|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| | '''زن در آیین هندو؛''' انگاره‌های شناختی آیین هندو دربارۀ زن. |
|
| |
|
| آموزش دینی در آیین هندو مهم تلقی می‌شود؛ نخستین مرحله از مراحل زندگی هر هندو که از هشت تا بیست و چهار سالگی، یعنی سن بلوغ را در بر می‌گیرد، دوران دانش‌آموزی و تحصیل علم نام دارد. علاوه بر استادان دینی، '''[[زنان]]''' نیز در تربیت دینی فرزندان نقش مهمی ایفا می‌کنند و آموزگار و متولی تربیت آنها محسوب می‌شوند.
| | زن در آموزه‌های آیین هندو (برهمنیزیم) در شمار خدایان دارای جایگاه ویژه‌ای است. در کنار خدایان بی‌شمار مذکر، الهه‌ها یا خدابانوهایی وجود دارند که به‌صورت مستقل پرستیده می‌شوند. زن در فرقه‌ها و برهه‌های زمانی گوناگون دارای جایگاه‌های متفاوتی بوده است که در سه رویکرد برتری زن بر مرد، برتری مرد بر زن و تساوی هر دو قابل تقسیم‌بندی است. بر همین اساس فعالیت‌های آنان در عرصه‌های دینی، اجتماعی و آموزشی نیز متفاوت می‌شود. زن در خانواده هندو، فردی مطیع، خدوم و وابسته به مرد به‌شمار می‌آید. در دوران معاصر به‌ویژه از قرن نوزده به بعد، تلاش‌های فراوانی در جهت احقاق حقوق زنان هندو صورت گرفته است. |
|
| |
|
| نکته حائز اهمیت، تحول در آموزش زن در برهه‌های مختلف حیات آیین هندوست. در ریگ وده که نخستین منبع آیین هندو تلقی می‌شود، زنان برای کسب بالاترین دانش‌های آن برهه محدودیتی نداشته‌اند.
| | ==هندوئیسم== |
| | «هندوئیسم» در معنای عام دین‌شناسانه شامل همه ادیان هندی، و در معنای خاص بر آیین برهمن اطلاق می‌شود که در اواخر قرن 7 ق.م در هند رواج یافت.<ref>«شناخت آئین‌های ودا، برهمن (هندو)» وب‌سایت مؤسسه قرآن و نهج‌البلاغه.</ref> پیروان آیین هندوئیسم در معنای خاص از اعتقادات، خدایان، کتاب‌ها و نظام کاستی برهمن‌ها پیروی می‌کنند. &&&2 |
|
| |
|
| بر خلاف دوره‌های بعد، در آن زمان تحصیل زنان مانعی در ازدواج آنها پدید نمی‌آورد؛ بلکه حتی برای به جا آوردن آداب مذهبی که زن و شوهر با هم انجام می‌دادند، لازم بود که زنان نیز پاره‌ای از علوم مذهبی را فراگیرند. لذا زن و '''[[مرد]]''' تحت آموزش یکسان قرار می‌گرفتند. | | ==زن در آموزه‌های اعتقادی هندوئیسم== |
| | بر اساس آموزه‌های فلسفی «ودایی» در جهان، یک روح مطلق و مجرد ازلی و ابدی وجود دارد که در عالم امکان به‌صورت سه خدای اصلی تجلی پیدا کرده است. خدایان سه‌گانه عبارتند از: برهما (خالق موجودات)، ویشنو (حافظ موجودات) و شیوا (ایجادکننده و هلاک‌کننده موجودات). به‌تدریج ویشنو و شیوا پیروان بسیاری پیدا کرده و فرقه‌های شیوایی و ویشنویی شکل گرفتند.&&&3 مطابق اساطیر هندویی، جهان خلقت از ازل با ترکیب دو نیروی مؤنث و مذکر خلق شده‌اند.&&&4 «سرسوتی» (Saraswati) الهه (خدابانوی) ادبیات، شعر، سخن و موسیقی همسر برهما است و در رفع موانع ازدواج به جوانان کمک می‌کند. «لکشمی» (Laksmi) همسر ویشنو و الهه ثروت، توانگری و سعادت است. «شکتی» (Sakti) همسر شیوا نیز الهه مادری، باروری و آفرینندگی است. هر کدام از الهه‌ها مستقل از خدایان مذکر، پرستش شده و دارای معبد جداگانه هستند.&&&5 |
|
| |
|
| با ورود به دوره برهمنه‌ها نقش علمی زنان کم‌رنگ شد و محدودیت‌هایی برای آنها پدید آمد. در این دوره تحصیل آداب وده‌ای برای زنان نیز مجاز بود، اما کمتر زنی می‌توانست دوره‌های طولانی و بسیار پیچیده و دشوار دوازده تا شانزده ساله را طی کند.
| | به‌جز سه خدای مذکر اصلی، خدایان مذکر بی‌شماری وجود دارند که همگی دارای همسران و مادر عاشقی هستند که خدای مذکر را یاری و پرستاری می‌کنند؛ از جمله: |
| | 1. پاروتی Parvati: تجسم انرژی‌های مؤنث شیوه و نمونه‌ای از زن آرمانی هندوان است. وی زنی مهربان و همسری فداکار است که وظیفه تغییر روش زندگی از مرتاضی به‌سمت زندگی دنیوی را برعهده دارد. |
| | 2. کالیKalli: او مادری دلسوز، اما الهه‌ای خون‌آشام است. وظیفه او معطوف‌کردن توجه به زندگی دنیایی از طریق نابودی شیاطین است. |
| | 3. سوریه: الهه خورشید؛ |
| | 4. دهشینا: الهه حاصلخیزی؛ |
| | 5. الهه‌های دیگر همچون آدیتی، راتی، ماناسه، سارانیو، شیتالا و شاستی.&&&6 |
|
| |
|
| بدون تحصیل کافی آداب وده‌ای هم، زنان مجاز نبودند که در مراسم نذر و قربانی شرکت کنند. در این دوران به ندرت دخترانی از طبقات بالای اجتماعی، امکان طی کردن دوران تحصیلی را می‌یافتند.
| | ==جایگاه زن در تحولات تاریخی آیین هندو== |
| | زن در برهه‌های مختلف و نزد فرقه‌های آیین هندو دارای جایگاه‌های متفاوت بوده است. این جایگاه‌ها در سه رویکرد شامل برتری زن بر مرد، برتری مرد بر زن و تساوی هر دو جنس مؤنث و مذکر، دسته‌بندی شده است. در دوران اساطیری هندو، جنس مؤنث دارای منزلتی والا بوده و در جایگاه الهه‌های مؤنث پرستش می‌شده است. در مذهب شکتی (تنتره) که الهه شکتی پرستش می‌شود خدایان مؤنث بر خدایان مذکر برتری دارند و صفات زنانه نسبت به صفات مردانه، شایسته‌تر تلقی می‌شوند. در دوره سنتی و در مکتب وده‌ای، مسائل جنسی مذموم و مانعی برای نجات از بند مادیات است. بر جذبه‌های عرفانی و عاشقانه تأکید کرده و نظام طبقات اجتماعی هندو (نظام کاستی) مردود شمرده می‌شود. در این گرایش، برتری فرد بر اساس روح او است؛ لذا قائل به یکسانی جنس مذکر و مؤنث هستند. از دوران کلاسیک، جایگاه زن و میزان آزادی‌های اجتماعی او کاهش یافته و همچون دارایی و ملک مردان تلقی شد. اعتقاد به اینکه فقط پسر قادر به انجام وظایف دینی در قبال اجداد است، باعث شد داشتن پسر موجب سعادت خانواده دانسته شود. در دوران معاصر به خصوص از قرن نوزده میلادی جهت احقاق حقوق زنان، قوانین موجود در عرصه‌های گوناگون تغییرات جدی یافت.&&&7 |
|
| |
|
| در دوران حماسی، تحصیلات دختران متوقف شد؛ چرا که طبق قانون نامه منو، زنان ناخالص‌اند و لیاقت فراگیری متون را ندارند.<ref>manu, Ix, 18.</ref> در این قانون‌نامه، خدمت به شوهر، هم‌تراز یادگیری آیین دینی است. | | ==زن هندو در عرصه‌های دینی و اجتماعی== |
| | برخلاف برخی ادیان که صرفا بازتاب‌دهنده اسوه‌های مرد هستند، آیین هندو در کنار اسوه‌های دینی مذکر، از اسوه‌های مؤنث در جایگاه الهه (خدابانو) استفاده کرده است. همچنین تعدادی از حکما یا همان ریشی‌ها (Rishis) از زنان هستند. ریشی‌ها که دارای جایگاهی شبیه انبیا در ادیان ابراهیمی هستند، به کسانی گفته می‌شود که کلام الهی را از منبع ماورایی دریافت کرده و به‌منظور هدایت و رامایی به اطلاع انسان می‌رسانند.&&&8 به‌نظر می‌رسد زنان در دوران نخست پیدایش آیین هندو و دوران وده‌ای در عرصه‌های عمومی و خانواده فعالیت و آزادی بسیاری داشتند؛ اما به‌تدریج از میزان آن کاسته شد. در دوره برهمنه‌ها، نقش‌های مذهبی رنگ باخت و همچون گذشته در اجرای مراسم نذر و قربانی حضور فعالی نداشتند. در دوره قانون‌نامه مانو از حضور در فعالیت‌های عمومی و مذهبی محروم و در انجام آیین دینی، تابع شوهر شدند. حق مالکیت مالی زنان، همچون پسران و بردگان از آنان سلب شد و آن‌چه به‌دست می‌آوردند، در تملک سرورشان بود. در زمان معاصر، به‌خصوص پس از تدوین قانون اساسی جدید هند، حمایت‌های تأثیرگذاری در زمینه مشارکت زنان در عرصه‌های عمومی، به‌ویژه تحصیل در مراکز دینی و معابد، مالکیت و اشتغال صورت گرفت.&&&9 |
|
| |
|
| متأثر از تعالیم قانون نامه منو، زنان تنها در صورتی از آموزش برخوردار می‌شدند که بانویی بزرگ زاده می‌بودند. مطابق قوانین دینی، زنان ، تنها با ازدواج مجاز می‌شدند که یک گورو (روحانی دینی) آیین‌های مذهبی را به آنان آموزش دهد.
| | ==زن هندو در عرصه آموزش== |
| [[پرونده:آموزش زنان در هندونیسم.jpg|بندانگشتی]]
| | در آیین هندو آموزش دینی دارای اهمیت است. سن هشت تا بیست‌و‌چهار سالگی که سن بلوغ است، نخستین مرحله زندگی هر هندو و دوران تحصیل علم و دانش‌آموزی نام دارد. استادان دینی و زنان، در تربیت دینی فرزندان متولی تربیت محسوب می‌شوند. آموزش زنان در برهه‌های مختلف دارای تحولاتی بوده است. مطابق «ریگ وده» که نخستین منبع آیین هندو به‌حساب می‌آید زنان هیچ محدودیتی برای کسب بالاترین دانش‌های آن دوره نداشتند. در آن عصر، تحصیل زنان مانعی برای ازدواج نبود؛ حتی برای انجام آداب مذهبی که زن و شوهر با هم انجام می‌دادند، زنان برخی از علوم مذهبی را بایستی فرامی‌گرفتند. از این رو زنان و مردان تحت آموزش یکسانی قرار می‌گرفتند. در دوره برهمنه‌ها محدودیت‌هایی برای زنان پدید آمد. تحصیل آداب وده‌ای برای زنان مجاز بود، اما کمتر زنی قادر بود دوره‌های طولانی و دشوار دوازده تا شانزده ساله را طی کند. زنان بدون تحصیل کافی مجاز نبودند در مراسم نذر و قربانی شرکت کنند. در این دوره تنها اندک دخترانی از طبقات بالای اجتماع امکان طی‌نمودن دوران تحصیل را می‌یافتند. در دوران حماسی، مطابق قانون‌نامه مانو تحصیل دختران متوقف شد؛ زیرا زنان را به‌دلیل ناخالصی، لایق فراگیری متون نمی‌دانست و خدمت به شوهر را مساوی با یادگیری آیین دینی می‌دانست. تنها استثنا، بانوان بزرگ‌زاده‌ای بودند که پس از ازدواج مجاز می‌شدند که یک روحانی دینی (گورو) آیین‌های مذهبی را به آنها آموزش دهد.&&&10 |
| ==اسوه‌های دینی==
| |
| به نظر می‌رسد بر خلاف برخی ادیان که اسوه‌های صرفاً مذکر را بازتاب می‌دهند، آیین هندو را باید دارای اسوه‌های دینی مذکر و مؤنث فراوانی دانست؛ تا آنجا که برخی از این اسوه‌ها در جایگاه الهه نشسته و اوج صفات مطلوب آیینی را نمایش می‌دهند.
| |
|
| |
|
| برای صفات و ویژگی‌های '''[[جنسیتی]]''' متفاوت و متنوع، اسوه‌های پر تعدادی از هر دو جنس وجود دارد؛ به عنوان مثال، شکتی و شیوه نقش‌آفرینی ممتازی در آیین هندو دارند و مشارکت نیروی مذکر و مؤنث در تدبیر عالم را نشان می‌دهند.
| | ==زن هندو در خانواده== |
| | در اندیشه هندویی که الوهیت را به‌صورت دوجنسیتی مطرح می‌کند، جنبه زنانه دارای هیجان، تکاپو، سرسختی و بالقوه مخرب و جنبه مردانه سرد، بی‌طرف و آرام است. در متون فلسفی و اوپه‌نیشدها (از متون مقدس هندویی) زن و مرد نیمه‌های برابری هستند که یکدیگر را کامل می‌کنند. زن در خانواده هندو، فردی مطیع و وابسته به مرد است. حتی زنان الگو که در حماسه‌ها و متون از آنان یاد شده بر نقش خدمتگزاری و فداکاری آنها برای کسب رضایت شوهر و حمایت مرد از زن تأکید شده است.&&&11 بر اساس قانون کتاب مانو در 200 سال ق.م، خدمت خاضعانه زن به مرد، واجب است. دختر در زمان کودکی برده پدر، در جوانی همچون کنیز در خدمت شوهر و پس از مرگ همسر باید مطیع پسر بزرگ بوده و حق ازدوج مجدد را ندارد.&&&&12 |
|
| |
|
| برخی افسانه‌های دینی همچون رامایانه و سیتا نیز با ایفای نقش دو جنس، همراه است و از خلال آن می‌توان چهره مطلوب دینی زن و مرد را درک کرد.
| | بر اساس متون دینی آیین هندو، زنی که در کنترل مرد نباشد، به هیجان، هوسرانی و خطا متمایل شده و برای سلامتی جامعه مضر خواهد بود. به همین دلیل در سن بلوغ باید از سوی پدر، شوهر داده شود. همچنین مناسک دینی و جشن‌هایی همچون جشن رکشا بندهن (راکهی) و کروا چوتهه وجود داشت که دو خواهر و برادر واقعی یا کسانی که حس خواهر و برادری نسبت هم دارند و از نگاه شهوانی دوری می‌کنند به عقد خواهری و برادری یکدیگر در آمده تا یک زن تحت حمایت یک مرد باشد. مطابق برخی متون دینی و در برخی دوره‌ها، زن باید همه خدمات مورد نیاز همسر را برای راضی نگه داشتن شوهر انجام می‌داد. همچنین زن باید نسبت به شوهر وفادار بوده و او را همچون خدا پرستش می‌کرد هرچند مرد فاقد فضیلت و صفات نیک، هرجایی و هوسران باشد. در بعضی از عصرها مانند دوره سنتی وده‌ای زنان وضعیت بهتری داشتند. با وجود مرد‌‌‌‌‌سالارانه بودن زندگی زناشویی، زن، دوستی برای مرد خانواده به‌شمار می‌آمد. زن در نقش مادر، شأنی بالاتر از معلم یا پدر داشت و بر احترام به او تأکید بسیار می‌شد. پسر زاییدن و مادر شدن اولین وظیفه زن و موجب ارتقای منزلت و جایگاه همسر در خانواده هندویی بود. اطاعت فرزندان از والدین از قوانین مانو بود.&&&13 |
| | منیره شریعت‌جو |
|
| |
|
| نکته حائز اهمیت، تأکید بر نقش خدمتگزاری زن برای مرد و حمایت مرد از زن در حماسه‌ها و متونی است که شخصیت‌های اسوه آیینی در آن ترسیم شده‌اند. در متون حماسی، از فداکاری زن برای کسب رضایت شوهر، به قیمت تحمل کارهای دشوار، تجلیل شده است.
| |
| ==تاریخ آیین هندوئیسم==
| |
| آیین هندو (هندوئیسم)Hinduism که خاستگاه برخی دیگر از ادیان شرقی است، به سنت دینی پیچیده‌ای اشاره دارد که از حدود پنج هزار سال قبل در شبه قاره هند تکامل یافته و اکنون به صورت اعتقادات و مناسک به غایت متنوع بیش از 650 میلیون نفر درآمده است.
| |
|
| |
| این آیین که کهن‌ترین دین در میان ادیان مطرح و زنده جهان محسوب می‌شود، مرهون تلاش بنیان‌گذار خاصی نبوده؛ نظام الهیاتی منسجمی ندارد و از هیچ متن خاص یا اثری که به تنهایی حجیت داشته باشد، برخوردار نیست.
| |
|
| |
| ==جایگاه زنان در تحولات تاریخی آیین هندو==
| |
| جایگاه زنان در برهه‌های مختلف حیات آیین هندو و نیز در میان فرقه‌های هندویی، متفاوت بوده است: گاه برتر از مرد، گاه در مرتبه فرودست و نازل‌تر از مرد، و در دوران معاصر حرکت به سوی جایگاهی برابر با مرد.
| |
|
| |
| در نگاهی اجمالی می‌توان مدعی شد در آیین هندوی باستان و اساطیر هندو، جنس مؤنث از جایگاه و منزلتی والا برخوردار بوده و حتی در جایگاه الهه‌های مؤنث ایفای نقش می‌کرده و پرستش می‌شده است.
| |
|
| |
| در دوره سنتی (وده‌ای) نیز زنان منزلت بالایی داشتند و تساوی‌انگاری و ارج‌نهادن به زن از نگاه مذهبی نیز دنبال گردیده است؛ تعداد الهه‌ها، نشان‌دهنده شایستگی زن برای ستایش و نیایش در آن دوران است.
| |
|
| |
| به تدریج از دوره کلاسیک، موقعیت زن و آزادی‌های اجتماعی او تنزل یافت و با ارتقای موقعیت مرد، زن همچون ملک و دارایی مردان تلقی شد. به مرور تولد پسر، مبارک و نشانه سعادت '''[[خانواده]]''' و همچون ضرورت و فریضه‌ای مذهبی شمرده شد؛
| |
|
| |
| زیرا اعتقاد بر این بود که فقط پسر می‌تواند وظایف شعائر دینی را در قبال اجدادش اعمال کند. در دوران معاصر (به ویژه از قرن نوزده)، وضعیت زن در عرصه‌های گوناگون تغییر یافت و قوانین پیشین بازبینی شد.
| |
|
| |
| ==زن در آموزه‌های بنیادین هندوئیسم==
| |
| ===آفرینش===
| |
| از آنجا که خلق و آفرینندگی از ویژگی‌های خداست، زایش، تولد و آفرینش در آیین هندو حائز اهمیت است. بر اساس اساطیر هندو، همان‌گونه که در دنیا، زایش همراه با مشارکت نیروی مؤنث در کنار نیروی مذکر و ترکیب نیروی نرینه و مادینه رخ می‌دهد، در ازل نیز نیروی نرینه و مادینه‌ای موجب خلقت کیهان و عالم هستی شده‌اند.
| |
|
| |
| این نیروی مادینه (مؤنث) در زبان سنسکریت -که زبان آیین هندوست، «ینی» نامیده می‌شود و نمادی از ایزدبانوی شکتی (خدابانوی نابودکننده دنیا و '''[[همسر]]''' شیوه -یکی از خدایان هندو- است.<ref group="پانویس"> ینی در کنار لینگام(نیروی نرینگی خدای شیوه) عبادت شده و از آفرینندگی ناشی از این دو نیروی [[مذکر]] و [[مؤنث]] تجلیل می‌شود. به بیان دیگر، در روایت آفرینش هندویی، هستی دارای دو مبدأ [[مذکر]] و [[مؤنث]] (شکتی و شیوه) و ناشی از دو ساحت روحانی و مادی است.</ref>
| |
|
| |
| گرچه زن مظهر زایش و آفرینندگی و خلقت است و منزلت والایی در داستان آفرینش هندویی دارد، بنابر اسطوره‌ای در متون دینی، در آغاز خلقت، توشتریTushtri. آهنگر (یکی از خدایان هندو) دست به آفرینش زد؛ اما دریافت که تمام مواد را در ساختن مرد به کار برده است؛ از این رو برای ساختن زن، مانده‌های آفرینش را در هم آمیخت و [[زن]] را این‌گونه ساخت.<ref>بهزادی، «نقش زنان در اسطوره و تاریخ»، ماهنامه چیستا، ش 206- 207، 1383ش، ص 452</ref>
| |
|
| |
| ===تثلیث هندویی===
| |
| از میان خدایان هندو، سه خدا از اعتبار ویژه‌ای برخوردارند که از آن به «تثلیث هندو» تعبیر می‌شود. ذات یگانه خدا در سه جلوه خالقیت، عبودیت و نابودکنندگی خود، به ترتیب در سه خدای برهما Brahma، ویشنو visnu و شیوه Siva جلوه کرده است.
| |
|
| |
| با گذشت زمان، برهما جایگاه اولیه خود را از دست داد و شکتی Sakti -یا الهه مادر - جای آن را در تثلیث هندویی گرفت. شکتی به مثابه خدابانوی مادری، باروری، آفرینندگی و همسر شیوه پرستش می‌شود و مظهر انرژی فعال زنانه است. شیوه (بعد مردانه)، بدون قدرت و شکتی زنان (توانایی و بعد زنانه )، ناتوان است.
| |
|
| |
| ===الهه‌های مقدس===
| |
| اندیشه هندویی، امر مطلق (الوهیت) را به صورت دو جنسیتی تبیین می‌کند: جنبه زنانه دارای تکاپو، هیجان، سرسختی و بالقوه مخرب است؛ در حالی که جنبه مردانه، سرد، بی‌طرف و آرام است. در اوپه نیشدها (از متون مقدس هندویی) و متون فلسفی می‌خوانیم که زن و مرد نیمه‌های برابری هستند که هریک دیگری را کامل می‌کند.
| |
|
| |
| مبتنی بر این نگاه، الوهیت نه مذکر است و نه مؤنث ؛ بلکه تعالی‌دهنده هر دو جنس است، بدون آنکه یکی را فروتر از دیگری بشمارد. از طرف دیگر با دانستن اینکه آتمن (ذات عمیق‌تر وجود زن و مرد) فارغ از جنسیت است، مذکر یا مؤنث بودن الوهیت بی‌اهمیت شده، تساوی معنوی مرد و زن اهمیت پیدا می‌کند.
| |
|
| |
| از سوی دیگر، علاوه برآنکه موجودات مقدس و قهرمان‌های افسانه‌های هندوئیسم، جنسیت مذکر یا مؤنث دارند، هر یک از خدایان هندو نیز دارای همسران و نیز مادر یا دل‌باخته عاشقی می‌باشند که آن خدای مذکر را یاری و همراهی و پرستاری می‌کنند.<ref group="پانویس">می‌توان مدعی شد خدای مجردی در میان خدایان هندو وجود ندارد.</ref> این نگاه به خدا و اوصاف او سبب شده خدایان مؤنث (ایزد بانوان/ الهه‌های مؤنث )، در الهیات هندو اهمیت ویژه‌ای بیابند. الهه های مؤنث نشان می‌دهند که زن چگونه به عنوان موجودی مقدس و خداگونه پرستش می‌شده است.
| |
|
| |
| خدا بانوان هندو در ظاهر، نقشی فرودست‌تر و نازل‌تر نسبت به خدایان مذکر (شوهران خود) دارند، ولی در باطن، آنان نیروی بالقوه و ذاتی خدایان مذکر را تشکیل می‌دهند و گاه منزلتی برتر از آنان می‌یابند.
| |
|
| |
| این الهه‌ها به صورت مستقل پرستش می‌شوند و دارای معابد اختصاصی خود در میان جوامع هندویی هستند و به معابد آنان‌گاه اقبالی بیشتر از معابد خدایان مذکر می‌شود؛ به عنوان مثال، سرسوتی Saraswati خدابانوی ادبیات، شعر، موسیقی و سخن، و همسر برهماست.
| |
|
| |
| وی به رفع موانع [[ازدواج|'''ازدواج''']] جوانان کمک می‌کند. لکشمی Laksmi خدابانوی ثروت و توانگری و سعادت، و همسر ویشنو است. پاروتی Parvati تجسم انرژی‌های مؤنث شیوه است. او نمونه زن آرمانی برای هندوان است؛ زنی مهربان و همسری فداکار که وظیفه تغییر شیوه زندگی از طریق مرتاضی به سمت زندگی دنیوی را عهده‌دار است.
| |
|
| |
| کالی Kalli نیز الهه بانوی خون‌آشامی است که استخوان‌های قربانی‌های حیوانی را جدا می‌کند و گردن‌بندی از جمجمه انسان‌ها به گردن دارد و وظیفه او معطوف کردن توجه به زندگی دنیوی از طریق نابودی شیاطین است.
| |
|
| |
| چهره‌ای خشن و خون‌آشام دارد، ولی مادری دلسوز و رئوف نیز هست. از دیگر الهه بانوان هندو می‌توان به سوریه، خدابانوی خورشید، دهشینا خدابانوی حاصلخیزی، و نیز آدیتی، سارانیو، راتی، ماناسه، شاستی و شیتالا اشاره کرد که هرکدام در نقش دختر، همسر و یا مادر خدایان، نقش مهمی ایفا می‌کنند.
| |
|
| |
| در مذهب شکتی که تنتره هم نامیده می‌شود، خدابانوی شکتی پرستش می‌شود. در این گرایش بربرتری خدایان مؤنث بر خدایان مذکر تأکید شده و در آن، زنان منزلتی برتر از مردان می‌یابند و صفات زنانه، شایسته‌تر و ارجمندتر از صفات مردانه تلقی می‌شوند.
| |
|
| |
| در مقابل در مکتب وده ای رویکردی متضاد با مکتب تنتره را اتخاذ کرده است و مسائل جنسی را مذموم و مانعی برای نجات از بند مادیات می‌داند.
| |
|
| |
| در این مکتب که رویکردی اصلاحی و متأثر از گسترش اسلام در هند است، به جای اجرای برخ قواعد و قوانین دینی (شریعت)، بر جذبه‌های عرفانی و عاشقانه تأکید، و نظام طبقات اجتماعی هندو (نظام کاستی) نفی می‌شود.
| |
|
| |
| در این گرایش، اساس برتری فرد، روح اوست، نه جسم، نژاد، طبقه اجتماعی یا جنسیت او؛ از آنجا که زن و مرد روح یکسانی دارند، لذا با هم برابرند و یکی برتر از دیگری نیست. این رویکرد را می‌توان حد وسط دیدگاه برتری مرد بر زن (هندوی سنتی) و برتری زن بر مرد (تنتره) دانست.
| |
|
| |
| ==نظام روحانیت و نقش‌ها و مناصب دینی ==
| |
| آیین هندو بنیان‌گذار و پیامبر مشخصی ندارد و دارای نظام روحانیت سازمان‌یافته‌ای نیست. ریشی Rs جایگاهی شبیه انبیا در ادیان ابراهیمی است و به کسانی اطلاق می‌شود که کلام الهی را از منبع ماورایی دریافت می‌کنند و به منظور هدایت و رامایی به دست انسان می‌رسانند. اینکه تعدادی از ریشی‌ها زن بودند، به عنوان نشانی از منزلت زن در آیین هندو معرفی شده است.
| |
|
| |
| ==زنان و حضور در عرصه‌های عمومی==
| |
| از متون تاریخی و دینی چنین برداشت می‌شود که زنان در برهه‌های نخستین حیات هندویی به طور فعال در عرصه‌های عمومی مشارکت می‌کردند؛ به تدریج از نقش آنان کاسته شد و مجدد در سده‌های معاصر، مشارکت شان در عرصه عمومی افزایش یافت.
| |
|
| |
| در دوره‌های نخستین پیدایش آیین هندو، زن، هم در کانون خانواده از نقسی اساسی برخوردار بود، هم در عرصه‌های اجتماعی فعالیت و آزادی زیادی داشت. در دوران وده‌ای نیز زنان در اجرای آداب مذهبی و رسوم اجتماعی نقشی مؤثر داشتند.
| |
|
| |
| با ورود به دوره برهمنه‌ها، نقش‌های مذهبی زنان کم‌رنگ شد و دیگر همچون گذشته در اجرای مراسم نذر و قربانی حضور فعالی نداشتند. زنان در دوره قانون نامه منو نازل‌ترین شأن شخصیتی و اجتماعی را یافتند و از حضور در فعالیت‌های عمومی و مذهبی محروم شدند.
| |
|
| |
| در این قانون نامه، زنان در به جای آوردن آیین دینی، تابع شوهرشان هستند و حق مالکیت نیز از آنان سلب گردیده است.
| |
|
| |
| قانون نامه منو تصریح می‌کند که سه فرد سزاوار داشتن مال نیستند: همسر، پسر، برده؛ این سه هرچه به دست آوردند، در تملک سرورشان خواهد بود. در دوران معاصر، به ویژه پس از تدوین قانون اساسی جدید هند، حمایت‌های مؤثری در خصوص مشارکت زنان در عرصه‌های عمومی، به ویژه تحصیل در معابد و مراکز دینی، مالکیت و اشتغالشان صورت گرفت.
| |
|
| |
| ==نقش‌های جنسیتی==
| |
| به نظر می رسد زن بدون نقش‌هایش در خانواده هندو، هویتی ناقص خواهد داشت. او در نقش و جایگاه همسری و مادری باید مسئولیت‌هایی را عهده دار شود. تصویر زن در خانواده هندو، عنصری مطیع و خدوم و وابسته به مرد است.
| |
|
| |
| در متون این دین تصریح شده زنی که در کنترل مرد نباشد، به هیجان، هوس رانی و تخطی متمایل می گردد و بالقوه برای سلامت جامعه مضر است و به همین دلیل باید در سن '''[[بلوغ]]''' از سوی پدر، شوهر داده شود. در برخی برهه‌ها و متون دینی از زن انتظار می‌رفته است که همه خدمات مورد نیاز همسر را انجام دهد تا او را همیشه راضی نگه دارد.
| |
|
| |
| شوهر هرچقدر که فاقد فضیلت باشد یا هرجایی و هوس ران باشد یا بی بهره از صفات نیک زن باشد، زن وفادار باید پیوسته او را همچون خدایی پرستش کند و وظیفه خدمتگزاری از زن ساقط نمی‌شود. در قانون منو آمده: فرزندان باید از والدینشان اطاعت کنند و زنان از شوهرانشان.
| |
|
| |
| زن، شوهرش را با فروتنی، آقا، سرور و حتی خدای من، خطاب کرده؛ چنان که گویی او خداست؛ و در میان مردم چند قدم پشت سر شوهرش راه رود؛ هرگز کاری نکند که رنجی از او به شوهرش برسد؛ وضع اجتماعی مرد و داشتن یا نداشتن فضایل تأثیری در این امر ندارد.<ref>manu, V.154-156.</ref>
| |
|
| |
| مادر شدن می توان موجب ارتقای منزلت و جایگاه همسر در خانواده هندو دانست. در قانون نامه منو بر احترام به مادر بسیار تأکید شده است و زن در نقش مادری، شأنی والاتر از معلم یا پدر دارد: «هر مادر از نظر حق احترام، بر هزار پدر برتری دارد».<ref>manu, II, 145.</ref>
| |
|
| |
| مادر شدن اولین وظیفه زن محسوب می‌شود و هرگونه تخطی در رسیدن به این مقام، زن را مجرم و مستحق عقوبت می‌کند. از سوی دیگر، تعالی دهنده شأن مادری، پسران هستند؛
| |
|
| |
| هندوها عقیده دارند که پسر سعادت پدر و خانواده‌اش را فراهم می‌کند و به همین دلیل مادر با زاییدن پسر، ارجمندتر می‌شود. در این آیین، افسانه ها و حکایات بی‌شماری در ترسیم تصویر مثبت از رابطه مادر و پسر نقل شده است.
| |
|
| |
| نقش‌های جنسیتی و نحوه تسهیم وظایف میان زن و مرد، به منظور تنظیم امور خانواده و اجتماع است و به منزلت و جایگاه اخلاقی زن مرتبط دانسته نشده است. به بیان دیگر، لزوم خدمتگزاری زن برای شوهرش و اطاعت از او به معنای جایگاه فرودست زن در خانواده نیست؛
| |
|
| |
| ضمن آنکه زن در برخی برهه‌ها موقعیت بهتری داشته است؛ مثلا در دوره سنتی (وده ای) با وجود مرد سالارانه بودن زندگی زناشویی، زن، دوستی برای مرد ملکه خانواده به حساب می‌آمده است.
| |
|
| |
| ==قواعد ازدواج و مراحل زندگی==
| |
| در متون دینی آیین هندو تصریح شده که مرد و زن نباید قبل از ازدواج، رابطه جنسی داشته باشند. همچنین مرد هنگامی می‌تواند ازدواج کند که دوران تعلیم و مطالعه متون مذهبی را پشت سر گذاشته باشد. در خانواده، زنان عهده دار امور مالی نمی‌شدند و از اموال خانواده (پدری و همسری) نیز ارث نمی‌بردند.
| |
|
| |
| تأمین جهیزیه دختران نیز رسمی سخت و نگرانی آور بوده که حتی در تمایل نداشتن خانواده‌ها به داشتن دختر، مؤثر بوده است. اهمیت جهیزیه بدان حد بوده است که گاه شأن دختر در خانواده شوهر با مقدار جهیزیه‌ای که می آورده، سنجیده می‌شده است.
| |
|
| |
| ==='''چند همسری'''===
| |
| [[تعدد زوجات|'''تعدد زوجات''']] در جامعه هند جایز بود و در گذشته رواج داشت و انجام آن، به ویژه در بین بزرگان تشویق می‌شد؛ زیرا نگهداری از چند زن و انتقال قابلیت‌ها و استعدادها به نسل بعد از خود، عملی شایسته محسوب می‌شد؛
| |
|
| |
| ولی به تدریج مذموم شمرده شد و طی دوره‌های مختلف بار منفی یافت و ممنوع گردید؛ به عنوان مثال در دوره وده ای، تک همسری رواج داشته و کمتر می‌توان از چند همسری سراغ گرفت. در قانون نامه منو نیز تصریح شده که مرجح این است که مرد بیش از یک زن نگیرد.
| |
|
| |
| ===طلاق===
| |
| در سنت هندو، شوهر می‌توانست زنش را به دلیل آلوده دامنی طلاق دهد، اما زن نمی‌توانست به هیچ علتی از شوهر خود '''[[طلاق]]''' بگیرد. اگر زن شراب می‌نوشید یا بیمار و سرکش و پرخاشگر می‌شد، مرد می‌توانست (بی آنکه او را طلاق دهد) زن دیگری بگیرد. در دوران معاصر، قوانین طلاق به سمت حقوق برابر زن و مرد سوق یافته است.
| |
|
| |
| ===قواعد زندگی بیوه ها و ازدواج مجدد آنان (رستم ستی) sati ===
| |
| در آیین هندو، عشق و دلدادگی بسیار مهم است و همین عشق، آرامش بخش زن در تحمل رنج های فقدان شوهری است که برای ریاضت‌های دینی، ترک خانواده کرده است.
| |
|
| |
| رسم «ستی» یا «زن پاک دامن» به بازنمود همین عشق و وفاداری در دوران بعد از مرگ شوهر مرتبط است؛ در این رسم، زنان شوهرمرده، داوطلبانه (البته تحت فشارهای خانوادگی و اجتماعی) می‌بایست خود را داخل هیزم و آتشی که فراهم شده بود، می‌انداختند و همراه اجساد شوهرانشان زنده زنده سوزانده می‌شدند.
| |
|
| |
| اگر زن از سوختن در کنار جسد شوهر استنکاف می‌ورزید، در هر سنی که بود، تا آخر عمر حق ازدواج مجدد نداشت؛ وی می‌بایست همچون کنیز در خانواده شوهرمتوفی خود خدمت می‌کرد و به ریاضت و نذر و دعا مشغول می‌شد.
| |
|
| |
| بر پایه این باور، پیوند زن و شوهر دائمی است و در زندگی‌های بعدی در چرخه تناسخ نیز به یکدیگر خواهند پیوست. به همین دلیل، زنی که عمرش بیش از شوهر گردد، با کرمه خود باعث مرگ وی شده است.
| |
|
| |
| در دوران وده‌ای، زن بیوه فقط می‌توانست با برادر شوهر سابقش ازدواج کند. در دوران حماسی، با ازدواج مجدد زنان بیوه مخالفت شد. سرانجام سال 1856 میلادی قانون ازدواج بیوه‌ها رسما به تصویب رسید و امروزه یک بیوه زن هندی می‌تواند آزادانه ازدواج کند؛
| |
|
| |
| البته هنوز هم به دلایلی نظیر حفظ شأن خانوادگی و نامقبول بودن ازدواجشان در جامعه، کمتر بیوه ای تمایل به ازدواج دارد و از آنجا که جامعه هندو ازدواج را نه فقط مربوط به دو نفر، که مربوط به دو خانواده می‌داند، ازدواج بیوه‌ها مشکلاتی برای خانواده‌ها در بر خواهد داشت.
| |
| ==اعیاد و روزهای مقدس==
| |
| در میان جشن‌ها و مناسک دینی متنوع هندو، دو جشن رکشا بندهن (راکهی) و کروا چوتهه با زنان ارتباط وثیق‌تری دارند. رکشا بندهن، مراسمی است که طی آن، خواهر و برادر واقعی یا کسانی که به هم حس خواهری و برادری دارند، به [[عقد|'''عقد''']] خواهری و برادری یکدیگر در می‌آیند؛
| |
|
| |
| بدین ترتیب که پس از برگزاری نیایش، خواهر در سینی برای برادر شیرینی می‌برد و پودر مخصوص رنگی به نام تیکه را به نشانه عهد و پیمان به پیشانی برادر می‌زند و دستبندی که نشانه محبت است، به مچ برادر می‌بندد. در مقابل، برادر نیز هدایایی به وی تقدیم می‌کند.<ref>lata bahadur: The Book of Hindu Festivals and Ceremonies, p. 112.</ref>
| |
|
| |
| فلسفه این جشن به این نکته باز می‌گردد که چون زن همیشه باید تحت حمایت یک مرد باشد، در اینجا برادر یا برادرخوانده‌ای را که به او محبت فراوان دارد و از نگاه جنسی و شهوانی دوری می‌گزیند، به عقد اخوت خود در می‌آورد.در جشن کروا چوتهه، زن متأهل برای سلامتی شوهرش و طول عمر او یک روز کامل را (از پیش از طلوع خورشید تا شب که ماه دیده شود) روزه می‌گیرد.
| |
|
| |
| وی در مدت روزه‌داری از کار در منزل اجتناب می‌کند و با دوستانش وقت می‌گذراند. شب هنگام و زمانی که ماه در آسمان دیده شد، زن یک الک را در مقابل صورت خود می‌گیرد و از پشت آن به نظاره ماه می‌نشیند و بعد چشمان خود را می‌بندد؛
| |
|
| |
| هنگامی که چشمان خود را باز می‌کند، باید از پشت الک، صورت همسر خود را ببیند.<ref>Sharma & Gupta, Fairs and festivals of India, p. 64.</ref> در دیگر جشن‌های هندویی نیز ویژگی‌های جنسیتی به چشم می‌خورد؛ مثلا در جشن چهار روزه دیوالی Divali (خوشه چراغ یا نوشدن سال‌ها) خانه‌ها را با چراغ‌های گلی روغن سوز تزئین می‌کنند و پنجره‌ها را برای خوش‌آمد گویی به خدابانوان پاروتی و لکشمی، باز می‌گذارند.
| |
|
| |
| روز دوم، آشتی دوباره شیوه با همسرش پاروتی را جشن می‌گیرند؛ روز سوم، روزه‌داری کرده، خدابانوی لکشمی را عبادت می‌کنند؛ در روز آخر هم پیاله‌های گلی پر از روغن را می‌افروزند و در ردیف‌های طولانی، در داخل و بیرون خانه‌ها می‌چینند؛
| |
|
| |
| یمه Yama (خدای مرگ) با خواهرش (یمونا) شام می‌خورد. در این روز هر مردی به دیدن خواهر یا یکی از زنان فامیل می‌رود و هدیه‌ای به او می‌دهد.
| |
| ==پانویس== | | ==پانویس== |
| {{پانویس}}
| |
|
| |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
| ==یادداشت==
| |
| {{پانویس|۲|گروه=پانویس|اندازه=ریز}}
| |
|
| |
| == پانویس==
| |
| {{پانویس}} | | {{پانویس}} |
| ==منبع==
| |
| *غلامی، علی، حاج‌اسماعیلی، سمیه، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، قم، انتشارات جامعة‌الزهرا، 1399ش.
| |
|
| |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
|
| |
|
| [[رده: نظریه‌ها]]
| | ==منابع== |
| | *حکمت، علی‌اصغر، نُه گفتار در تاریخ ادیان، تهران، کتابخانه ابن‌سینا، چاپ دوم، 1342ش. |
| | *«شناخت آئین‌های ودا، برهمن (هندو)»، وب‌سایت مؤسسه قرآن و نهج البلاغه، تاریخ انتشار: 1 می 2014م. |
| | *غلامی، علی و حاجی اسماعیلی، سمیه، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، قم، جامعة‌الزهرا، 1399ش. |
| | *«معرفی آیین برهمن یا هندوییسم»، وب‌سایت مجمع جهانی شیعه‌شناسی، تاریخ انتشار: 18 مرداد 1395ش. |
زن در آیین هندو؛ انگاره‌های شناختی آیین هندو دربارۀ زن.
زن در آموزه‌های آیین هندو (برهمنیزیم) در شمار خدایان دارای جایگاه ویژه‌ای است. در کنار خدایان بی‌شمار مذکر، الهه‌ها یا خدابانوهایی وجود دارند که به‌صورت مستقل پرستیده می‌شوند. زن در فرقه‌ها و برهه‌های زمانی گوناگون دارای جایگاه‌های متفاوتی بوده است که در سه رویکرد برتری زن بر مرد، برتری مرد بر زن و تساوی هر دو قابل تقسیم‌بندی است. بر همین اساس فعالیت‌های آنان در عرصه‌های دینی، اجتماعی و آموزشی نیز متفاوت می‌شود. زن در خانواده هندو، فردی مطیع، خدوم و وابسته به مرد به‌شمار می‌آید. در دوران معاصر به‌ویژه از قرن نوزده به بعد، تلاش‌های فراوانی در جهت احقاق حقوق زنان هندو صورت گرفته است.
هندوئیسم
«هندوئیسم» در معنای عام دین‌شناسانه شامل همه ادیان هندی، و در معنای خاص بر آیین برهمن اطلاق می‌شود که در اواخر قرن 7 ق.م در هند رواج یافت.<ref>«شناخت آئین‌های ودا، برهمن (هندو)» وب‌سایت مؤسسه قرآن و نهج‌البلاغه.</ref> پیروان آیین هندوئیسم در معنای خاص از اعتقادات، خدایان، کتاب‌ها و نظام کاستی برهمن‌ها پیروی می‌کنند. &&&2
زن در آموزه‌های اعتقادی هندوئیسم
بر اساس آموزه‌های فلسفی «ودایی» در جهان، یک روح مطلق و مجرد ازلی و ابدی وجود دارد که در عالم امکان به‌صورت سه خدای اصلی تجلی پیدا کرده است. خدایان سه‌گانه عبارتند از: برهما (خالق موجودات)، ویشنو (حافظ موجودات) و شیوا (ایجادکننده و هلاک‌کننده موجودات). به‌تدریج ویشنو و شیوا پیروان بسیاری پیدا کرده و فرقه‌های شیوایی و ویشنویی شکل گرفتند.&&&3 مطابق اساطیر هندویی، جهان خلقت از ازل با ترکیب دو نیروی مؤنث و مذکر خلق شده‌اند.&&&4 «سرسوتی» (Saraswati) الهه (خدابانوی) ادبیات، شعر، سخن و موسیقی همسر برهما است و در رفع موانع ازدواج به جوانان کمک می‌کند. «لکشمی» (Laksmi) همسر ویشنو و الهه ثروت، توانگری و سعادت است. «شکتی» (Sakti) همسر شیوا نیز الهه مادری، باروری و آفرینندگی است. هر کدام از الهه‌ها مستقل از خدایان مذکر، پرستش شده و دارای معبد جداگانه هستند.&&&5
به‌جز سه خدای مذکر اصلی، خدایان مذکر بی‌شماری وجود دارند که همگی دارای همسران و مادر عاشقی هستند که خدای مذکر را یاری و پرستاری می‌کنند؛ از جمله:
1. پاروتی Parvati: تجسم انرژی‌های مؤنث شیوه و نمونه‌ای از زن آرمانی هندوان است. وی زنی مهربان و همسری فداکار است که وظیفه تغییر روش زندگی از مرتاضی به‌سمت زندگی دنیوی را برعهده دارد.
2. کالیKalli: او مادری دلسوز، اما الهه‌ای خون‌آشام است. وظیفه او معطوف‌کردن توجه به زندگی دنیایی از طریق نابودی شیاطین است.
3. سوریه: الهه خورشید؛
4. دهشینا: الهه حاصلخیزی؛
5. الهه‌های دیگر همچون آدیتی، راتی، ماناسه، سارانیو، شیتالا و شاستی.&&&6
جایگاه زن در تحولات تاریخی آیین هندو
زن در برهه‌های مختلف و نزد فرقه‌های آیین هندو دارای جایگاه‌های متفاوت بوده است. این جایگاه‌ها در سه رویکرد شامل برتری زن بر مرد، برتری مرد بر زن و تساوی هر دو جنس مؤنث و مذکر، دسته‌بندی شده است. در دوران اساطیری هندو، جنس مؤنث دارای منزلتی والا بوده و در جایگاه الهه‌های مؤنث پرستش می‌شده است. در مذهب شکتی (تنتره) که الهه شکتی پرستش می‌شود خدایان مؤنث بر خدایان مذکر برتری دارند و صفات زنانه نسبت به صفات مردانه، شایسته‌تر تلقی می‌شوند. در دوره سنتی و در مکتب وده‌ای، مسائل جنسی مذموم و مانعی برای نجات از بند مادیات است. بر جذبه‌های عرفانی و عاشقانه تأکید کرده و نظام طبقات اجتماعی هندو (نظام کاستی) مردود شمرده می‌شود. در این گرایش، برتری فرد بر اساس روح او است؛ لذا قائل به یکسانی جنس مذکر و مؤنث هستند. از دوران کلاسیک، جایگاه زن و میزان آزادی‌های اجتماعی او کاهش یافته و همچون دارایی و ملک مردان تلقی شد. اعتقاد به اینکه فقط پسر قادر به انجام وظایف دینی در قبال اجداد است، باعث شد داشتن پسر موجب سعادت خانواده دانسته شود. در دوران معاصر به خصوص از قرن نوزده میلادی جهت احقاق حقوق زنان، قوانین موجود در عرصه‌های گوناگون تغییرات جدی یافت.&&&7
زن هندو در عرصه‌های دینی و اجتماعی
برخلاف برخی ادیان که صرفا بازتاب‌دهنده اسوه‌های مرد هستند، آیین هندو در کنار اسوه‌های دینی مذکر، از اسوه‌های مؤنث در جایگاه الهه (خدابانو) استفاده کرده است. همچنین تعدادی از حکما یا همان ریشی‌ها (Rishis) از زنان هستند. ریشی‌ها که دارای جایگاهی شبیه انبیا در ادیان ابراهیمی هستند، به کسانی گفته می‌شود که کلام الهی را از منبع ماورایی دریافت کرده و به‌منظور هدایت و رامایی به اطلاع انسان می‌رسانند.&&&8 به‌نظر می‌رسد زنان در دوران نخست پیدایش آیین هندو و دوران وده‌ای در عرصه‌های عمومی و خانواده فعالیت و آزادی بسیاری داشتند؛ اما به‌تدریج از میزان آن کاسته شد. در دوره برهمنه‌ها، نقش‌های مذهبی رنگ باخت و همچون گذشته در اجرای مراسم نذر و قربانی حضور فعالی نداشتند. در دوره قانون‌نامه مانو از حضور در فعالیت‌های عمومی و مذهبی محروم و در انجام آیین دینی، تابع شوهر شدند. حق مالکیت مالی زنان، همچون پسران و بردگان از آنان سلب شد و آن‌چه به‌دست می‌آوردند، در تملک سرورشان بود. در زمان معاصر، به‌خصوص پس از تدوین قانون اساسی جدید هند، حمایت‌های تأثیرگذاری در زمینه مشارکت زنان در عرصه‌های عمومی، به‌ویژه تحصیل در مراکز دینی و معابد، مالکیت و اشتغال صورت گرفت.&&&9
زن هندو در عرصه آموزش
در آیین هندو آموزش دینی دارای اهمیت است. سن هشت تا بیست‌و‌چهار سالگی که سن بلوغ است، نخستین مرحله زندگی هر هندو و دوران تحصیل علم و دانش‌آموزی نام دارد. استادان دینی و زنان، در تربیت دینی فرزندان متولی تربیت محسوب می‌شوند. آموزش زنان در برهه‌های مختلف دارای تحولاتی بوده است. مطابق «ریگ وده» که نخستین منبع آیین هندو به‌حساب می‌آید زنان هیچ محدودیتی برای کسب بالاترین دانش‌های آن دوره نداشتند. در آن عصر، تحصیل زنان مانعی برای ازدواج نبود؛ حتی برای انجام آداب مذهبی که زن و شوهر با هم انجام می‌دادند، زنان برخی از علوم مذهبی را بایستی فرامی‌گرفتند. از این رو زنان و مردان تحت آموزش یکسانی قرار می‌گرفتند. در دوره برهمنه‌ها محدودیت‌هایی برای زنان پدید آمد. تحصیل آداب وده‌ای برای زنان مجاز بود، اما کمتر زنی قادر بود دوره‌های طولانی و دشوار دوازده تا شانزده ساله را طی کند. زنان بدون تحصیل کافی مجاز نبودند در مراسم نذر و قربانی شرکت کنند. در این دوره تنها اندک دخترانی از طبقات بالای اجتماع امکان طی‌نمودن دوران تحصیل را می‌یافتند. در دوران حماسی، مطابق قانون‌نامه مانو تحصیل دختران متوقف شد؛ زیرا زنان را به‌دلیل ناخالصی، لایق فراگیری متون نمی‌دانست و خدمت به شوهر را مساوی با یادگیری آیین دینی می‌دانست. تنها استثنا، بانوان بزرگ‌زاده‌ای بودند که پس از ازدواج مجاز می‌شدند که یک روحانی دینی (گورو) آیین‌های مذهبی را به آنها آموزش دهد.&&&10
زن هندو در خانواده
در اندیشه هندویی که الوهیت را به‌صورت دوجنسیتی مطرح می‌کند، جنبه زنانه دارای هیجان، تکاپو، سرسختی و بالقوه مخرب و جنبه مردانه سرد، بی‌طرف و آرام است. در متون فلسفی و اوپه‌نیشدها (از متون مقدس هندویی) زن و مرد نیمه‌های برابری هستند که یکدیگر را کامل می‌کنند. زن در خانواده هندو، فردی مطیع و وابسته به مرد است. حتی زنان الگو که در حماسه‌ها و متون از آنان یاد شده بر نقش خدمتگزاری و فداکاری آنها برای کسب رضایت شوهر و حمایت مرد از زن تأکید شده است.&&&11 بر اساس قانون کتاب مانو در 200 سال ق.م، خدمت خاضعانه زن به مرد، واجب است. دختر در زمان کودکی برده پدر، در جوانی همچون کنیز در خدمت شوهر و پس از مرگ همسر باید مطیع پسر بزرگ بوده و حق ازدوج مجدد را ندارد.&&&&12
بر اساس متون دینی آیین هندو، زنی که در کنترل مرد نباشد، به هیجان، هوسرانی و خطا متمایل شده و برای سلامتی جامعه مضر خواهد بود. به همین دلیل در سن بلوغ باید از سوی پدر، شوهر داده شود. همچنین مناسک دینی و جشن‌هایی همچون جشن رکشا بندهن (راکهی) و کروا چوتهه وجود داشت که دو خواهر و برادر واقعی یا کسانی که حس خواهر و برادری نسبت هم دارند و از نگاه شهوانی دوری می‌کنند به عقد خواهری و برادری یکدیگر در آمده تا یک زن تحت حمایت یک مرد باشد. مطابق برخی متون دینی و در برخی دوره‌ها، زن باید همه خدمات مورد نیاز همسر را برای راضی نگه داشتن شوهر انجام می‌داد. همچنین زن باید نسبت به شوهر وفادار بوده و او را همچون خدا پرستش می‌کرد هرچند مرد فاقد فضیلت و صفات نیک، هرجایی و هوسران باشد. در بعضی از عصرها مانند دوره سنتی وده‌ای زنان وضعیت بهتری داشتند. با وجود مرد‌‌‌‌‌سالارانه بودن زندگی زناشویی، زن، دوستی برای مرد خانواده به‌شمار می‌آمد. زن در نقش مادر، شأنی بالاتر از معلم یا پدر داشت و بر احترام به او تأکید بسیار می‌شد. پسر زاییدن و مادر شدن اولین وظیفه زن و موجب ارتقای منزلت و جایگاه همسر در خانواده هندویی بود. اطاعت فرزندان از والدین از قوانین مانو بود.&&&13
منیره شریعت‌جو
پانویس
<references group=""></references>
منابع
- حکمت، علی‌اصغر، نُه گفتار در تاریخ ادیان، تهران، کتابخانه ابن‌سینا، چاپ دوم، 1342ش.
- «شناخت آئین‌های ودا، برهمن (هندو)»، وب‌سایت مؤسسه قرآن و نهج البلاغه، تاریخ انتشار: 1 می 2014م.
- غلامی، علی و حاجی اسماعیلی، سمیه، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، قم، جامعة‌الزهرا، 1399ش.
- «معرفی آیین برهمن یا هندوییسم»، وب‌سایت مجمع جهانی شیعه‌شناسی، تاریخ انتشار: 18 مرداد 1395ش.