چشم چرانی

چشم‌چرانی؛ نگاه شهوت‌آلود به دیگران. چشم‌چرانی، از آن دسته اختلال‌های روانشناختی است که پیامها و آسیب‌های فردی و اجتماعیِ گوناگون دارد. چشم‌چرانی در افراد به‌طور معمول، برآمده از عوامل شخصی مانند ضعف یا نداشتن خودکنترلی و یا درست ارضا نشدن نیاز جنسی و همچنین عوامل اجتماعی مانند پوشش نامناسب زنان یا مردان در جامعه است.

مفهوم‌شناسی

چشم‌چرانی که از آن با واژگان خیره‌چشمی، هرزه‌نگاهی و نظربازی نیز یاد می‌شود، <ref>. دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه چشم‌چرانی.</ref> به گونه‌ای از نگاه‌کردن یا چشم‌دوختن گفته می‌شود که با لذت جنسی همراه است و هوای نفس را تحریک می‌کند. آن‌چه معمولا از واژه چشم‌چرانی به ذهن متبادر می‌شود، نگاه آلوده است.<ref>. یعقوبی، «چشم‌چرانی و هرزه‌چشمی»، 1397ش.</ref> چنان‌که حافظ می‌گوید: <ref>. حافظ، غزلیات، غزل شماره 393.</ref>

      {{#invoke:PoetryNew|poetry}}

سازمان بهداشت جهانی، شاخص‌های این اختلال را بدین شرح تعریف کرده است؛

1. فرد، گرایش دائمی و مکرر برای تماشای بدن یا رابطه جنسی دیگران دارد که معمولا با تحریک جنسی همراه است.
2. فرد، مدام دچار امیال یا تخیلات جنسی عمیق می‌شود؛ که اعمال غیرعادی و رنجش فراوان به دنبال دارد.<ref>. شمشیری، «چشم‎‌چرانی»، وب‌سایت دکتر شمشیری.</ref>

مقایسه چشم‌چرانی مردان و زنان

تحقیقات صورت گرفته در انگلستان، حاکی از این است که مردها به‌طور میانگین، 43 دقیقه در روز، مشغول خیره‌شدن به 10 زن مختلف هستند. زن‌ها نیز 20 دقیقه در روز را صرف نگاه‌کردن به 6 مرد مختلف می‌کنند. نتایج یک نظرسنجی بر روی سه هزار نفر در غرب، نشان داد که سوپرمارکت‌ها، مشروب‌فروشی‌ها و کلوپ‌های شبانه، مهم‌ترین فضاهای رخداد چشم‌چرانی است. جذابیت‌هایی که موجب خیره شدن زنان و مردان می‌شود نیز متفاوت است؛ 40 درصد زنان به چشمان مردان و تقریبا همین میزان از مردان به تمام بدن زنان توجه بیشتری دارند. چشم‌چرانی، رنجش خاطر همسران را نیز در پی دارد؛ چشم‌چرانی همسر میان بیش از 30 درصد از افراد مورد مطالعه، موجب مشاجره می‌شود و 10 درصد از این جدال‌ها به طلاق منجر شده است.<ref>. علوی، «هر مرد یک سال از عمرش را صرف نگه به زنان می‌کند»، وب‌سایت مجله ویستا.</ref>

چشم‌چرانی از منظر روانشناسی

دوپامین، هورمون موثر بر سیستم عصبی است که کنترل احساسات و سیستم غدد درون‌ریز را برعهده دارد و میزان ترشح آن با افسردگی و اختلالات روانی ارتباط دارد. چشم‌چرانی موجب افزایش ترشح دوپامین و به‌دلیل لذت ناشی از آن، فرد به تکرار آن عمل علاقمند می‌شود و بدین ترتیب چشم‌چرانی به عادت تبدیل شده و بر روان انسان تاثیرات سوء برجای می‌گذارد.<ref>زنگی‌آبادی، «بررسی روان‌شناختی نگاه به نامحرم با محوریت قرآن و حدیث (نقش کنترل نگاه به نامحرم در سلامت روان)»، 1402ش، ص45.</ref>

چشم‌چرانی از منظر جامعه‌شناختی

در عرصه تعاملات اجتماعی افراد اغلب تلاش می‌کنند با پرهیز از نگاه مستقیم به یکدیگر به دیگری بفهمانند که برای حریم شخصی او ارزش قائل هستند و رفتارهای شخصی او را زیر نظر نمی‌گیرند. این عمل که توسط گافمن بی‌توجهی مدنی نامیده شد، در تحلیل نگاه افراد به یکدیگر کاربرد فراوانی دارد. چشم‌چرانی، نقض این قرارداد اجتماعی است و رنجش خاطر افراد را در پی دارد. یافته‌های برخی تحقیقات حاکی از آن است که تنها 19 درصد مردان و 9 درصد زنان، از این که کسی به آنها خیره شود، احساس خوشایندی دارند. 16 درصد از دختران از این عمل ناراضی هستند و 20 درصد در برابر نگاه دیگران احساس خجالت می‌کنند.<ref>. علوی، «هر مرد یک سال از عمرش را صرف نگه به زنان می‌کند»، وب‌سایت مجله ویستا.</ref>

چشم‌چرانی از منظر آموزه‌های دین

در آموزه‌های اسلام به‌ویژه روایات اهل‌بیت، برای حفظ عفت عمومی و تحکیم بنیان خانواده، به دوری از نگاه حرام و به‌ویژه تکرار آن، توصیه شده است؛ <ref>مهرابی، «پیامدهای اخلاقی چشم چرانی در اجتماع از منظر آیات و روایات»، 1402ش.</ref> از جمله روایاتی با این مضمون که اولین نگاه برای تو، دومین نگاه علیه تو و سومین نگاه موجب هلاک تو است، <ref>. شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، 1405ق، ج3، ص474.</ref> نگاه پس از نگاه، بذر شهوت در دل می‌کارد و برای به فتنه‌کشاندن فرد کافی است<ref>. شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، 1405ق، ج4، ص18.</ref> و این که از نگاه زیادی بپرهیز که تخم هوس می‌پراکند و غفلت می‌زاید.<ref>. مجلسی، بحارالانوار، 1421ق، ج99، ص199.</ref> بر اساس این روایات، در صورت تولید هیجانات جنسی ناشی از نگاه آلوده و عدم ارضای صحیح برانگیختگی جنسی، تنش‌های روانی ایجاد می‌شود و با تکرار این فرایند و عدم کامیابی، این تنش‌ها به عقده‌های درازمدت تبدیل می‌شود. از این جهت محرک‌های محیطی و کنترل حواس، در ساختار شناختی و پردازش اطلاعات در حوزه مسائل جنسی نقش به‌سزایی دارد.<ref>. زنگی‌آبادی، «بررسی روان‌شناختی نگاه به نامحرم با محوریت قرآن و حدیث (نقش کنترل نگاه به نامحرم در سلامت روان)»، 1402ش، ص48.</ref>

چشم‌پوشی مردان

در آیه‌ای از قرآن کریم، به مردان توصیه شده است که چشم‌های خود را از نظر به حرام نگاه دارند.<ref>. سوره نور، آیه 30.</ref> شان نزول این آیه، داستان جوانی از انصار است که نگاه خود را به زنی دوخته بود که مقنعه خود را پشت گوش قرار داده و گردن و مقداری از سینه او نمایان بود. جوان که به زن خیره شده بود، با صورت به دیوار برخورد کرد و خون از صورتش جاری شد. وی به محضر پیامبر اکرم رفت و از بدپوشی زنان شکوه کرد. این آیه بر پیامبر خدا نازل شد که در ابتدای آن تاکید می‌شود که مردان مومن از چشم‌چرانی و نگاه به نامحرم پرهیز و در مسائل جنسی تقوا پیشه کنند؛ سپس فلسفه این توصیه را پاک‌زیستی معرفی می‌کند.<ref>. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1386ش، ج14، ذیل آیه 30، سوره نور.</ref>

چشم‌پوشی زنان

در آیه مستقلی از سوره نور، <ref>. سوره نور، آیه 31.</ref> چشم‌پوشی به زنان نیز توصیه شده است، تا تصور نشود چشم‌چرانی مخصوص مردان است و زنان از این قاعده مستثنی هستند.<ref>. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1386ش، ج14، ذیل آیه 30، سوره نور.</ref>

چشم‌چرانی از منظر فقه

از منظر فقها، هرگونه نگاه به نامحرم، خواه حضوری باشد یا از طریق فیلم (زنده یا غیرزنده) و عکس، حرام است.<ref>. خامنه‌ای، رساله آموزشی 2، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.</ref> همچنین نگاه‌کردن مرد به بدن و موی زن نامحرم، حتی بدون قصد شهوت، حرام است.<ref>آیت‌الله سیستانی، توضیح المسائل، مسئله 2451.</ref> نگاه زن به بدن مرد نامحرم نیز حرام است. نگاه کردن به صورت و دست‌های زن نامحرم تا مچ اگر به قصد لذّت نباشد و مایه فساد و گناه نشود، اشکال ندارد.<ref>مکارم‌ شیرازی، احکام خانواده در پرتو فقه اسلامی، 1389ش، ص21.</ref>

پیامدهای چشم‌چرانی

هرزگی و غفلت

انسان چشم‌چران، دچار هرزگی و هواپرستی می‌شود و با غفلت، سرمایه عمر خویش را تباه می‌کند.<ref>. یعقوبی، «چشم‌چرانی و هرزه‌چشمی»، 1397ش.</ref>

تیرگی دل

چشم‌چران دلی پرآشوب دارد و از آرامش بی‌بهره است، او عطشی دائمی دارد و دائم برای برطرف کردن آن به هر حقارتی تن می‌دهد، زیرا میان دیده و دل رابطه وجود دارد، هرچه دیده می‌بیند، در دل ثبت می‌شود و همواره در خاطر باقی می‌ماند، نگاه‌های آلوده دل را تاریک و آشفته می‌سازد.<ref>. یعقوبی، چشم‌چرانی و هرزه‌چشمی، 1397ش.</ref><ref>. باباطاهر، دوبیتی‌ها، شماره 23، وب‌سایت گنجور.</ref>

      {{#invoke:PoetryNew|poetry}}

ترک این گناه به‌عنوان معامله با خدا، می‌تواند حال انسان را تغییر داده و نورانیت را برای روح وی به ارمغان بیاورد. وقتی انسان از چشمان خود محافظت کند، درجات زیادی را می‌پیماید و به تبع آن، موهبات بسیاری را از آن خود می‌کند.<ref>میرباقری، راه درمان چشم‌چرانی»، وب‌سایت ایمانور.</ref>

رواج بی‌بندوباری

نگاه آلوده، بذر شهوت را در دل می‌کارد که آغاز فتنه‌های بزرگ‌تر مانند بی‌بندوباری و غفلت است.<ref>یعقوبی، «چشم‌چرانی و هرزه‌چشمی»، 1397ش.</ref>

تضعیف خانواده

چشم‌چرانی، تخیلات شهوت‌آلود را برای افراد تبدیل به عادت می‌کند و با زمینه‌سازی روابط نامشروع، بنیان خانواده را تضعیف می‌کند و آرامش را از شخص بگیرد.<ref>زنگی‌آبادی، «بررسی روان‌شناختی نگاه به نامحرم با محوریت قرآن و حدیث (نقش کنترل نگاه به نامحرم در سلامت روان)»، 1402ش، ص45.</ref>

حسرت

چشم‌چرانی در بیان امام صادق، از تیرهای زهرآگین شیطان است؛ چه بسا یک نگاه حرام<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، 1412ق، ج20، ص191.</ref> یا رها کردن چشم، حسرت دائمی به‌دنبال دارد.<ref> ابن‌شعبه، تحف العقول؛ 1363ش، ص97.</ref> یکی از علل این حسرت، صرف وقت و انرژی برای امور دست‌نایافتنی و تلخ کردن زندگی است.<ref>. یعقوبی، «چشم‌چرانی و هرزه‌چشمی»، 1397ش.</ref>

فواید ترک چشم‌چرانی

افزایش پاکدامنی

بین غض‌نظر و پاک‌دامنی، ارتباطی متقابل برقرار است. زیرا چشم‌پاکی، دوری فرد از انحرافات جنسی را به‌دنبال دارد. حفظ عفت، ثمره طبیعی کنترل چشم‌چرانی است و غض‌نظر گام بعدی برای تقویت اراده، هوشیاری در کنترل و تسلط بر امیال است.<ref>قطب، فی ظلال القرآن، تفسیر سوره نور، 1408ق، ج4، ص2512.</ref>

دست‌یابی به نظم روانی

بنا به اعتقاد سیدقطب، مراقبت چشم از سوی مردان، نظم روانی را به‌همراه خواهد داشت. در واقع این مراقبت تلاش برای غلبه بر میل به دیدن زیبایی‌ها و جذابیت‌های چهره و بدن است. این چشم‌پوشی اولین پنجره وسوسه را که چشم باشد، می‌بندد و تلاش عملی برای جلوگیری از رسیدن تیر مسموم است.<ref>. قطب، فی ظلال القرآن، تفسیر سوره نور، 1408ق، ج4، ص2512.</ref>

عوامل چشم‌چرانی

محرومیت جنسی

پاسخ‌نگرفتن مشروع نیاز جنسی، عامل اصلی این اختلال است. محرومیت جنسی، موجب چشم‌چرانی و توسل به لذت‌های دیداری و خیالی می‌شود.<ref>. میرباقری، «راه درمان چشم‌چرانی»، وب‌سایت ایمانور.</ref>

بدحجابی زنان

یکی از عوامل چشم‌چرانی، بدحجابی زنان است، لذا در قرآن کریم به زنان توصیه شده است<ref>. سوره نور، آیه 31.</ref> که زینت خود را جز برای محارم، آشکار نکنند، روسری خود را بر روی سینه بیندازند تا گردن و سینه با آن پوشیده شود و هنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نکوبند تا زینت پنهان آنها آشکار نشود.<ref>. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1386ش، ج14، ذیل آیه 30، سوره نور.</ref> البته تنها حکمت حجاب، تحریک نشدن مردان نیست، بلکه امنیت اجتماعی، کاهش زمینه‌های تنوع‌طلبی جنسی، تحکیم خانواده و حفظ کرامت و شخصیت زن نیز از جمله علل وجوب حجاب است.<ref>. مکارم ‌شیرازی، «چشم‌چرانی»، وب‌سایت آئین رحمت.</ref>

درمان چشم‌چرانی

زشت شمردن چشم‌چرانی

عادی نشدن گناه برای فرد، اولین گام درمان است. این‌که فرد نسبت به چشم‌چرانی،‌اندوهگین شود و قصد درمان داشته باشد، خود، گامی بزرگ و ارزشمند است.<ref>. میرباقری، «راه درمان چشم‌چرانی»، وب‌سایت ایمانور.</ref>

جلب عنایت خداوند

خود را در محضر خدا بداند و به‌خاطر خدا نگاه حرام را ترک کند و بداند که خودداری از نگاه حرام، عنایت ویژه خداوند را به‌دنبال خواهد داشت.<ref>. میرباقری، «راه درمان چشم‌چرانی»، وب‌سایت ایمانور.</ref>

مداومت و تمرین

فردی که تصمیم می‌گیرد، چشم‌چرانی را ترک کند، باید مداومت و تمرین داشته باشد<ref>. حیدری، سلسله مباحث راهکارهای دوری از گناه: اعتیادهای مدرن و خطرناک، 1387ش، ص9.</ref> و هر بار که شکست خورد، نا امید نشود و دوباره شروع کند.<ref>. میرباقری، «راه درمان چشم‌چرانی»، وب‌سایت ایمانور.</ref>

اندیشیدن به‌فواید ترک چشم‌چرانی

یکی از راه‌های ترک چشم‌چرانی، تفکر راجع به لذت‌های ناشی از ترک این عادت است. چراکه هیچ مرد مسلمانی نیست که نگاهش به زنی بیفتد و چشم خود را پایین‌اندازد، مگر این‌که خداوند متعال به او توفیق عبادتی دهد که شیرینی آن را در دل خویش بیابد.<ref>محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، 1389ش، ج12، ص242.</ref>

اندیشیدن به نتایج دنیوی و اخروی چشم‌چرانی

فکر کردن به عاقبت کار، همواره یکی از راه‌های ترک گناه است. گناهان نه‌تنها سودی برای دنیای انسان ندارند، بلکه آخرت آنها را ویران می‌کنند. زیرا هرکس چشم خود را از حرام پر کند، در روز قیامت خداوند چشم او را پر از آتش می‌کند؛ مگر این‌که توبه کند و از عمل خود دست بردارد.<ref>محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، 1389ش، ج12، ص241.</ref>

مدیریت ذهن

فرد باید در شرایطی که امکان گناه وجود دارد، ذهن خود را مدیریت کند و به نَفس خود اجازه صدور فعل اشتباه را ندهد. توصیه علمای اخلاق این است که نه تنها باید از نگاه به نامحرم پرهیز کرد، بلکه لازم است از هرچه فرد را از یاد خداوند غافل می‌کند چشم بپوشد و آن را صرف تفکر و عبادت کند.<ref>نراقی، تذکره الاحباب، 1383ش، ص59.</ref>

توجه به ارزش انسانی

عظمت وجودی انسان آنقدر بالاست که اگر کسی پی به آن ببرد، حاضر نمی‌شود تا این عظمت را با چند نگاه حرام، معامله کند. این چشم‌ها ابزاری برای مشاهده و شناخت عظمت و شکوه عالم است و استفاده از آن در راه معصیت ناپسند است.<ref>حیدری، سلسله مباحث راهکارهای دوری از گناه: اعتیادهای مدرن و خطرناک، 1387ش ص7.</ref>

ازدواج

زمینه‌سازی ازدواج بهنگام جوانان و آگاهی‌بخشی درست به آن‌ها می‌تواند به ترک این فعل کمک کند. چراکه بسیاری از چشم‌چرانی‌ها به‌دلیل نیازهای جنسی است. ازدواج سالم و پای‌بندی به تعهّدات، بسیاری از اختلالات مثل چشم‌چرانی را حل خواهد کرد.<ref>. حیدری، سلسله مباحث راهکارهای دوری از گناه: اعتیادهای مدرن و خطرناک، 1387ش، ص8.</ref> خداوند در سوره نور، پس از نهی از چشم‌چرانی، مومنین را به ازدواج دعوت می‌کند و می‌فرماید که اگر مومنین فقیر هم باشند، خداوند به برکت امر ازدواج آن‌ها را بی‌نیاز خواهد کرد.<ref>سوره نور، آیه 32.</ref>

مراجعه به علمای اخلاق

از بهترین راه‌های درمان بیماری چشم‌چرانی، کمک گرفتن از علماء و مشاوران مذهبی است. از توصیه‌های علمای اخلاق این است که بعد از نماز صبح یازده مرتبه سوره توحید خوانده شود.<ref>. میرباقری، «راه درمان چشم‌چرانی»، وب‌سایت ایمانور</ref>

منابع

• قرآن کریم.
• ابن‌شعبه، حسن، تحف العقول، قم، جامعه المدرسین فی الحوزه العلمیه بقم، 1363ش.
• باباطاهر، دوبیتی‌ها، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 5 تیر 1403ش.
• حافظ، غزلیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 5 تیر 1403ش.
• حرعاملی، محمد، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1412ق.
• حیدری، عزیزالله، سلسله مباحث راهکارهای دوری از گناه: اعتیادهای مدرن و خطرناک، قم، مسجد جمکران، 1387ش.
• خامنه‌ای، سیدعلی، رساله آموزشی2، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 13 مهر 1393ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 10 تیر 1403ش.
• زنگی‌آبادی، وحید، «بررسی روان‌شناختی نگاه به نامحرم با محوریت قرآن و حدیث (نقش کنترل نگاه به نامحرم در سلامت روان)»، فصلنامه علمی تخصصی اسلام پژوهان، ش 10، تابستان 1402.
• سیستانی، سیدعلی، توضیح المسائل، وب‌سایت دفتر سیدعلی حسینی سیستانی، تاریخ بازدید 5 تیر 1403ش.
• شمشیری‌نظام، تورج، «چشم‌چرانی»، وب‌سایت دکتر تورج شمشیری‌نظام، تاریخ بازدید: 5 تیر 1403ش.
• شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، بیروت، دار الاضواء، 1405ق.
• علوی، سیدمحسن، «هر مرد یک سال از عمرش را صرف نگه به زنان می‌کند»، وب‌سایت مجله ویستا، تاریخ بازدید: 5 تیر 1403ش.
• قطب، سید، فی ظلال القرآن، قطب، سید، بیروت، دارالشروق، 1408ق.
• مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1421ق.
• محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، 1389ش.
• مکارم ‌شیرازی، ناصر، احکام خانواده در پرتو فقه اسلامی، قم، امام علی بن ابیطالب، 1389ش.
• مکارم ‌شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1386ش.
• مکارم ‌شیرازی، ناصر، «چشم‌چرانی»، وب‌سایت آئین رحمت، تاریخ بازدید: 5 تیر 1403ش.
• مهرابی، سعید، «پیامدهای اخلاقی چشم چرانی در اجتماع از منظر آیات و روایات»، در: مجموعه مقالات نخستین کنفرانس ملی پژوهش درحقوق، علوم قضائی، فقه و علوم اسلامی، اهواز، بی‌نا، 1402ش.
• میرباقری، سیدمحسن، «راه درمان چشم‌چرانی»، وب‌سایت ایمانور، آموزش یکپارچه معارف اسلامی، تاریخ بازدید: 5 تیر 1403ش.
• نراقی، احمد، تذکره الاحباب، قم، بوستان کتاب، 1383ش.
• یعقوبی، ابوالقاسم، «چشم چرانی و هرزچشمی»، نشریه پاسداران اسلام، شماره 319، 1397ش.