نفقه

نفقه در لغت و اصطلاح نفقه هم در رابطه با زوجین و هم در رابطه با فرزندان و دیگر بستگان است. زیرا از نظر اسلام دو دسته افراد واجب النفقه هستند. 1.افرادي که از طریق سبب با انفاق کننده نسبت دارند که شامل زوجه در عقد دائم می¬شود وهمچنین درصورتی که پرداخت نفقه در عقد موقت، شرط شده باشد، عمل به آن واجب است. 2.افرادي که از طریق نسب با انفاق کننده نسبت دارند؛ مانند آبا و اجداد که واجب النفقه هستند<ref>شهیدثانی، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، بی تا، ج5، ص465. ؛نجفی، جواهرالکلام ، 1262ش،ج، ص301.</ref>

ماهیت نفقه زوجه نفقه اسم مصدر «انفاق»<ref>راغب اصفهانی، المفردات في غريب القرآن، 1412ق، ص816..</ref> و جمع آن «نفقات» و«نفاق» است <ref>فیومی، المصباح المنیرفی غریب الشرح الکبیر، بی تا، ج، ص618. </ref> ودر کتاب¬های لغت معانی متعددی را برای آن بیان کرده¬اند؛ در کتاب لسان العرب، به معنای خروج، هلاکت، نابودی، بذل وبخشش کردن وچشم پوشی کردن از چیزی بیان شده است.<ref>ابن منظور، لسان العرب، 1414ه، ج10، ص357.</ref> گروهی باتوجه به موارد کاربرد نفقه، معانی مختلفی برای آن قائل شده اند؛ مثلا هنگامی که این واژه در مورد حیوان به کار رود به معناي مرگ و هلاك حیوان است؛ ولی اگر این واژه در مورد معامله به کار رود، به معناي شیوع و رواج آن معامله است. <ref>زبیدی، تاج العروس من الجواهرالقاموس، بی تا، ج، ص463 ؛ جوهری، الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربية، 1407ق، ج4، ص 1560.</ref> باتوجه به اینکه نفقه¬ای که زوج برای همسرش خرج می¬کند، مال خويش را از ملكش خارج می¬کند و این به معنای خروج وهلاک شدن است.<ref>قرشی، قاموس قرآن، 1412ق، ج7، ص97.</ref> دیدگاه بعضی از لغویون این است که هرکلمه¬ای که فاءالفعل آن، حرف«ن» وعین الفعلش«ف» باشد، به معنای خروج وذهاب است؛ مانند: نفق، نفر، نفخ و... .<ref>ابن عابدین، الدر المختار وحاشیه ابن عابدین (رد المحتار)، 1412ق، ج3، ص572. </ref> اما در مقابل برخی این قول را قبول ندارند وبیان می¬کنند که نفقه از نفوق به معنای هلاکت، مشتق نشده است بلکه اسم اشیایی است که مرد برای خانواده-اش خرج می¬کند.<ref>ابن عابدین، الدر المختار وحاشیه ابن عابدین (رد المحتار)، 1412ق، ج3، ص 572.</ref>

اکثر فقها تعریف مشخصی از نفقه بیان نکرده¬اند؛ اما با توجه به عبارت هایی که در متونشان برای نفقه آورده اندبه برآوردن نیازهای زوجه بصورت محدود را نفقه می گویند.<ref>شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الامامیه، 1387ق، ج6، ص4-5.</ref> بعبارت دیگر فقهابرای تعریف نفقه به ذکر مصادیق آن اشاره کرده اند. حتی گاهی موارد نفقه را به عدد ذکر کرده اند مانند علامه حلی که نفقه را در 8مورد بیان می کند <ref>علامه حلی، قواعدالاحکام، 1419ق، ج3، ص104.</ref> و یا شیخ طوسی مواردي را مانند دست مزد طبیب و خون گیرنده وحجامت کننده وحتی هزینه دارو را به عهده مرد نمی دانند و استثناء کرده اند <ref>شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الامامیه، 1387ق، ج6، ص8.</ref>، ولی به مرور زمان فقها، مصادیق نفقه را گسترش دادند تا جایی که بسیاري بر این عقیده اند: ضابطه کلی براي نفقه چیزي است که، براي زندگی متعارف مورد نیاز است و زن در زندگی به آن احتیاج دارد.<ref>محقق حلی، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، 1408ق، ج2، ص293.</ref>

اسباب وجوب‏ نفقه زوجيت، قرابت و ملك است. <ref>سجادى، ‏فرهنگ معارف اسلامى، ج‏3، ص: 2029</ref> كسانى كه بر آنها نفقه‏ واجب است:

1. نفقه بر خود شخص
2. نفقه زن
3. نفقه نزديكان
4. نفقه بر خويشاوندى كه فقير است
5. نفقه بر نيازمند
6. نفقه بر گم‏شده
7. نفقه براى حمايت از تلف شدن اشيا
8. نفقه براى تحصيل حق. <ref>جلالى زاده، مبادى و اصطلاحات علم فقه ص: 231.</ref> بر حسب روایتی، از امام جعفر صادق (ع) سوال شده است که : پرداخت نفقه ی کدام یک از خویشاوندان بر مرد واجب است؟ و آن حضرت در پاسخ فرموده اند: والدین، فرزند و همسر. <ref>حر العاملی، وسایل الشیعه، ج15ص 237.</ref> به موجب روایاتی از این قبیل، همسر، فرزندان و والدین، قدر متیقن از این حکم اند.

در هر حال، برای نفقه ی زوجه خصوصیاتی ذکر کرده اند که آن را از دیگر نفقه های واجب متمایز می کند؛ نخست آنکه مشروط به نیازمندی زوجه نیست و شوهر در هر حال، موظف به پرداخت آن است؛ دوم آنکه در صورت عدم پرداخت آن، حق زوجه ساقط نمی شود و قضای آن بر عهده ی شوهر ثابت می گردد؛ سوم آنکه نفقه ی زوجه بر نفقه ی دیگر خویشاوندان تقدم دارد و چهارم اینکه در صورت امتناع شوهر از ادای این حق، زن می تواند با مراجعه به دادگاه از وی شکایت کند که در این فرض، شوهر بین پرداخت نفقه یا طلاق زن مخیر خواهد شد. <ref>بستان، خانواده در اسلام، ص147.</ref>

احکام نفقه زن

نفقه زوجه دائمی واجب است. نفقه زن در زمان عده بر عهده شوهر است. نفقه زن در صورت نشوز یا طلاق ساقط می‌شود. ارتداد سبب سقوط نفقه می‌شود. <ref>https://fa.wikishia.net/view/%D9%86%D9%81%D9%82%D9%87#cite_note-1</ref> در اينكه هزينه درمان زوجه، جزء نفقه‏ به شمار مى‏ رود، اختلاف است. برخى قائل به تفصيل شده و گفته‏ اند: داروهايى كه نياز به آنها متعارف است و در مداواى بيماريهاى جزئى و رايج به كار مى ‏رود، جزء نفقه محسوب مى ‏گردد؛ امّا داروهايى كه در بيماريهاى صعب العلاج و نامتعارف كاربرد دارد، بويژه در صورتى كه تأمين آنها مستلزم پرداخت مبلغى زياد باشد، جزء نفقه به شمار نمى‏ رود. <ref>نجفی، جواهر الكلام 31/ 335- 338؛ امام خمینی، تحرير الوسيلة 2/ 316- 317.</ref>

منابع

• عمید، حسن، فرهنگ عمید
• دهخدا، لغت نامه، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، مؤسسه لغت نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش.
• نجفی، محمدحسن، جواهر الكلام،(43جلدی)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.
• امام خمینی، تحرير الوسيلة ،مؤسسه مطبوعات دارالعلم‌، قم، بی‌تا.
• ویکی شیعه
• بستان(نجفی)، خانواده در اسلام،قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390.
• جلالى زاده، جلال مبادى و اصطلاحات علم فقه‏ احسان‏ تهران‏: 1387 ه. ش نوبت چاپ: 1
• قرشى بنابى، على ‏اكبر قاموس قرآن‏ دار الكتب الإسلامية تهران‏1371 ه. ش‏ نوبت چاپ: 6
• سجادى، جعفر، ‏فرهنگ معارف اسلامى (3جلد) ، كومش‏، تهران‏، 1373ه. ش، چاپ: 3‏
• حر العاملی، محمد بن حسن‏، وسایل الشیعه، مؤسسة آل البيت عليهم السلام، قم1409 ق‏.