خانواده در مسیحیت: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←منبع) |
||
خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
*غلامی، علی، حاجاسماعیلی، سمیه، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، قم، انتشارات جامعةالزهرا، 1399 | *غلامی، علی، حاجاسماعیلی، سمیه، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، قم، انتشارات جامعةالزهرا، 1399 | ||
[[رده:زن در ادیان و مکاتب | [[رده:زن در ادیان و مکاتب در مقایسه با اسلام]] | ||
[[رده: سرفصلها]] | [[رده: سرفصلها]] | ||
[[رده:آموزش عالی]] | [[رده:آموزش عالی]] |
نسخهٔ ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۳:۴۰
منزلت ازدواج و خانواده در مسیحیت
از اصول تعالیم کلیسایی، معتبر دانستن نهاد خانواده و تفاوتگذاری کتاب مقدس میان ازدواج (روابط جنسی در چارچوب خانواده) با سایر مدلهای ارتباط جنسی و زناشویی است.<ref>عبرانیان 4: 13.</ref> در مسیحیت تأکید میشود که پیوند عمیق زندگی و محبت که زناشویی را به وجود میآورد، توسط خالق وضع شده و او قوانین مناسب آن را اعطا کرده است و خانواده، یک نهاد صرفاً انسانی و برآمده از فرهنگها نیست. <ref>Catechism of the Catholic Church, p. 359.</ref> خانواده مسیحی یک کلیسای خانگی معرفی شده و بر وظیفه تبلیغی و تبشیری آن تأکید میگردد.<ref>جمعی از اساقفه مسیحی، تعالیم کلیسای کاتولیک، ترجمه: احمدرضا مفتاح و دیگران، ص 581- 582.</ref> به منظور تبیین اهمیت ازدواج و تشکیل خانواده در مسیحیت، برخی محورهای الهیات و متون مسیحی را که به بازتاب این جایگاه میپردازند، شرح میدهیم:
تأکید بر بعد الهی خانواده و تطبیق آن بر تثلیث
از منظر مسیحیت، خود خداوند ساختار خانواده را برپا کرده است و لذا خانواده بنیانی الهی دارد.<ref>Catechism of the Catholic Church, p. 359.</ref> خداوند از همان ابتدا با آفرینش زن و مرد، به دنبال تشکیل و بناگذاری نهاد خانواده بوده است.<ref group="پانویس">عیسی در همین زمینه میگوید: «...خالق در ابتدا ایشان را مرد و زن آفرید و از این جهت، مرد، پدر و مادر خود را رها کرده و به زن خویش بپیوندد و هر دو یک تن خواهند شد؛ بنابراین بعد از آن، دو نیستند بلکه یک تن هستند. پس آنچه را خدا پیوست، انسان جدا نسازد».</ref> <ref>متی 19: 3- 5</ref>مسیحیت مدعی است این بنیان خردمندانه و دوراندیشانه خداوند خالق است که در نهاد شر (تمایلات جنسی)، تمایلات عاشقانه و محبتآمیز را نهادینه ساخته است.<ref>The Identity, The Mission, The Projects, The Pontifical John Paul Ii Institute, p. 17,35.</ref> مسیحیت نگاهی رازگونه به ازدواج دارد که میتوان در نحوه ترسیم ارتباط ازدواج و تثلیث، بخشی از آن را دید؛ <ref>Catechism of the Catholic Church, p. 45-55.</ref> پیوند اشخاص در ازدواج، نشان و صورتی از پیوند پدر و پسر در روح القدس توصیف میشود.
قراردادن خانواده در زمره شعائر هفتگانه کلیسایی و سر عظیم دانستن آن
مسیحیت از ازدواج به عنوان یک سر عظیم یاد میکند<ref>افسسیان 5: 22-32.</ref> که هرکسی را یارای رسیدن به راز آن نیست.<ref>متی 7: 6.</ref> در الهیات مسیحی تأکید شده خداوند قدرت مطلق خود را به «اسرارآمیزترین» وجه نشان میدهد؛ از ازدواج به عنوان ظرفی برای آشکار شدن ارزشهای کلیسایی سخن گفته شده<ref>The Identity, The Mission, The Projects, The Pontifical John Paul Ii Institute, p.39.</ref> و تصریح گردیده یکی از متعالیترین نشانههای محبت خدا به بشر در سر ازدواج نهفته است. از سوی دیگر، قرار گرفتن ازدواج در زمره آیینهای مقدس هفتگانه مسیحیت کاتولیک، زمانی اهمیت خود را به رخ میکشد که دانسته شود این آیینها، علت و اسباب و مسیر نیل به فیض الهی از طریقی نامرئی هستند.<ref>Catechism of the Catholic Church, p. 255</ref> خداوند به همه فیض میرساند، ولی در لحظات، خاص از جمله انجام آیینهای مقدس، فیض خاص میرساند. در واقع این شعائر، برای نجات بشر ضروری هستند<ref>زیبایی نژاد، مسیحیتشناسی مقایسهای، ص 315.</ref> و به انسان به منظور نیل به نجات و رستگاری مدد میرسانند.<ref>Catechism of the Catholic Church, p. 258.</ref>
ازدواج به مثابه عهدی الهی
متألهان مسیحی ازدواج را عهدی میان زن و مرد میدانند.<ref>ملاکی 14: 2.</ref> با توجه به نقش محوری مفهوم عهد در الهیات مسیحی (که در عهد جدید در مقابل عهد عتیق بازتاب یافته)، از سنخ عهدبودن ازدواج نشاندهنده اهمیت آن است.
توجه به کارکردهای تربیتی اجتماعی خانواده و اهتمام به ارتقای موقعیت آن
ضرورت احترام به والدین،<ref>کولسیان 20: 3 و افسسیان 1: 4-6 و مرقس 18: 19.</ref> تأکید بر وظیفه تخطیناپذیر والدین در تربیت و آموزش فرزندان،<ref>امثال 22: 6 و تثنیه 6: 6-7.</ref> لزوم تأدیب و نصیحت فرزندان، <ref>افسسیان 6: 4.</ref> توصیه به اطاعت زن از شوهر و احترام به او و محبت مرد به زن و صیانت از او،<ref>همان 22: 5-33.</ref> و نیز کنترل شهوت، <ref>ر.ک: باغبانی، «مسیحیت و جامعهشناسی خانواده»، به نقل از: آگوستین، رساله پیرامون ازدواج و شهوت، ص 1- 17.</ref> از جمله محورهای مورد توجه کلیسا در مسیر تحکیم خانواده است. بر نقش تربیت کنندگی والدین، به ویژه تربیت دینی نیز توجه داده شده است و خانواده به مثابه کلیسایی کوچک، نقش مکمل کلیسا در تربیت دینی را ایفا میکند: «آن که پسر خویش را دوست میدارد، تازیانه را فراموش نمیکند... آن که پسرش را تربیت کند، از او خرسند خواهد شد». <ref>بن سیرا 30: 1-2.</ref>
کارکرد اجتماعی خانواده نیز در جامعه مسیحی اهمیتی اساسی دارد <ref>افسسیان 5: 21.</ref> و خانواده هسته اصلی زندگی اجتماعی تلقی شده است.<ref>Catechism of the Catholic Church, p.476.</ref> در تعالیم نوین مسیحی تصریح شده خانواده در مقایسه با سایر نهادهای اجتماعی باید دارای اولویت باشد و به آن اهتمام بیشتری شود.<ref>The Identity, The Mission, The Projects, The Pontifical John Paul Ii Institute, p. 49.</ref> به همین دلیل، کلیسا لزوم حمایت نهادهای تخصصی از مردان و زنان به منظور توانمندسازی حضور آنان در خانواده را گوشزد میکند.<ref>The Social Agenda of the Catholic Church, p. 147.</ref>
وضع قوانین در راستای تحکیم خانواده
در مسیحیت، قواعدی برای انتظام بخشی به ازدواج و خانواده تدوین شده است؛ به عنوان نمونه، تنها راه انحصاری ارضای میل جنسی، تشکیل خانواده است و فقط در این صورت مبارک و مورد تأیید خداوند است<ref>علیایی و محمدیان، دایرهالمعارف کتاب مقدس، ص 631.</ref> و افرادی که بدون ازدواج ارتباط جنسی برقرار میکنند، فاسق نامیده شدهاند.<ref>عبرانیان 13: 4</ref>. <ref group="پانویس">البته در میان برخی اندیشمندان مسیحی، به نوعی میان روسپیگری و زنا تفاوت گذاشته شده و جملاتی از آگوستین و آکویناس در دست است که روسپیگری را برای کنترل شهوت در جامعه اجازه میدهند.</ref> <ref>علیجانی، زن در مسیحیت، ص 201</ref>مسیحیت کاتولیک بر منع چندهمسری و طلاق تأکید، و بر ثبت رسمی ازدواج در کلیسا، منع ازدواج با برخی از خویشان، و ضرورت ازدواج با هم کیش اصرار میورزد. همچنین سقط جنین و شبیهسازی را نیز تهدیدی برای نظام خانواده میداند و در راستای صیانت از خانواده با آنها مخالفت میکند.<ref>خروج 20: 13؛ ارمیا 5: 1.</ref>
کارکردهای خانواده در مسیحیت
در زمره کارکردهای خانواده مسیحی میتوان به این محورها اشاره کرد: تولید مثل، حمایت و مراقبت، جامعهپذیری، تنظیم رفتار جنسی، ایجاد محبت و وفاداری، یکیشدن، عاطفه و همراهی، تأمین اقتصادی و تربیت دینی و اجتماعی.<ref>بستان، «کارکردهای خانواده از منظر اسلام و فمنیسم»، حوزه و دانشگاه، ش 25.</ref> کتاب مقدس، نگهبانی از کلیسای خدا را متوقف بر اهمیت دادن به خانواده، وفاداری و نگهداری از خانه، ازدواج، ارتباط خانوادگی و تربیت فرزندان میداند.<ref>اول تیموتائوس 3: 2 و 4-5.</ref> <ref group="پانویس">البته جای بررسی دارد که چه میزان از این کارکردهای مورد تأکید مسیحیت برای خانواده، در دوران معاصر و به اقتضای رونقگرفتن بحث خانواده پدید آمده و چه میزان از آنها از بدو مسیحیت در زمره کارکردهای این نهاد ملحوظ بوده است.</ref> در میان کارکردهای ازدواج و آثار تشکیل خانواده، باروری از جایگاه ویژهای برخوردار است. مسیحیت تصریح میکند که «باروری هدف ازدواج است و کلیسا تعلیم میدهد که هر عمل ازدواج به خودی خود باید برای تولید زندگی انسانی تنظیم شده باشد».<ref>Catechism of the Catholic Church, p. 508.</ref> پیشینه مسیحیت نشان میدهد فرزندآوری، گاهی به عنوان تنها عامل و پیامد تشکیل خانواده<ref>جرج برانتل، آیین کاتولیک، ترجمه حسن قنبری، ص 233.</ref> و گاهی به عنوان حلقه اصلی پیوند سایر کارکردها مدنظر بوده است.
جایگاه نازلتر خانواده در قیاس با تجرد در مسیحیت
در تعالیم مسیحی، ازدواج امری مقدس است و نفی نمیشود، <ref>اول تیموتائوس 4: 1-5.</ref> ولی هم زمان، خانواده کمارزشتر از رهبانیت و تجرد است. <ref>Constructing Early Christian Families, p. 226.</ref> از این رو تعالیم مسیحی از جایگاه درجه دومی (پسا تجردی) و در مرتبه نازل تر خانواده در قیاس با تجرد و رهبانیت سخن می گویند. بر خلاف عهد عتیق، عهد جدید، تجرد را به طور خاص ستوده است.<ref>کونگ، زن در مسیحیت، ترجمه طیبه مقدمی و حمید بخشنده، ص 59.</ref> بکارت در عهد عتیق، عنوانی حقارتآمیز بود؛ ولی در عهد جدید به دلیل پیدایش مفهوم ازدواج با خدا یا مسیح، بکارت دارای بار ارزشی شد.<ref>علیایی و محمدیان، دایرهالمعارف کتاب مقدس، ص 627.</ref> پولس در همین زمینه میگوید: «کسی که ازدواج میکند، کار خوبی میکند و کسی که ازدواج نمیکند، کار مهمتری میکند».<ref>اول قرنتیان 7: 36- 38.</ref> تجرد در مقایسه با ازدواج، راه نزدیکتری برای رسیدن به فیض و بهرهمندی از نجات است؛ گرچه ازدواج نیز در مرتبه بعدی اهمیت است و نفی نمیشود: «هرکس ازدواج را تحقیر کند، عظمت تجرد را نیز کوچک میشمرد و هرکسی که آن را تحسین کند، تجرد را بیشتر تحسین میکند و شکوه و عظمت میبخشد».<ref>Catechism of the Catholic Church, p.363.</ref> عیسی خود میگفت همه، قدرت ترک ازدواج به خاطر ملکوت خدا را ندارند<ref>متی 19: 11- 12.</ref> و بر اساس تعلیم کتاب مقدس که «اما هر عضوی را یک کار نیست»،<ref>رومیان 12: 4.</ref> برخی که از مراتب معنوی بالاتری برخوردارند، ازدواج میکنند و بقیه که مرتبتی پایینتر دارند، به زندگی متأهلانه خود ادامه میدهند.
تحولات تاریخی خانواده در مسیحیت
تجرد از زمان پولس به آرمان مسیحیت بدل شد، ولی در گذر زمان، به دلیل تنافی آن با طبیعت بشر، کمرنگ گردید و از عمومیت توصیه به آن کاسته شد.<ref>علیجانی، زن در آئین مسیحیت، ص 178.</ref> پس از دوران تاریک برای خانواده که تا سدههای نخستین قرون وسطی ادامه داشت، مسیحیت از رهبانیت به سمت خانوادهگرایی تغییر جهت داد و دیدگاههایی که نفی لذت جنسی را ترویج میکرد، کمرنگ گردید. امکانپذیر نبودن نفی خانواده موجب شد با وجود همه کشیشها میان خانواده و تجرد، در قرون وسطی در «شورای کلیسایی ترنت»، ازدواج مسیحی، یکی از آیینهای هفتگانه معرفی گردد که مسیح وضع کرده.<ref>برانتل، آیین کاتولیک، ترجمه حسن قنبری، ص 133؛ کونگ، زن در مسیحیت، ترجمه حمید بخشنده، ص 76.</ref>
بازیابی ارزش خانواده در مسیحیت را باید به دوران معاصر نسبت داد. به نظر میرسد در سده اخیر، روند تکریم ازدواج و خانواده سرعت گرفته و این امر را میتوان در جملات پاپهای معاصر مسیحی، به ویژه پس از شورای دوم واتیکان مشاهده کرد. کم کم خانواده اهمیت یافت و همسری و مادری جایگزین آرمان راهبگی شد. مسیحیان تمایلات جنسی را به عنوان یک نیاز طبیعی به رسمیت شناختند و کمتر کسی از شر بودن آن سخن میگفت.<ref>کونگ، زن در مسیحیت، ترجمه حمید بخشنده، ص 98.</ref> البته نمیتوان از برخی تأثیرات نهضت اصلاح دینی، بر ارتقای جایگاه خانواده (حتی خانواده مسیحیان کاتولیک) چشم پوشید. لوتر که نهضت بازگشت به انجیل را سامان داده بود، تجرد را غیر مطابق با انجیل دانست و با آن مخالفت کرد.<ref>همان، ص97.</ref>
به نظر میرسد مسیحیت در گذشته نه چندان دور خود، سهم مهمی برای خانواده قائل نبود، ولی امروزه حیات مسیحی در گرو خانواده دانسته شده و نقش خانواده در حال پررنگ شدن است؛ <ref group="پانویس">مسیحیت معتقد است برنامه خدا برای ازدواج و خانواده یکی است؛ ولی به علت تنوع فرهنگها، مدلهای خانواده متفاوت است؛ به همین دلیل تلاش دارد با معتبر شناختن ساختارهای خانواده در نقاط مختلف جهان، به توسعه اندیشه خود درباره خانواده در مقیاسی جهانی بپردازد.</ref> تا آنجا که امروزه برخی معتقدند استمرار حیات کلیسا با بقای خانواده گره خورده است <ref>Encyclopedia Of Catholicism, Frank K.Flinn, p. 275.</ref> و برگذر کردن آینده بشر از مسیر خانواده تأکید دارند.<ref>The Identity, The Mission, The Projects, The Pontifical John Paul II Institute, p. 25. </ref> به تدریج ادعیههایی نیز با محوریت خانواده تنظیم گردیده <ref>Constructing Early Christian Families, p. 78.</ref> که بر نقش زنان یا خانواده تأکید دارند و خانوادهها آن را میخوانند و در آن، عیسی و مریم را پدر و مادر خانوادههای خود معرفی میکنند.<ref>Ibid, p.66.</ref> البته نمیتوان منکر شد که با وجود تغییر رویکرد محسوس کلیسا در ارج نهادن به خانواده، در صحنه عمل توفیق چندانی حاصل نشده است. در جوامع معاصر مسیحی، خانوادهها از شیوع طلاق، خشونتهای خانگی گوناگون، و موفق نبودن کلیسا در حمایت از نهاد خانواده، رنج میبرند.
یادداشت
پانویس
منبع
- غلامی، علی، حاجاسماعیلی، سمیه، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، قم، انتشارات جامعةالزهرا، 1399