عدم امکان مفهومی فمینیسم اسلامی
در مورد نظریه عدم امکان مفهومی فمینیسم اسلامی با سه گروه از مخالفان مواجه می‌شویم؛
الف: مخالفان با تأکید بر مفهوم فمینیسم: این گروه از مخالفان با بررسی مفهوم فمینیسم و همچنین نشان دادن تناقض این مفهوم با مفهوم اسلام، فمینیسم اسلامی را ممکن ندانسته و رأی بر ناممكن بودن آن می‌دهند.
ب: مخالفان با تأکید بر موفق نبودن فمینیسم اسلامی: به نظر این گروه فمینیسم اسلامی در رسیدن به اهداف خویش ناموفق عمل کرده و با توجه به گذشت دو دهه از ظهور آن هنوز نتوانسته به برابری حقوقی و کامل میان زنان و مردان در جوامع اسلامی دست یابد. از این رو، امکان مفهومی آن را به چالش كشیده و معتقد بر ناممكن بودن آن هستند.
ج: مخالفان با تأکید بر منطق کلامی مفهوم فمینیسم اسلامی: این گروه از لحاظ منطق کلامی و زبانی به بررسی مفهوم فمینیسم اسلامی پرداخته و سعی می‌كنند عدم امکان مفهومی این گرایش را اثبات كنند. این گروه معتقدند دو مفهوم فمینیسم و اسلام چنان از لحاظ منطق کلامی با یکدیگر متضادند که حتی امکان وقوع این نوع فمینیسم در مفهوم نیز وجود ندارد. <ref>کرمی و محبوبی، فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، 1392، ص 242</ref> فمینیسم به عنوان یک جریان اجتماعی در غرب در یک بستر خاصی شکل گرفت بستر خاص آن بحث مفاد حقوق بشر فرانسه و آرمان تساوی انقلاب فرانسه است . بعد از انقلاب رنسانس و انقلاب فرانسه زمینه‌های بروز فیمینیسم به وجود آمد. بعد از رواج اندیشه فلسفی مبتنی بر برابری همه انواع بشر در قوانین و برخوردها، این سؤال مطرح شد که مگر زن‌ها انسان نیستند پس چرا دارای حقوقی متفاوت از مردانند؟ زن‌ها اعتراض می‌کنند که شما با اندیشه روشنگری معتقد هستید که بشر با همدیگر برابرند ولی در قوانین تان زن‌ها را خارج از بشر تلقی کردید. لذا فمینیسم در بستر یک مبنای معرفت‌شناسی و ایدئولوژیک شکل گرفت. نکته دیگر این است که همه فمینیسم‌ها، اندیشه‌های بشری را داور نهایی در حل مسائل زنان می‌دانند. ولی در اسلام داور نهایی خداست.
نظریه امکان مفهومی فمینیسم اسلامی
فمینیسم‌های اسلامی معتقدند بین اسلام و فمینیسم می‌توان جمع کرد. فمینیسم یک ایدئولوژی نیست، یک نهضت اجتماعی برابری‌طلبانه برای زنان است. اگر ایدئولوژیک باشد طبیعتاً نمی‌توان گفت فمینیسم اسلامی، چون اسلام یک ایدئولوژی است و نمی‌توان ایدئولوژی دیگری را در کنار اسلام قرار داد و به هم چسباند. می‌توان با حفظ هویت اسلامی، فمینیسم هم بود و از حقوق و آزادی‌های زنان و کسب موقعیت‌های برابر برای آنان دفاع کرد. وجود مکاتب مختلف فمینیستی در واقع نشانگر این است که فمینیست اساساً یک ایدئولوژی نیست بلکه یک روند تاریخی و اجتماعی است. طرفداران نظریه امکان مفهومی فمینیسم اسلامی به دو گروه تقسیم می‌شوند: موافقان استراتژی محور و موافقان تاکتیک محور در باور موافقان تاکتیک محور این مفهوم، بایستی از قابلیت‌های اسلام در جهت بهبود وضعیت زنان بهره‌مند شود. دغدغه‌ی اصلی این گروه فمینیسم اسلامی نیست، اما برای رسیدن به آزادی و ایجاد تغییر در وضعیت زنان مسلمان، در جهت ایجاد و ترویج این گرایش فمینیستی تلاش می‌کنند. این گروه از هرگونه تفرقه و جدایی میان زنان مسلمان هراس دارند. نیره توحیدی را می‌توان در این گروه قرار داد. گروه دوم از طرفداران نظریه‌ی امکان مفهومی فمینیسم اسلامی، کسانی هستند که به فمینیسم اسلامی به عنوان یک استراتژی می‌نگرند. این گروه معتقدند که اسلام در ذات خویش، فمینیسم به معنای آزادی‌طلبانه‌ی موج دومی است. از این رو آزادی حقیقی از آن فمینیسم اسلامی است باید توجه داشت که گروه دوم خود به سه دسته تقسیم می‌شود:
- الف- موافقان با استراتژی مساوات مدرن‌محور: طرفداران این گروه معتقدند مساوات مدرن در اسلام وجود دارد.
- ب- موافقان با استراتژی اسلام‌محور: این گروه به شدت معتقدند که حقوق اسلامی برتر است و مسلمانان باید به آن برگردند.
- ج- موافقان با استراتژی تحدید مفهوم اسلام: این گروه اسلام را تنها به عنوان دینی در حیطه‌ی شعائر اسلامی و نه حكومت یا سیاست اسلامی می‌دانند و لذا با تحدید مفهوم اسلام به مسلمانان طرفدار حقوق زنان و اسلام، فمینیسم اسلامی را فمینیسم مسلمان می‌نامند. <ref>کرمی و محبوبی، فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، 1392، ص 231</ref>
پانویس
منبع
حسین‌زاده،ابوالحسن، عباسیان، حسین ، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، دو فصلنامه علمی پژوهشی انسان پژوهی دینی، سال دوازدهم، پاییز و زمستان ۱۳۹۴، شماره ۳۴،
- محمدتقی كرمی، نسیم السادات ، محبوبی و شریعت پناهی ، فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، سال پانزدهم / شماره 59 / بهار 1392