جان استوارت میل: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۷ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۱۵

{{#invoke:Infobox|infobox}} جان استوارت میل<ref>John Stuart Mill</ref>، فیلسوف سکولار بریتانیایی، نویسنده، فعال سیاسی

جان استوارت میل،یکی از فیلسوفان سکولار سدهٔ نوزدهم بود. میل گذشته از آن که نویسنده بود و در زمینه منطق، شناخت‌شناسی، اخلاق و اقتصاد قلم می‌زد، در عرصهٔ سیاست نیز فعال بود. جان استوارت میل یكی از مشهورترین شاگردان جرمی بنتام است.

میل دوره‌ای دراز کارمند کمپانی هند شرقی بود و چندی هم رئیس آن شد. در دهه ۱۸۶۰ (میلادی) او نمایندهٔ مجلس عوام در پارلمان بریتانیا شد و به دفاع از سیاست لیبرال در مسائل قانون‌گذاری و آموزش همت نهاد. نوشته‌های سیاسی میل درباره مسائل مربوط به حقوق و آزادی سیاسی، حکومت پارلمانی و جایگاه زنان در جامعه بوده‌است. میل در شناخت‌شناسی قائل به تجربه‌گرایی و در فلسفه ی اخلاق فایده‌گرا بود. مکتبی که بنیانگذارانش جرمی بنتام و پدرش جیمز میل بودند.

او اعتقاد به همجنس‎‌گرایی و زندگی کمونی داشت و بیان می کرد باید در خانواده‌های گسترده و شبیه کمون زندگی کرد تا بعد از طلاق بچه ها دچار مشکل نشوند. مواجهه عملی استوارت میل با زنان با اندیشه‌های لیبرالیستی او فاصله زیادی دارد.

زندگی‌نامه

جان استوارت میل در سال ۱۸۰۶ در خانواده‌ای متوسط و شاید هم از لحاظ اقتصادی فقیر در لندن به دنیا آمد. پدرش جیمز میل فرزند یک کفاش روستایی در اسکاتلند بود. پدرش هرگز او را به مدرسه نفرستاد تا فرزندش را به شیوه خاص خودش تربیت کند. پدر وی، جیمز میل (1773 ـ 1836)، نیز از دوستان نزدیك و شاگردان بنتام بود. <ref>لنکستر، «خداوندان اندیشه سیاسی»، 1394ش</ref> <ref>کاپلستون، «تاریخ فلسفه»، ج 8، 1401ش</ref> <ref>کاپلستون، «تاریخ فلسفه: از بنتام تا راسل»، ج8، ص33، 1393ش</ref>رابطه خاص جیمز میل و بنتام موجب شده بود كه استوارت میل از همان دوران‌ كودكی با ‌بنتام‌ ‌آشنایی داشته باشد و از این رو مطالعات فلسفی خود را با مطالعة اثری از ‌جرمی‌ ‌بنتام‌ ‌آغاز نماید. <ref>کالینسن، «پنجاه فیلسوف بزرگ»، ص 241-242، 1380ش</ref> وی نیز، مانند پدر خود كه تا آخرین نفس از آیین بنتام‌ ‌با شدت و جدیت تمام دفاع كرد، در ابتدا بر اساس تعلیم و تربیت خانوادگی‌اش از نظریه سودگرایانه بنتامی دفاع می‌كرد و از طریق سخنرانی‌ها، نگارش مقالات و كتاب‌ها، نامه‌ها و امثال آن نقش فعالی را در تبلیغ و ترویج اصول «سودگرایی» بنتامی بر عهده داشت.

میل در سال ۱۸۲۳ موقعی که ۱۷ ساله بود، با استفاده از نفوذ پدر، شغلی در کمپانی هند شرقی پیدا کرد و این شغل را تا سال ۱۸۵۶ به‌عهده داشت. در همان سال‌ها ترفیع مقام پیدا کرد و به‌ ریاست اداره‌ی اسناد و مراسلات کمپانی هند شرقی منصوب گردید. <ref>استوارت میل، «رساله در باره آزادی»، ص12، 1395ش</ref>

جان برای مدت کوتاهی عملا وارد سیاست شد و از سال ۱۸۶۶ تا ۱۸۶۸ نماینده رادیکال مجلس عوام بود. میل در پایان عمرش در ویلای خود به مطالعه، نگارش و پرورش گل و گیاه سرگرم بود؛ که در ۸ می‌۱۸۷۳ درگذشت.<ref>استوارت‌میل، «تاملاتی در حکومت انتخابی»، ص 20، 1396ش</ref> در اوایل سال ۱۸۳۰، میل با شخصی که پس از پدرش بیشترین تأثیر را بر او داشت، ملاقات کرد: هریت تیلور، زن متأهل بیست و دو ساله در آن زمان عاشق میل، که دو سال از او بزرگتر بود، شد؛ آنها پس از 21 سال رابطه‌ی خارج از ازدواج در سال ۱۸۵۱، پس از گذشت دو سال از مرگ همسر هریت تیلور، با یکدیگر ازدواج کردند. رابطه‌ای غیر عرفی که به طور مرتب یکدیگر را می‌دیدند و آخر هفته ها را با هم می‌گذراندند. هریت به عنوان یک «روشنفکر چپ رادیکال»، مدافعی برای حقوق زنان بود و تأثیرات تعیین‌کننده‌ای در افکار و آثار میل داشت .<ref>تانگ، «نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه‌های فمینیستی»، ص39، 1396ش</ref> میل در كتاب «انقياد زنان»<ref>The Subjection of Woman.</ref>(1869) به دفاع از حقوق زنان پرداخت. او كه پیرو فايده‌گرايي ليبرالي بود و به اصل بيشترين منفعت براي بيشترين افراد مي‌انديشيد، عقيده داشت: «چنانچه روابط بين مردان و زنان بر مبناي مساوات قرار گيرد، استعدادهاي بيشتري در دسترس خواهد بود و پيشرفت معنوي سريع‌تر حاصل خواهد شد؛ در نتيجه مجموع نيك‌بختي بشر فزوني خواهد گرفت». <ref>اکلشال، «مقدمه‌ای بر ایدئولوژیهای سیاسی»، ص359، 1385ش</ref> ميل نيز مانند مری ولستون کرافت با رد تفكيك جنسيتي نقش‌ها مي‌نويسد: «آنچه امروز به نام طبيعت زن نام برده مي‌شود يك چيز كاملاً ساختگي است».ميل از مبارزان كسب حق‌رأي و طرف‌داران بهره‌مندي زنان از فرصت‌هاي برابر آموزشي و شغلي بود. <ref>آلیس واتکینز و دیگران، «فمینیسم (قدم اول)»، ص63، 1387ش</ref>

دیدگاه

«انقیاد زنان» رساله‌‎ای که است که جان استوارت میل در سال ۱۸۶۹، با موضوع نقد وضع زنان روزگار خود، در چهار فصل نوشته است.

جان استوارت میل در کلام رهبری

«آزادی اجتماعی» به همین معنایی که امروز در فرهنگ سیاسی دنیا ترجمه می‌‏شود، یک چنین ریشه قرآنی دارد. هیچ لزومی ندارد که ما به لیبرالیسم قرن هجدهم اروپا مراجعه کنیم و دنبال این باشیم که «کانت» و «جان استوارت میل» و دیگران چه گفته‌‏اند! ما خودمان حرف و منطق داریم....کسانی هستند که در کلماتشان، مرتّب از گفته‌های فلاسفه‌ی دو، سه قرن اخیر غربی برای مسأله‌ی «آزادی» شاهد می‌آورند: فلان‌کس این‌طور گفته است، فلان کس آن‌طور گفته است. البته اینها نجیب‌ها هستند که اسم این فلاسفه را می‌آورند؛ اما بعضی فیلسوف‌نماهای مطبوعاتی هم هستند که حرف «جان استوارت میل» و حرف فلان فیلسوف فرانسوی یا آلمانی یا امریکایی را می‌آورند، ولی اسمش را نمی‌آورند؛ به نام خودشان می‌گویند! اینها هم تقلّب می‌کنند، لیکن باز هم به این‌که این فکر به وجود آید که تفکّر آزادی و مفهوم آزادی اجتماعی، یک فکر غربی و یک هدیه از سوی غرب برای ماست، کمک می‌کنند! <ref>«بیانات در دانشگاه تربیت مدرّس‌»، ۱۳۷۷/۰۶/۱۲ ش</ref>

آثار میل

انقیاد زنان؛ با توجه به اینکه جان استوارت میل، بیست و یک سال با هریت تیلور در رابطه خارج از ازدواج بوده و هر دو با هم مقالاتی را نوشتند، اصحاب نظر عموما بر این عقیده اند که مقالات اولیه در باب ازدواج و طلاق ایده ی مشترکشان، مولف کتاب اعطای حق رأی به زنان، هریت تیلور و مولف کتاب نقیاد زنان، جان استوارت میل است.<ref>[https://vista.ir/w/a/21/eymjw «متون فمنیستی(3)؛ انقیاد زنان جان استورات میل»،

خبرگذاری ویستا]</ref>

اصول اقتصاد سیاسی؛ این کتاب، اصلی‌ترین کتاب درسی، قبل از انتشار کتاب "اصول علم اقتصاد" مارشال بود.<ref>«جان استورات میل» در ویکی فقه </ref>
رساله‌ای در منطق؛ که مشهورترین آثار او محسوب می‌شود. <ref>دادگر، «تاریخ تحولات اندیشه اقتصادی (آزمونی مجدد)»، چاپ اول ، ص 272، 1383ش</ref>
رساله‌ای در آزادی؛ که با همکاری هریت تیلور تصنیف نمود و در مبحث توزیع ثروت، بدون آن‌که مطلب جدیدی را واقعا ارائه دهد، عقاید ریکاردو را توجیه کرد. <ref>قدیری‌اصلی، «سیر اندیشه اقتصادی»، چاپ دهم، ص 104، 1387ش</ref>
حکومت انتخابی مفصل‌ترین و منظم‌ترین رساله‌ی جان استوارت میل در فلسفه‌ی سیاسی است که هدف از نگارشش بازنمایاندن نتیجه‌ی تفکرات وی در باب برترین ساختار حکومت دموکراتیک، بحث درباره‌ی نظریه‌ی عمومی حکومت و نهادهای دموکراتیک و نیز بازتاباندن پرورده‌ترین نگرش‌های او بر مسائل بنیادین سیاست در عصر خویش است.میل ضمن آن‌که هشدار همه‌ی صاحب‌نظران سیاسی در باب مخاطرات نهفته در راه دموکراسی را به‌دقت از نظر می‌گذراند و همه‌ی مسائل رویاروی نهادهای دموکراتیک را در معرض اعتنایی بایسته قرار می‌دهد، حکومت انتخابی یا در حقیقت دموکراسی غیرمستقیم را برترین نوع حکومت می‌شمارد. در تشریح نوع حکومت مطلوب خویش، ابتدا با جان لاک هم‌داستان می‌شود که تحقق دموکراسی جز از راه نافذبودن رأی اکثریت امکان‌پذیر نیست، ولی به تأکید می‌گوید که رأی اکثریت فقط شرط لازم است نه شرط کافی. مجلس قانون‌گذاری که مهم‌ترین رکن دموکراسی در هر کشور است هنگامی اصالت دارد که در آن هم اکثریت و هم اقلیت نمایندگان خود را داشته باشند.یک اقلیت فرهیخته همین‌قدر که فرصت ابراز نظرات خود را داشته باشد، بهترین عامل فراکشیدن سطح معنوی نمایندگان اکثریت و برترین وسیله‌ی تعدیل تندروی‌ها و تخفیف هیجانات سیاسی خواهد بود.
تأملاتی در حکومت انتخاباتی؛ که مفصل‌ترین رساله میل در فلسفه سیاسی است. او در ساختار کلی دموکراسی مطلوب خویش، بر مقوله مهم مشارکت فعّال هرچه بیشتر مردم در امور سیاسی و اجتماعی و دموکراتیک بودن نهادهای انتخابی در سطوح مختلف، تاکید می‌کند.اصالت فایده (Utilitarianism)، انقیاد زنان، اتوبیوگرافی، اندیشه‌هایی در اصلاح پارلمان، بررسی فلسفه سر ویلیام هامیلتون، آگوست کنت و پوزیتیوسم و... از اصلی‌ترین کتاب‌های وی محسوب می‌شوند.
ملاحظاتی در باب شعر و انواع آن.<ref>«ملاحظاتی در باب شعر و انواع آن»، شبکه جامع کتاب گیسوم</ref>
زندگی‌نامه خودنوشت جان استوارت میل.<ref>«زندگی‌نامه خودنوشت جان استوارت میل»، سایت طاقچه</ref>
فایده‌گرایی. <ref>استوارت میل، «فایده‌گرایی»،1401ش، شبکه جامع کتاب گیسوم</ref> فایده‌گرایی نظریه‌ای است درباره‌ی مبانی اخلاق، اما از آن فراتر می‌رود و حوزه‌هایی چون فلسفه‌ی سیاست و حقوق را نیز دربرمی‌گیرد. این متاتئوری، که در پی تبیین عام رفتارهای بشری، و نیز تعیین معیار کردار درست بوده، داوری‌های متعارضی را برانگیخته است: بسیاری ممکن است آن را به بداهت درست بینگارند، اما کم هم نبوده‌اند بزرگانی که آن را نه فقط آشکارا غلط، بلکه خطرناک و خسارت‌خیز دانسته‌اند. جان استوارت میل، برجسته‌ترین مدافع فایده‌گرایی، در این کتاب می‌کوشد مخاطب را نسبت به راستی و درستی و کارسازی این نظریه متقاعد کند.

جستارهای وابسته

پانویس

منابع

زیبایی نژاد، محمدرضا؛ «ملاحظات بر مقاله فمینیسم از سوزان جیمز»، مترجم: عباس یزدانی، در: مجموعه مقالات فمینیسم و دانش‌های فمینیستی؛ قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، چاپ دوم، 1388ش
حسینی زاده، سیدعلی، «جنسیت و تربیت از منظر اسلام و فمینیسم لیبرال»، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول، 1393ش
قائمی نیا، علیرضا، «چیستی عقلانیت»، مجله : ذهن شماره 17 ،1383ش
اَلِسدر مك‌اینتایر، «تاریخچة فلسفه اخلاق»، مترجم: انشاء الله رحمتی، نشر حکمت، تهران؛چاپ سوم، 1396ش
تی.بی. باتومور سید حسن منصور، « جامعه شناسی،تعلیم وتربیت »، مترجم: سیدحسن حسینی کلجاهی، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی،1357ش
کار، ای.اچ، «تاریخ چیست؟»، مترجم:حسن کامشاد، تهران، شرکت سهامی انتشار، بی تا،1396ش
مصباح یزدی، محمدتقی، «نقد و بررسی مكاتب اخلاقی»، تحقیق و نگارش: احمدحسین شریفی؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(قدس سره)، 1384ش
ژید، شارل، «تاریخ عقاید اقتصادی»، مترجم:کریم سنجابی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، جلد اول، ۱۳۷۰ش
کری، جان، «فلسفه سیاسی»، مترجم: خشایار دیهمی، تهران، طرح نو، چاپ اول، 1379ش
لوئی، بدن، «تاریخ عقاید اقتصادی» ، مترجم: هوشنگ نهاوندی، چاپخانه، تهران، بهمن، ۱۹۴۹ش
نمازی، حسین، «نظامهای اقتصادی»، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ پنجم، 1378ش
تفضلی، فریدون، «تاریخ عقاید اقتصادی»، تهران، چاپ اول، تهران، نی، 1372ش
دادگر، یدالله، «تاریخ تحولات‌اندیشه اقتصادی»، مفید، ازمونی مجدد، چاپ اول، 1383ش
قدیری، اصل باقر، «سیر‌اندیشه‌های اقتصادی»، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۶۴ش
رامین، علی، «تاملاتی در حکومت انتخابی»، تهران، نی، چاپ اول، 1369ش
میل، جان استوارت، «رساله‌ای در آزادی»، مترجم: جواد شیخ‌الاسلامی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۹ش
سوزان آليس واتكينز و دیگران؛ «فمينيسم، قدم اول»، مترجم: زیبا جلالی نائینی؛ نشر شیرازه، چاپ چهارم، سال 1390ش
ريك ويلفورد، ««فمینیسم»، مقدمه‌ای بر ايدئولوژي‌هاي سياسي»، مترجم: محمد، قایدشرفی؛ نشر مرکز، چاپ دوم 1385ش
تانگ، رزماری، «نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه های فمینیستی»، مترجم: منیژه نجم عراقی، تهران: نشر نی، چاپ سوم، 1393ش
دایانه كالینسون، «پنجاه فیلسوف بزرگ»، مترجم: محمد رفیعی مهر آبادی، نشر عطائی، چاپ اول 1380ش
فردریک‌چارلز، كاپلستون، «تاریخ فلسفه،(از بنتام تا راسل)»، مترجم: بهاء الدین خرمشاهی، ناشر: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی،1393ش
لین و. لنكستر، «خداوندان اندیشه سیاسی»، مترجم: علی رامین،نشر: امیرکبیر، چاپ هفتم، 1393ش
ژكس، «فلسفه اخلاق (حكمت عملی)»، مترجم: ابوالقاسم پور حسینی،دانشکده‌تهران، شماره 8، مهر 1355ش
«جان استورات میل»، در ویکی فقه، بازدید 27 بهمن 1401ش
«فایده گرایی»، فروشگاه آنلاین کتاب دنیای اقتصاد، بازدید 27 بهمن 1401ش
«فایده‌گرایی»، شبکه جامع کتاب گیسوم، بازدید 27 بهمن 1401ش
«زندگی‌نامه خودنوشت جان استوارت میل»، در سایت طاقچه، بازدید 27 بهمن 1401ش
«ملاحظاتی در باب شعر و انواع آن»، شبکه جامع کتاب گیسوم، بازدید 27 بهمن 1401ش
«متون فمنیستی(3)؛ انقیاد زنان جان استورات میل»، خبرگذاری ویستا، بازدید 27 بهمن 1401ش

@@ خط ۳۹: / خط ۳۹: @@
 == زندگی‌نامه ==
 جان استوارت میل در سال ۱۸۰۶ در خانواده‌ای متوسط و شاید هم از لحاظ اقتصادی فقیر در لندن به دنیا آمد. پدرش جیمز میل فرزند یک کفاش روستایی در اسکاتلند بود. پدرش هرگز او را به مدرسه نفرستاد تا فرزندش را به شیوه خاص خودش تربیت کند.
-پدر وی، جیمز میل (1773 ـ 1836)، نیز از دوستان نزدیك و شاگردان بنتام بود.<ref> لین و لنكستر، خداوندان اندیشه سیاسی،ترجمة علی رامین، ج3، قسمت اول، ص115</ref> <ref>كاپلستون، تاریخ فلسفه، ج8، (از بنتام تا راسل)،ترجمة بهاء الدین خرمشاهی، ص33</ref> رابطه خاص جیمز میل و بنتام موجب شده بود كه استوارت میل از همان دوران‌ كودكی با ‌بنتام‌ ‌آشنایی داشته باشد و از این رو مطالعات فلسفی خود را با مطالعة اثری از ‌جرمی‌ ‌بنتام‌ ‌آغاز نماید.<ref> كالینسون،دایانه، پنجاه فیلسوف بزرگ،  ترجمة محمد رفیعی مهر آبادی، ص241 ـ 242</ref> وی نیز، مانند پدر خود كه تا آخرین نفس از آیین بنتام‌ ‌با شدت و جدیت تمام دفاع كرد، در ابتدا بر اساس تعلیم و تربیت خانوادگی‌اش از نظریه سودگرایانه بنتامی دفاع می‌كرد و از طریق سخنرانی‌ها، نگارش مقالات و كتاب‌ها، نامه‌ها و امثال آن نقش فعالی را در تبلیغ و ترویج اصول «سودگرایی» بنتامی بر عهده داشت.<ref> لین و لنكستر، خداوندان اندیشه سیاسی، ترجمة علی رامین، ج3، قسمت اول، ص119</ref>
+پدر وی، جیمز میل (1773 ـ 1836)، نیز از دوستان نزدیك و شاگردان بنتام بود.   <ref>[https://www.chibekhoonam.net/product لنکستر، «خداوندان اندیشه سیاسی»،  1394ش]</ref>  <ref>[https://www.iranketab.ir/book/6950 کاپلستون، «تاریخ فلسفه»، ج 8، 1401ش]</ref>  <ref>[https://www.gisoom.com/book/1993837 کاپلستون، «تاریخ فلسفه: از بنتام تا راسل»، ج8، ص33، 1393ش]</ref>رابطه خاص جیمز میل و بنتام موجب شده بود كه استوارت میل از همان دوران‌ كودكی با ‌بنتام‌ ‌آشنایی داشته باشد و از این رو مطالعات فلسفی خود را با مطالعة اثری از ‌جرمی‌ ‌بنتام‌ ‌آغاز نماید. <ref>[https://www.gisoom.com/book/1205994  کالینسن، «پنجاه فیلسوف بزرگ»، ص 241-242، 1380ش]</ref> وی نیز، مانند پدر خود كه تا آخرین نفس از آیین بنتام‌ ‌با شدت و جدیت تمام دفاع كرد، در ابتدا بر اساس تعلیم و تربیت خانوادگی‌اش از نظریه سودگرایانه بنتامی دفاع می‌كرد و از طریق سخنرانی‌ها، نگارش مقالات و كتاب‌ها، نامه‌ها و امثال آن نقش فعالی را در تبلیغ و ترویج اصول «سودگرایی» بنتامی بر عهده داشت.
-میل در سال ۱۸۲۳ موقعی که ۱۷ ساله بود، با استفاده از نفوذ پدر، شغلی در کمپانی هند شرقی پیدا کرد و این شغل را تا سال ۱۸۵۶ به‌عهده داشت. در همان سال‌ها ترفیع مقام پیدا کرد و به‌ ریاست اداره‌ی اسناد و مراسلات کمپانی هند شرقی منصوب گردید.<ref>میل، جان استوارت، رساله‌ای در آزادی، ۱۳۴۹، ص۱۲</ref>
+میل در سال ۱۸۲۳ موقعی که ۱۷ ساله بود، با استفاده از نفوذ پدر، شغلی در کمپانی هند شرقی پیدا کرد و این شغل را تا سال ۱۸۵۶ به‌عهده داشت. در همان سال‌ها ترفیع مقام پیدا کرد و به‌ ریاست اداره‌ی اسناد و مراسلات کمپانی هند شرقی منصوب گردید. <ref>[https://www.iranketab.ir/book/1755 استوارت میل، «رساله در باره آزادی»، ص12، 1395ش]</ref>
-جان برای مدت کوتاهی عملا وارد سیاست شد و از سال ۱۸۶۶ تا ۱۸۶۸ نماینده [[رادیکال]] مجلس عوام بود. میل در پایان عمرش در ویلای خود به مطالعه، نگارش و پرورش گل و گیاه سرگرم بود؛ که در ۸ می‌۱۸۷۳ درگذشت.<ref>رامین، علی، تاملاتی در حکومت انتخابی،۱۳۶۹، ص۲۰ </ref>
+جان برای مدت کوتاهی عملا وارد سیاست شد و از سال ۱۸۶۶ تا ۱۸۶۸ نماینده [[رادیکال]] مجلس عوام بود. میل در پایان عمرش در ویلای خود به مطالعه، نگارش و پرورش گل و گیاه سرگرم بود؛ که در ۸ می‌۱۸۷۳ درگذشت.<ref>[https://www.gisoom.com/book/177939 استوارت‌میل، «تاملاتی در حکومت انتخابی»، ص 20، 1396ش]</ref>
+در اوایل سال ۱۸۳۰، میل با شخصی که پس از پدرش بیشترین تأثیر را بر او داشت، ملاقات کرد: [[هریت تیلور]]، زن متأهل بیست و دو ساله در آن زمان عاشق میل، که دو سال از او بزرگتر بود، شد؛ آنها پس از 21 سال رابطه‌ی خارج از ازدواج در سال ۱۸۵۱، پس از گذشت دو سال از مرگ همسر هریت تیلور، با یکدیگر [[ازدواج]] کردند. رابطه‌ای غیر عرفی که به طور مرتب یکدیگر را می‌دیدند و آخر هفته ها را با هم می‌گذراندند. هریت به عنوان یک «روشنفکر چپ رادیکال»، مدافعی برای [[حقوق زنان]] بود و تأثیرات تعیین‌کننده‌ای در افکار و آثار میل داشت .<ref>[https://www.gisoom.com/book/11308140 تانگ، «نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه‌های فمینیستی»، ص39، 1396ش]</ref>
-در اوایل سال ۱۸۳۰، میل با شخصی که پس از پدرش بیشترین تأثیر را بر او داشت، ملاقات کرد: [[هریت تیلور]]، زن متأهل بیست و دو ساله در آن زمان عاشق میل، که دو سال از او بزرگتر بود، شد؛ آنها پس از 21 سال رابطه‌ی خارج از ازدواج در سال ۱۸۵۱، پس از گذشت دو سال از مرگ همسر هریت تیلور، با یکدیگر [[ازدواج]] کردند. رابطه‌ای غیر عرفی که به طور مرتب یکدیگر را می‌دیدند و آخر هفته ها را با هم می‌گذراندند. هریت به عنوان یک «روشنفکر چپ رادیکال»، مدافعی برای [[حقوق زنان]] بود و تأثیرات تعیین‌کننده‌ای در افکار و آثار میل داشت .<ref>تانگ، رزماری، نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه های فمینیستی، ترجمه منیژه نجم عراقی؛ 1393؛ ص39</ref>
+میل در كتاب «انقياد زنان»<ref>The Subjection of Woman.</ref>(1869) به دفاع از [[حقوق زنان]] پرداخت. او كه پیرو فايده‌گرايي ليبرالي بود و به اصل بيشترين منفعت براي بيشترين افراد مي‌انديشيد، عقيده داشت: «چنانچه روابط بين [[مردان]] و زنان بر مبناي مساوات قرار گيرد، استعدادهاي بيشتري در دسترس خواهد بود و پيشرفت معنوي سريع‌تر حاصل خواهد شد؛ در نتيجه مجموع نيك‌بختي بشر فزوني خواهد گرفت». <ref>[https://www.gisoom.com/book/1386375  اکلشال، «مقدمه‌ای بر ایدئولوژیهای سیاسی»، ص359، 1385ش]</ref>
+ميل نيز مانند [[مری ولستون کرافت]] با رد تفكيك جنسيتي نقش‌ها مي‌نويسد: «آنچه امروز به نام طبيعت زن نام برده مي‌شود يك چيز كاملاً ساختگي است».ميل از مبارزان كسب حق‌رأي و طرف‌داران بهره‌مندي [[زنان]] از فرصت‌هاي برابر آموزشي و شغلي بود. <ref>[https://shahreketabonline.com/  آلیس واتکینز و دیگران، «فمینیسم (قدم اول)»، ص63، 1387ش]</ref>
-میل در كتاب «انقياد زنان»<ref>The Subjection of Woman.</ref>(1869) به دفاع از [[حقوق زنان]] پرداخت. او كه پیرو فايده‌گرايي ليبرالي بود و به اصل بيشترين منفعت براي بيشترين افراد مي‌انديشيد، عقيده داشت: «چنانچه روابط بين [[مردان]] و زنان بر مبناي مساوات قرار گيرد، استعدادهاي بيشتري در دسترس خواهد بود و پيشرفت معنوي سريع‌تر حاصل خواهد شد؛ در نتيجه مجموع نيك‌بختي بشر فزوني خواهد گرفت».<ref>ريك ويلفورد؛ «فمینیسم»، مقدمه‌ای بر ايدئولوژي‌هاي سياسي؛ ترجمة م. قائد؛ ص 359.</ref>
-ميل نيز مانند [[مری ولستون کرافت]] با رد تفكيك جنسيتي نقش‌ها مي‌نويسد: «آنچه امروز به نام طبيعت زن نام برده مي‌شود يك چيز كاملاً ساختگي است».ميل از مبارزان كسب حق‌رأي و طرف‌داران بهره‌مندي [[زنان]] از فرصت‌هاي برابر آموزشي و شغلي بود.<ref>سوزان آليس واتكينز و دیگران؛ فمينيسم، قدم اول؛ ترجمة زیبا جلالی نائینی؛ ص 63.</ref>
 ==دیدگاه==
@@ خط ۵۵: / خط ۵۲: @@
 == جان استوارت میل در کلام رهبری ==
-«آزادی اجتماعی» به همین معنایی که امروز در فرهنگ سیاسی دنیا ترجمه می‌‏شود، یک چنین ریشه قرآنی دارد. هیچ لزومی ندارد که ما به لیبرالیسم قرن هجدهم اروپا مراجعه کنیم و دنبال این باشیم که «کانت» و «جان استوارت میل» و دیگران چه گفته‌‏اند! ما خودمان حرف و منطق داریم....کسانی هستند که در کلماتشان، مرتّب از گفته‌های فلاسفه‌ی دو، سه قرن اخیر غربی برای مسأله‌ی «آزادی» شاهد می‌آورند: فلان‌کس این‌طور گفته است، فلان کس آن‌طور گفته است. البته اینها نجیب‌ها هستند که اسم این فلاسفه را می‌آورند؛ اما بعضی فیلسوف‌نماهای مطبوعاتی هم هستند که حرف «جان استوارت میل» و حرف فلان فیلسوف فرانسوی یا آلمانی یا امریکایی را می‌آورند، ولی اسمش را نمی‌آورند؛ به نام خودشان می‌گویند! اینها هم تقلّب می‌کنند، لیکن باز هم به این‌که این فکر به وجود آید که تفکّر آزادی و مفهوم آزادی اجتماعی، یک فکر غربی و یک هدیه از سوی غرب برای ماست، کمک می‌کنند!<ref> بیانات در دانشگاه تربیت مدرّس‌؛ ۱۳۷۷/۰۶/۱۲.</ref>
+«آزادی اجتماعی» به همین معنایی که امروز در فرهنگ سیاسی دنیا ترجمه می‌‏شود، یک چنین ریشه قرآنی دارد. هیچ لزومی ندارد که ما به لیبرالیسم قرن هجدهم اروپا مراجعه کنیم و دنبال این باشیم که «کانت» و «جان استوارت میل» و دیگران چه گفته‌‏اند! ما خودمان حرف و منطق داریم....کسانی هستند که در کلماتشان، مرتّب از گفته‌های فلاسفه‌ی دو، سه قرن اخیر غربی برای مسأله‌ی «آزادی» شاهد می‌آورند: فلان‌کس این‌طور گفته است، فلان کس آن‌طور گفته است. البته اینها نجیب‌ها هستند که اسم این فلاسفه را می‌آورند؛ اما بعضی فیلسوف‌نماهای مطبوعاتی هم هستند که حرف «جان استوارت میل» و حرف فلان فیلسوف فرانسوی یا آلمانی یا امریکایی را می‌آورند، ولی اسمش را نمی‌آورند؛ به نام خودشان می‌گویند! اینها هم تقلّب می‌کنند، لیکن باز هم به این‌که این فکر به وجود آید که تفکّر آزادی و مفهوم آزادی اجتماعی، یک فکر غربی و یک هدیه از سوی غرب برای ماست، کمک می‌کنند! <ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2900 «بیانات در دانشگاه تربیت مدرّس‌»، ۱۳۷۷/۰۶/۱۲ ش]</ref>
 == آثار میل ==
-# انقیاد زنان؛ با توجه به اینکه جان استوارت میل، بیست و یک سال با هریت تیلور در رابطه خارج از ازدواج  بوده و هر دو با هم مقالاتی را نوشتند، اصحاب نظر عموما بر این عقیده اند که مقالات اولیه در باب [[ازدواج]] و [[طلاق]] ایده ی مشترکشان، مولف کتاب اعطای حق رأی به زنان، [[هریت تیلور]] و مولف کتاب نقیاد زنان، جان استوارت میل است.<ref>[https://vista.ir/w/a/21/eymjw ((متون فمنیستی(3)؛ انقیاد زنان جان استورات میل))، خبرگذاری ویستا]</ref>
+# انقیاد زنان؛ با توجه به اینکه جان استوارت میل، بیست و یک سال با هریت تیلور در رابطه خارج از ازدواج  بوده و هر دو با هم مقالاتی را نوشتند، اصحاب نظر عموما بر این عقیده اند که مقالات اولیه در باب [[ازدواج]] و [[طلاق]] ایده ی مشترکشان، مولف کتاب اعطای حق رأی به زنان، [[هریت تیلور]] و مولف کتاب نقیاد زنان، جان استوارت میل است.<ref>[https://vista.ir/w/a/21/eymjw «متون فمنیستی(3)؛ انقیاد زنان جان استورات میل»،
-#اصول اقتصاد سیاسی؛ این کتاب، اصلی‌ترین کتاب درسی، قبل از انتشار کتاب "اصول علم اقتصاد" مارشال بود.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D8%AC%D8%A7%D9%86%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AA%20%D9%85%DB%8C%D9%84#_%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1%20%D9%85%DB%8C%D9%84 ویکی فقه صفحه ((جان استورات میل))]</ref>
+ خبرگذاری ویستا]</ref>
-#رساله‌ای در منطق؛ که مشهورترین آثار او محسوب می‌شود.<ref>دادگر، یدالله، تاریخ تحولات‌اندیشه اقتصادی، ص۲۷۲، مفید، ازمونی مجدد، ۱۳۸۳، چاپ اول.</ref>
+#اصول اقتصاد سیاسی؛ این کتاب، اصلی‌ترین کتاب درسی، قبل از انتشار کتاب "اصول علم اقتصاد" مارشال بود.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D8%AC%D8%A7%D9%86%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AA%20%D9%85%DB%8C%D9%84#_%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1%20%D9%85%DB%8C%D9%84 «جان استورات میل» در ویکی فقه ]</ref>
-#رساله‌ای در آزادی؛ که با همکاری هریت تیلور تصنیف نمود و در مبحث توزیع ثروت، بدون آن‌که مطلب جدیدی را واقعا ارائه دهد، عقاید ریکاردو را توجیه کرد. <ref>قدیری، اصل باقر، سیر‌اندیشه‌های اقتصادی، ص۱۰۴، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۶۴.</ref>
+#رساله‌ای در منطق؛ که مشهورترین آثار او محسوب می‌شود. <ref>[https://www.gisoom.com/book/1293675 دادگر، «تاریخ تحولات اندیشه اقتصادی (آزمونی مجدد)»، چاپ اول ، ص 272، 1383ش]</ref>
+#رساله‌ای در آزادی؛ که با همکاری هریت تیلور تصنیف نمود و در مبحث توزیع ثروت، بدون آن‌که مطلب جدیدی را واقعا ارائه دهد، عقاید ریکاردو را توجیه کرد. <ref>[https://www.gisoom.com/book/1574735  قدیری‌اصلی، «سیر اندیشه اقتصادی»، چاپ دهم، ص 104، 1387ش]</ref>
 # حکومت انتخابی مفصل‌ترین و منظم‌ترین رساله‌ی جان استوارت میل در فلسفه‌ی سیاسی است که هدف از نگارشش بازنمایاندن نتیجه‌ی تفکرات وی در باب برترین ساختار حکومت دموکراتیک، بحث درباره‌ی نظریه‌ی عمومی حکومت و نهادهای دموکراتیک و نیز بازتاباندن پرورده‌ترین نگرش‌های او بر مسائل بنیادین سیاست در عصر خویش است.میل ضمن آن‌که هشدار همه‌ی صاحب‌نظران سیاسی در باب مخاطرات نهفته در راه دموکراسی را به‌دقت از نظر می‌گذراند و همه‌ی مسائل رویاروی نهادهای دموکراتیک را در معرض اعتنایی بایسته قرار می‌دهد، حکومت انتخابی یا در حقیقت دموکراسی غیرمستقیم را برترین نوع حکومت می‌شمارد. در تشریح نوع حکومت مطلوب خویش، ابتدا با جان لاک هم‌داستان می‌شود که تحقق دموکراسی جز از راه نافذبودن رأی اکثریت امکان‌پذیر نیست، ولی به تأکید می‌گوید که رأی اکثریت فقط شرط لازم است نه شرط کافی. مجلس قانون‌گذاری که مهم‌ترین رکن دموکراسی در هر کشور است هنگامی اصالت دارد که در آن هم اکثریت و هم اقلیت نمایندگان خود را داشته باشند.یک اقلیت فرهیخته همین‌قدر که فرصت ابراز نظرات خود را داشته باشد، بهترین عامل فراکشیدن سطح معنوی نمایندگان اکثریت و برترین وسیله‌ی تعدیل تندروی‌ها و تخفیف هیجانات سیاسی خواهد بود.
-# تأملاتی در حکومت انتخاباتی؛ که مفصل‌ترین رساله میل در فلسفه سیاسی است. او در ساختار کلی دموکراسی مطلوب خویش، بر مقوله مهم مشارکت فعّال هرچه بیشتر مردم در امور سیاسی و اجتماعی و دموکراتیک بودن نهادهای انتخابی در سطوح مختلف، تاکید می‌کند.اصالت فایده (Utilitarianism)، انقیاد زنان، اتوبیوگرافی، اندیشه‌هایی در اصلاح پارلمان، بررسی فلسفه سر ویلیام هامیلتون، آگوست کنت و پوزیتیوسم و... از اصلی‌ترین کتاب‌های وی محسوب می‌شوند.<ref>رامین، علی، تاملاتی در حکومت انتخابی، ص۲۳، تهران، نی، ۱۳۶۹، چاپ اول.</ref>
+# تأملاتی در حکومت انتخاباتی؛ که مفصل‌ترین رساله میل در فلسفه سیاسی است. او در ساختار کلی دموکراسی مطلوب خویش، بر مقوله مهم مشارکت فعّال هرچه بیشتر مردم در امور سیاسی و اجتماعی و دموکراتیک بودن نهادهای انتخابی در سطوح مختلف، تاکید می‌کند.اصالت فایده (Utilitarianism)، انقیاد زنان، اتوبیوگرافی، اندیشه‌هایی در اصلاح پارلمان، بررسی فلسفه سر ویلیام هامیلتون، آگوست کنت و پوزیتیوسم و... از اصلی‌ترین کتاب‌های وی محسوب می‌شوند.
-# ملاحظاتی در باب شعر و انواع آن.<ref>[https://www.gisoom.com/book/11565046/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%B8%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%A8-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%88-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%A2%D9%86/ ((ملاحظاتی در باب شعر و انواع آن))، شبکه جامع کتاب گیسوم]</ref>
+# ملاحظاتی در باب شعر و انواع آن.<ref>[https://www.gisoom.com/book/11565046/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%B8%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%A8-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%88-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%A2%D9%86/ «ملاحظاتی در باب شعر و انواع آن»، شبکه جامع کتاب گیسوم]</ref>
-#زندگی‌نامه خودنوشت جان استوارت میل.<ref>[https://taaghche.com/book/22957/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AE%D9%88%D8%AF%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA-%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D9%85%DB%8C%D9%84 ((زندگی‌نامه خودنوشت جان استوارت میل))، سایت طاقچه]</ref>
+#زندگی‌نامه خودنوشت جان استوارت میل.<ref>[https://taaghche.com/book/22957/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AE%D9%88%D8%AF%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA-%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D9%85%DB%8C%D9%84 «زندگی‌نامه خودنوشت جان استوارت میل»، سایت طاقچه]</ref>
-#فایده‌گرایی. <ref>[https://www.gisoom.com/book/11708316/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%81%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D9%87-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C/ ((فایده‌گرایی))، شبکه جامع کتاب گیسوم]</ref> فایده‌گرایی نظریه‌ای است درباره‌ی مبانی اخلاق، اما از آن فراتر می‌رود و حوزه‌هایی چون فلسفه‌ی سیاست و حقوق را نیز دربرمی‌گیرد. این متاتئوری، که در پی تبیین عام رفتارهای بشری، و نیز تعیین معیار کردار درست بوده، داوری‌های متعارضی را برانگیخته است: بسیاری ممکن است آن را به بداهت درست بینگارند، اما کم هم نبوده‌اند بزرگانی که آن را نه فقط آشکارا غلط، بلکه خطرناک و خسارت‌خیز دانسته‌اند. جان استوارت میل، برجسته‌ترین مدافع فایده‌گرایی، در این کتاب می‌کوشد مخاطب را نسبت به راستی و درستی و کارسازی این نظریه متقاعد کند.<ref>[https://book.donya-e-eqtesad.com/book/14249/%D9%81%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D9%87-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C (( فایده گرایی))، فروشگاه آنلاین کتاب دنیای اقتصاد]</ref>
+#فایده‌گرایی. <ref>[https://www.gisoom.com/book/11708316/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%81%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D9%87-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C/  استوارت میل، «فایده‌گرایی»،1401ش، شبکه جامع کتاب گیسوم]</ref> فایده‌گرایی نظریه‌ای است درباره‌ی مبانی اخلاق، اما از آن فراتر می‌رود و حوزه‌هایی چون فلسفه‌ی سیاست و حقوق را نیز دربرمی‌گیرد. این متاتئوری، که در پی تبیین عام رفتارهای بشری، و نیز تعیین معیار کردار درست بوده، داوری‌های متعارضی را برانگیخته است: بسیاری ممکن است آن را به بداهت درست بینگارند، اما کم هم نبوده‌اند بزرگانی که آن را نه فقط آشکارا غلط، بلکه خطرناک و خسارت‌خیز دانسته‌اند. جان استوارت میل، برجسته‌ترین مدافع فایده‌گرایی، در این کتاب می‌کوشد مخاطب را نسبت به راستی و درستی و کارسازی این نظریه متقاعد کند.
 == جستارهای وابسته ==
 * [[هریت تیلور میل]]
@@ خط ۷۷: / خط ۷۴: @@
 {{پانویس}}
 ==منابع==
-*زیبایی نژاد، محمدرضا؛ ملاحظات بر مقاله فمینیسم از سوزان جیمز؛ ترجمه عباس یزدانی، در: مجموعه مقالات فمینیسم و دانش‌های فمینیستی؛ قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، چاپ دوم، 1388؛
+*زیبایی نژاد، محمدرضا؛ «ملاحظات بر مقاله فمینیسم از سوزان جیمز»، مترجم: عباس یزدانی، در: مجموعه مقالات فمینیسم و دانش‌های فمینیستی؛ قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، چاپ دوم، 1388ش
-*حسینی زاده، سیدعلی؛ جنسیت و تربیت از منظر اسلام و فمینیسم لیبرال؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول، 1393؛
+*حسینی زاده، سیدعلی، «جنسیت و تربیت از منظر اسلام و فمینیسم لیبرال»، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول، 1393ش
-*قائمی نیا، علیرضا؛ چیستی عقلانیت؛ مجله : ذهن 1383 شماره 17؛
+*قائمی نیا، علیرضا، «چیستی عقلانیت»، مجله : ذهن شماره 17 ،1383ش
-*تاریخچة فلسفه اخلاق، اَلِسدر مك‌اینتایر، ترجمة انشاء الله رحمتی، نشر حکمت، 1396، تهران؛چاپ سوم
+*اَلِسدر مك‌اینتایر، «تاریخچة فلسفه اخلاق»، مترجم: انشاء الله رحمتی، نشر حکمت،  تهران؛چاپ سوم، 1396ش
-*باتومور، تی.بی، جامعه شناسی، سیدحسن منصور و سیدحسن حسینی کلجاهی تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی،1357ش؛
+*تی.بی. باتومور سید حسن منصور، « جامعه شناسی،تعلیم وتربیت »، مترجم: سیدحسن حسینی کلجاهی، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی،1357ش
-*کار، ای.اچ، تاریخ چیست؟، مترجم:حسن کامشاد، تهران، شرکت سهامی انتشار، بی تا؛
+*کار، ای.اچ، «تاریخ چیست؟»، مترجم:حسن کامشاد، تهران، شرکت سهامی انتشار، بی تا،1396ش
-*مصباح یزدی، محمدتقی؛ نقد و بررسی مكاتب اخلاقی؛ تحقیق و نگارش: احمدحسین شریفی؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(قدس سره)، 1384؛
+*مصباح یزدی، محمدتقی، «نقد و بررسی مكاتب اخلاقی»، تحقیق و نگارش: احمدحسین شریفی؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(قدس سره)، 1384ش
-*ژید، شارل، تاریخ عقاید اقتصادی، مترجم:کریم سنجابی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۰، جلد اول؛
+*ژید، شارل، «تاریخ عقاید اقتصادی»، مترجم:کریم سنجابی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران،  جلد اول، ۱۳۷۰ش
-*کری، جان، فلسفه سیاسی، مترجم: خشایار دیهمی، تهران، طرح نو، ۱۳۷۹، چاپ اول؛
+*کری، جان، «فلسفه سیاسی»، مترجم: خشایار دیهمی، تهران، طرح نو،  چاپ اول، 1379ش
-*لوئی، بدن، تاریخ عقاید اقتصادی ، مترجم:هوشنگ نهاوندی، چاپخانه، تهران، بهمن، ۱۹۴۹؛
+*لوئی، بدن، «تاریخ عقاید اقتصادی» ، مترجم: هوشنگ نهاوندی، چاپخانه، تهران، بهمن، ۱۹۴۹ش
-*نمازی، حسین، نظامهای اقتصادی ، تهران، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۸۷، چاپ پنجم؛
+*نمازی، حسین، «نظامهای اقتصادی»، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ پنجم، 1378ش
-*تفضلی، فریدون، تاریخ عقاید اقتصادی، تهران ۱۳۷۲ چاپ اول، تهران، نی؛
+*تفضلی، فریدون، «تاریخ عقاید اقتصادی»، تهران، چاپ اول، تهران، نی، 1372ش
-*دادگر، یدالله، تاریخ تحولات‌اندیشه اقتصادی ، مفید، ازمونی مجدد، ۱۳۸۳، چاپ اول؛
+*دادگر، یدالله، «تاریخ تحولات‌اندیشه اقتصادی»، مفید، ازمونی مجدد، چاپ اول، 1383ش
-*قدیری، اصل باقر، سیر‌اندیشه‌های اقتصادی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۶۴؛
+*قدیری، اصل باقر، «سیر‌اندیشه‌های اقتصادی»، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۶۴ش
-*رامین، علی، تاملاتی در حکومت انتخابی، تهران، نی، ۱۳۶۹، چاپ اول؛
+*رامین، علی، «تاملاتی در حکومت انتخابی»، تهران، نی، چاپ اول، 1369ش
-*میل، جان استوارت، رساله‌ای در آزادی، ترجمه،  جواد شیخ‌الاسلامی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۹؛
+*میل، جان استوارت، «رساله‌ای در آزادی»، مترجم:  جواد شیخ‌الاسلامی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۹ش
-*سوزان آليس واتكينز و دیگران؛ فمينيسم، قدم اول؛ ترجمة زیبا جلالی نائینی؛ نشر شیرازه، چاپ چهارم، سال 1390؛
+*سوزان آليس واتكينز و دیگران؛ «فمينيسم، قدم اول»، مترجم: زیبا جلالی نائینی؛ نشر شیرازه، چاپ چهارم، سال 1390ش
-*ريك ويلفورد؛ «فمینیسم»، مقدمه‌ای بر ايدئولوژي‌هاي سياسي؛ ترجمة م. قائدشرفی؛ نشر مرکز، چاپ دوم 1385؛
+*ريك ويلفورد، ««فمینیسم»، مقدمه‌ای بر ايدئولوژي‌هاي سياسي»، مترجم: محمد، قایدشرفی؛ نشر مرکز، چاپ دوم 1385ش
-*تانگ، رزماری؛ نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه های فمینیستی؛ ترجمه منیژه نجم عراقی؛ تهران: نشر نی، چاپ سوم، 1393؛
+*تانگ، رزماری، «نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه های فمینیستی»، مترجم: منیژه نجم عراقی، تهران: نشر نی، چاپ سوم، 1393ش
-*دایانه كالینسون،پنجاه فیلسوف بزرگ، ترجمة محمد رفیعی مهر آبادی، نشر عطائی، چاپ اول 1380؛
+*دایانه كالینسون، «پنجاه فیلسوف بزرگ»، مترجم: محمد رفیعی مهر آبادی، نشر عطائی، چاپ اول 1380ش
-* كاپلستون، تاریخ فلسفه،(از بنتام تا راسل)، ترجمة بهاء الدین خرمشاهی، ناشر: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی،1393؛
+* فردریک‌چارلز، كاپلستون، «تاریخ فلسفه،(از بنتام تا راسل)»، مترجم: بهاء الدین خرمشاهی، ناشر: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی،1393ش
-* لین و. لنكستر، خداوندان اندیشه سیاسی، ترجمة علی رامین،نشر: امیرکبیر، چاپ هفتم، 1393؛
+* لین و. لنكستر، «خداوندان اندیشه سیاسی»، مترجم: علی رامین،نشر: امیرکبیر، چاپ هفتم، 1393ش
-*فلسفه اخلاق (حكمت عملی)، ژكس، ترجمة‌ ابوالقاسم پور حسینی،دانشکدهتهران، شماره 8، مهر 1355؛
+* ژكس، «فلسفه اخلاق (حكمت عملی)»، مترجم: ابوالقاسم پور حسینی،دانشکده‌تهران، شماره 8، مهر 1355ش
-* Locke, John (2002). John Locke : selected correspondence. Oxford: Oxford University Press. p. 76-77
+*«جان استورات میل»، در ویکی فقه، بازدید 27 بهمن 1401ش
-*[https://fa.wikifeqh.ir/%D8%AC%D8%A7%D9%86%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AA%20%D9%85%DB%8C%D9%84#_%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1%20%D9%85%DB%8C%D9%84 ویکی فقه صفحه ((جان استورات میل))]
+*«فایده گرایی»، فروشگاه آنلاین کتاب دنیای اقتصاد، بازدید 27 بهمن 1401ش
-*[https://book.donya-e-eqtesad.com/book/14249/%D9%81%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D9%87-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C (( فایده گرایی))، فروشگاه آنلاین کتاب دنیای اقتصاد]
+*«فایده‌گرایی»، شبکه جامع کتاب گیسوم، بازدید 27 بهمن 1401ش
-*[https://www.gisoom.com/book/11708316/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%81%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D9%87-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C/ ((فایده‌گرایی))، شبکه جامع کتاب گیسوم]
+*«زندگی‌نامه خودنوشت جان استوارت میل»، در سایت طاقچه، بازدید 27 بهمن 1401ش
-*[https://taaghche.com/book/22957/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AE%D9%88%D8%AF%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA-%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D9%85%DB%8C%D9%84 ((زندگی‌نامه خودنوشت جان استوارت میل))، سایت طاقچه]
+*«ملاحظاتی در باب شعر و انواع آن»، شبکه جامع کتاب گیسوم، بازدید 27 بهمن 1401ش
-*[https://www.gisoom.com/book/11565046/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%B8%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%A8-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%88-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%A2%D9%86/ ((ملاحظاتی در باب شعر و انواع آن))، شبکه جامع کتاب گیسوم]
+*«متون فمنیستی(3)؛ انقیاد زنان جان استورات میل»، خبرگذاری ویستا، بازدید 27 بهمن 1401ش
-*[https://vista.ir/w/a/21/eymjw ((متون فمنیستی(3)؛ انقیاد زنان جان استورات میل))، خبرگذاری ویستا]
 [[رده: ویکی‌جنسیت]]
 [[رده: کنشگران]]
 [[رده:جهان غرب]]
 [[رده: فمنیسم لیبرال]]