فمینیسم اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۸:۰۶

فمینیسم اسلامی؛ جمع بین اسلام و فمینیسم.

فمینیسم اسلامی جریانی ‌متاثر از فمینیسم است که در دهه‌های اخیر در کشورهای اسلامی، از جمله ایران رواج پیدا کرده است. فمینیست‌های مسلمان در‌پی ترویج نگرشی نو به آموزه‌های دینی و سنت‌های رایج و تفسیری خاص از آن هستند. آنان با تمسک به منابع دینی در پی ارائه تفسیری عرف‌گرا و مدرن از دین هستند و بر لزوم تفسیر زنانه و اجتهاد در راستای احقاق حقوق زنان اصرار دارند.

اومانیسم اسلامی، عدالت عرفی، تاکید بر مساوات، آزادی و فرد گرایی، تقدم جامعه‌گرایی بر خانواده‌گرایی و تاکید بر مشارکت اجتماعی، تفکیک میان جنس و جنسیت، برابری حقوق زن و مرد اصلی‌ترین مبانی فکری است که فمینیسم اسلامی به آن تکیه می‌کند.

پیشینه فمینیسم اسلامی

در دوران اوج اسلام‌گرایی در خاورمیانه و گسترش دیدگاه‌های متفاوت در اندیشه فمینیستی، جریانی خاص مربوط به مباحث زنان در جهان اسلام شکل گرفت که به‌دنبال گسترش برابری در همه عرصه‌های زندگی بود. این جریان به نقد فرهنگ اسلامی پرداخت.^[۱]

فمینیسم اسلامی در عرصه بین‌المللی از نیمه اول قرن بیستم میلادی همزمان با پیدایش برخی تحولات در عرصه بین المللی از جمله جنگ‌های جهانی اول و دوم، به تدریج شکل گرفت.

عده‌ای از فمینیست‌های مسلمان، از نیمه دوم قرن بیستم با رواج مفهوم حقوق بشر و به‌ویژه حقوق و آزادی‌های زنان در عرصه بین المللی، تصویب اسناد و معاهدات حقوق بشری، به خصوص کنوانسیون منع کلیه اشکال تبعیض علیه زنان و اوج گرفتن جنبش‌های آزادی‌خواهانه زنان که اغلب سویه سکولاریتی داشت، درصدد نظریه‌پردازی پیرآمون فمینیسم اسلامی برآمدند.^[۲]

نظریه‌پردازان فمینیسم اسلامی مدعی‌اند که یافته‌ها و رسالت اصلی خویش را از قرآن استنباط نموده‌اند. آنها اعتقاد دارند که حقوق و عدالت برای همه اعم از زن و مرد ارمغان قرآن برای بشریت است.^[۳]

گروه‌های فمینیسم اسلامی

فمینیست اسلامی شامل دو گروه است:

افرادی که به دلیل عدم استقبال جوامع اسلامی از ادبیات فمینیسم رادیکال و لیبرال به‌صورت عریان، از اسلام به مثابه یک سیاست راهبردی برای توسعه این مفاهیم استفاده می‌کنند. در واقع استفاده از ادبیات دینی در طرح دیدگاه‌های فمینیستی و ایجاد تعدیل در این دیدگاه، تنها راه دفاع از آموزه‌های فمینیستی و ایجاد جنبش‌های زنانه‌ای است که هدف آن مقابله با اصول گرایی و بنیادگرایی اسلامی است.^[۴]
افرادی از روشنفکران مسلمان آشنا با فرهنگ مدرن، که قائل به ضروری بودن اصلاحات در دین با ترازوی فرهنگ مدرن هستند. اینان از یک سو به دلیل داشتن رابطه عاطفی با دین و از سوی دیگر به دلیل پذیرش بن مایه‌های فرهنگ مدرن به عنوان محصول عقل بشری، به چنین نتیجه‌ای رسیده‌اند. از نظر آنان چالش اساسی میان تجدد و سنت، با شکل‌گیری ادبیات انتقادی دینی و عاریت گرفتن از مفاهیم بنیادین فرهنگ مدرن چون آزادی، فرد گرایی، برابری و عرف‌گرایی، قابل حل است.^[۵]

مبانی فکری فمینیسم اسلامی

صاحب‌نظران مروج دیدگاه فمینیسم اسلامی، معتقدند مفاهیم ثابتی مانند ؛ اومانیسم، عدالت، تساوی، آزادی، خانواده، جنسیت، برابری حقوقی زن و مرد و مشارکت اجتماعی، از دین قابل استنباط است.^[۶] از آنجایی که عدالت و برابری جنسیتی انگاره بنیادین فمینیسم است، فقط به این دو مفهوم در این مقاله پرداخته می‌شود.

عدالت: عدالت عرفی، عدالت مد نظر فمینیست‌های اسلامیاست، نه عدالت عقلی. عدالت عرفی مفهومی تغییر پذیر است به‌این معنا‌که هر زمان جامعه علمی بر آن صحه بگذارد، عدالت است، اگر چه در زمان‌های دیگر مورد تایید نبوده باشد. لذا مشخص است که عدالت گرچه از اهداف دین است، اما عدالت موردنظر روشنفکران و فمینیست‌های اسلامی در ذات خود تغییر پذیر است و با آن می‌توان بسیاری از احکام زنان را که در تصور جامعه کنونی ما ناعادلانه تلقی می‌شود، لغو کرد.^[۷]
برابری حقوقی زن و مرد: مسائل حقوقی ، دغدغه اصلی فمینیست‌های اسلامی است. به‌همین دلیل برای دست‌یابی به نظام حقوقی برابر در اسلام در مواردی چون قضاوت، شهادت، ارث، دیه، ازدواج و... تلاش‌های قابل توجهی کرده‌اند.از کنوانسیون محو کلیه اشکال تبعیض علیه زنان به‌دلیل بنا شدن بر پایه مفهوم تشابه به‌شدت حمایت می‌کنند. فمینیست‌های اسلامی برای استیفای حقوق زنان بر برابری قانونی زن و مرد تاکید می‌کنند. اصلاحات مد نظر آنان، خصوصا در محور روابط خانوادگی، بیشتر رنگ و بوی حقوقی دارد.^[۸]

شاخصه‌های تفکر فمینیسم اسلامی

فمینیست‌های اسلامی برای تطبیق متون دینی با اعتقادات نشأت‌گرفته از فمینیست غرب‌گرا به تاویل آیات قرآن می‌پردازد. این درحالی‌ است که روش اجتهادی تفسیر آیات قرآنی و روایات تنها در چارچوب اصول پذیرفته شده عقیدتی و شرعی معتبر است. به هر حال شاخصه‌های اصلی تفکر فمینیسم اسلامی در سه محور بیان می‌شود:

جداانگاری دین‌داری و دین‌مداری
انکار احکام ثابت
نگاه منفی به نقش زنان در خانواده^[۹]

نظریه عدم امکان مفهومی فمینیسم اسلامی

درباره عدم امکان جمع مفهومی فمینیسم اسلامی، سه دسته از مخالفان وجود دارند؛

تأکید بر مفهوم فمینیسم: این دسته از مخالفان با بررسی مفهوم فمینیسم، تناقض این مفهوم با مفهوم اسلام را نشان می‌دهند و رأی بر ناممكن بودن مفهوم فمینیسم اسلامی می‌دهند.^[۱۰]
تأکید بر موفق نبودن فمینیسم اسلامی: عده‌ای دیگر از مخالفان فمینیسم اسلامی، مخالفتشان به‌دلیل ناموفق بودن فمینیسم اسلامی در رسیدن به اهداف مد‌نظر خودش است. زیرا با وجود گذشت دو دهه از پیدایش آن هنوز موفق به برابری حقوقی میان زنان و مردان در جوامع اسلامی نشده است. لذا، امکان مفهومی آن را به چالش كشیده و معتقد به ناممكن بودن آن هستند.^[۱۱]
تأکید بر منطق کلامی مفهوم فمینیسم اسلامی: این دسته تلاش می‌كنند به اثبات عدم امکان مفهومی فمینیسم اسلامی به‌لحاظ منطق کلامی و زبانی بپردازند. این عده اعتقاد دارند دو مفهوم فمینیسم و اسلام از نظر منطق کلامی با یکدیگر متضادند و حتی امکان وقوعی این نوع فمینیسم در مفهوم نیز وجود ندارد.^[۱۲]

نظریه امکان مفهومی فمینیسم اسلامی

فمینیسم‌های اسلامی معتقدند بین اسلام و فمینیسم می‌توان جمع کرد. اگر فمینیسم یک ایدئولوژی تلقی شود، طبیعتاً نمی‌توان گفت فمینیسم اسلامی، چون اسلام یک ایدئولوژی است و نمی‌تواند ایدئولوژی دیگری را در کنار اسلام قرار داد.

اما فمینیسم یک ایدئولوژی نیست، بلکه یک نهضت اجتماعی برابری‌طلبانه برای زنان است. می‌توان با حفظ هویت اسلامی، فمینیسم هم بود و از حقوق و آزادی‌های زنان و کسب موقعیت‌های برابر برای آنان دفاع کرد. وجود مکاتب مختلف فمینیستی در واقع نشانگر این است که فمینیست اساساً یک ایدئولوژی نیست بلکه یک روند تاریخی و اجتماعی است.^[۱۳]

طرفداران نظریه امکان مفهومی فمینیسم اسلامی دو دسته هستند:

موافقان تاکتیک محور: در نظر موافقان تاکتیک محور، باید از ظرفیت‌های اسلام برای بهبود وضعیت زنان استفاده کرد. دغدغه‌ی اصلی این عده فمینیسم اسلامی نیست، اما برای رسیدن به آزادی و ایجاد تغییر در وضعیت زنان مسلمان، در پی ترویج فمینیستی هستند. اینان از هرگونه تفرقه و جدایی میان زنان مسلمان بیم‌ناک هستند. نیره توحیدی را می‌توان در این گروه قرار داد.
استراتژی محور: موافقان استراتژی محور، به فمینیسم اسلامی به عنوان یک استراتژی نگاه می‌کنند. این گروه معتقدند؛ فمینیسم آزادی‌طلبانه‌ی موج دوم در ذات اسلام وجود دارد. از این رو آزادی حقیقی از آن فمینیسم اسلامی است. گروه دوم خود به سه دسته تقسیم می‌شود:
1. موافقان با استراتژی مساوات مدرن‌محور: طرفداران این گروه بر این اعتقادند که مساوات مدرن در اسلام وجود دارد.
2. موافقان با استراتژی اسلام‌محور: این گروه اعتقاد دارند که حقوق اسلامی برتر است و مسلمانان باید به آن برگردند.
3. موافقان با استراتژی تحدید مفهوم اسلام: این گروه اسلام را در جنبه فردی می‌پذیرند نه در حیطه حكومت یا سیاست اسلامی. بنابراین با تحدید مفهوم اسلام به مسلمانان طرفدار حقوق زنان و اسلام، مفهوم فمینیسم اسلامی را فمینیسم مسلمان به‌کار می‌برند.^[۱۴]

پانویس

↑ شفیعی رودپشتی؛ خسروانیان، نگاهی انتقادی بر فمینیسم اسلامی و ارزیابی میزان گرایش دانشجویان دختر به آن(مطالعه موردی: دانشجویان دختر مؤسسة آموزش عالی جهاد دانشگاهی یزد)، 1390ش، ص 73
↑ نیازمند منبع
↑ حسین‌زاده؛ عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، ۱۳۹۴ش، ص 207
↑ حسین‌زاده؛ عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، 1394ش، ص 208
↑ حسین‌زاده؛ عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، 1394ش، ص 208
↑ ^{نیازمند منبع}
↑ ^{نیازمند منبع}
↑ حسین‌زاده؛ عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، 1394ش، ص 211
↑ حسین‌زاده؛ عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، 1394ش، ص 220
↑ کرمی؛ محبوبی شریعت پناهی، فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، 1392ش، ص 242
↑ کرمی؛ محبوبی شریعت پناهی، فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، 1392ش، ص 242
↑ کرمی؛ محبوبی شریعت پناهی، فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، 1392ش، ص 242
↑ نیازمند منبع
↑ کرمی؛ محبوبی شریعت پناهی، فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، 1392ش، ص 231

منبع

حسین‌زاده، ابوالحسن، عباسیان، حسین، «نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، دو فصلنامه علمی پژوهشی انسان پژوهی دینی»، سال دوازدهم، شماره ۳۴، پاییز و زمستان ۱۳۹۴.

كرمی، محمد تقی، محبوبی شریعت پناهی، نسیم السادات، «فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده»، سال پانزدهم، شماره 59، بهار 1392.
شفیعی رودپشتی، میثم؛ خسروانیان، حمیدرضا، «نگاهی انتقادی بر فمینیسم اسلامی و ارزیابی میزان گرایش دانشجویان دختر به آن(مطالعه موردی: دانشجویان دختر مؤسسة آموزش عالی جهاد دانشگاهی یزد)»، پژوهش‌نامه زنان، سال دوم، شماره دوم، 1390.

[1] شفیعی رودپشتی؛ خسروانیان، نگاهی انتقادی بر فمینیسم اسلامی و ارزیابی میزان گرایش دانشجویان دختر به آن(مطالعه موردی: دانشجویان دختر مؤسسة آموزش عالی جهاد دانشگاهی یزد)، 1390ش، ص 73

[2] نیازمند منبع

[3] حسین‌زاده؛ عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، ۱۳۹۴ش، ص 207

[4] حسین‌زاده؛ عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، 1394ش، ص 208

[5] حسین‌زاده؛ عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، 1394ش، ص 208

[6] {نیازمند منبع}

[7] {نیازمند منبع}

[8] حسین‌زاده؛ عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، 1394ش، ص 211

[9] حسین‌زاده؛ عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، 1394ش، ص 220

[10] کرمی؛ محبوبی شریعت پناهی، فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، 1392ش، ص 242

[11] کرمی؛ محبوبی شریعت پناهی، فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، 1392ش، ص 242

[12] کرمی؛ محبوبی شریعت پناهی، فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، 1392ش، ص 242

[13] نیازمند منبع

[14] کرمی؛ محبوبی شریعت پناهی، فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، 1392ش، ص 231

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-[[فمینیسم اسلامی]]؛ جمع بین اسلام و [[فمینیسم]]
+'''فمینیسم اسلامی'''؛ جمع بین اسلام و فمینیسم.
+فمینیسم اسلامی جریانی ‌متاثر از فمینیسم است که در دهه‌های اخیر در کشورهای اسلامی، از جمله ایران رواج پیدا کرده است. فمینیست‌های مسلمان در‌پی ترویج نگرشی نو به آموزه‌های دینی و سنت‌های رایج و تفسیری خاص از آن هستند. آنان با تمسک به منابع دینی در پی ارائه تفسیری عرف‌گرا و مدرن از دین هستند و بر لزوم تفسیر زنانه و اجتهاد در راستای احقاق حقوق زنان اصرار دارند.
-[[فمینیسم اسلامی]] جریانی ‌متاثر از [[فمینیسم]] است که در دهه‌های اخیر در کشورهای اسلامی، از جمله ایران رواج پیدا کرده است. [[فمینیست‌های مسلمان]] در‌پی ترویج نگرشی نو به آموزه‌های دینی و سنت‌های رایج و تفسیری خاص از آن هستند. آنان با تمسک به منابع دینی در پی ارائه تفسیری عرف‌گرا و مدرن از آن هستند و بر لزوم تفسیر [[زنانه]] و اجتهاد در راستای احقاق [[حقوق زنان]] اصرار دارند. اومانیسم اسلامی، عدالت عرفی، تاکید بر مساوات، آزادی و فرد گرایی، تقدم جامعه‌گرایی بر [[خانواده‌گرایی]] و تاکید بر مشارکت اجتماعی، تفکیک میان [[جنس]] و [[جنسیت]]، برابری [[حقوق زن]] و [[مرد]]اصلی‌ترین مبانی فکری است که [[فمینیسم اسلامی]] به آن تکیه می‌کند.
+اومانیسم اسلامی، عدالت عرفی، تاکید بر مساوات، آزادی و فرد گرایی، تقدم جامعه‌گرایی بر خانواده‌گرایی و تاکید بر مشارکت اجتماعی، تفکیک میان جنس و جنسیت، برابری حقوق زن و مرد اصلی‌ترین مبانی فکری است که فمینیسم اسلامی به آن تکیه می‌کند.
+==پیشینه فمینیسم اسلامی==
+در دوران اوج اسلام‌گرایی در خاورمیانه و گسترش دیدگاه‌های متفاوت در اندیشه فمینیستی، جریانی خاص مربوط به مباحث [[زنان|'''زنان''']] در جهان اسلام شکل گرفت که به‌دنبال گسترش برابری در همه عرصه‌های زندگی بود. این جریان به نقد فرهنگ اسلامی پرداخت.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/309443/%D9%86%DA%AF شفیعی رودپشتی؛ خسروانیان، نگاهی انتقادی بر فمینیسم اسلامی و ارزیابی میزان گرایش دانشجویان دختر به آن(مطالعه موردی: دانشجویان دختر مؤسسة آموزش عالی جهاد دانشگاهی یزد)، 1390ش، ص 73]</ref>
+فمینیسم اسلامی در عرصه بین‌المللی از نیمه اول قرن بیستم میلادی همزمان با پیدایش برخی تحولات در عرصه بین المللی از جمله جنگ‌های جهانی اول و دوم، به تدریج شکل گرفت.
-==پیشینه [[فمینیسم اسلامی]]==
+عده‌ای از فمینیست‌های مسلمان، از نیمه دوم قرن بیستم با رواج مفهوم حقوق بشر و به‌ویژه حقوق و آزادی‌های زنان در عرصه بین المللی، تصویب اسناد و معاهدات حقوق بشری، به خصوص کنوانسیون منع کلیه اشکال تبعیض علیه زنان و اوج گرفتن جنبش‌های آزادی‌خواهانه زنان که اغلب سویه سکولاریتی داشت، درصدد نظریه‌پردازی پیرآمون فمینیسم اسلامی برآمدند.<ref>نیازمند منبع</ref>
-[[فمینیسم اسلامی]] از موضوعاتی است که از نیمه اول قرن بیستم میلادی به تدریج همزمان با پیدایش برخی تحولات در عرصه بین المللی از جمله جنگ‌های جهانی اول و دوم، پا به عرصه گفتمان بین المللی نهاد. فعالان و طرفداران [[فمینیسم اسلامی|فمینیست اسلامی]] از نیمه دوم قرن بیستم همزمان با طرح موضوع حقوق بشر و بویژه حقوق و آزادی‌های [[زنان]] در عرصه بین المللی، از جمله تدوین و تصویب اسناد و معاهدات حقوق بشری، به خصوص کنوانسیون منع کلیه اشکال تبعیض علیه [[زنان]] و نیز پررنگ شدن فعالیت‌ها و جنبش‌های آزادی‌خواهانه [[زنان]] که عمدتاً جنبه سکولاریتی داشت، درصدد نظریه‌پردازی پیرآمون آن برآمد.
+نظریه‌پردازان فمینیسم اسلامی مدعی‌اند که یافته‌ها و رسالت اصلی خویش را از قرآن استنباط نموده‌اند. آنها اعتقاد دارند که حقوق و عدالت برای همه اعم از زن و مرد ارمغان قرآن برای بشریت است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1133483 حسین‌زاده؛ عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، ۱۳۹۴ش، ص 207]</ref>
-نظریه‌پردازان [[فمینیسم اسلامی]] بر این ادعا هستند که یافته‌ها و رسالت اصلی خویش را از قرآن دریافت کرده‌اند. آنها اذعان دارند که قرآن، حقوق و عدالت را برای همه بشریت اعم از [[زن]] و [[مرد]] به ارمغان آورده است. <ref>حسین‌زاده و عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، ۱۳۹۴، ص 207</ref>
+== گروه‌های فمینیسم اسلامی==
+فمینیست اسلامی شامل دو گروه است:
-==عناصر و گروه‌های [[فمینیسم اسلامی]]==
+#افرادی که به دلیل عدم استقبال جوامع اسلامی از ادبیات [[فمینیسم رادیکال|'''فمینیسم رادیکال''']] و لیبرال به‌صورت عریان، از اسلام  به مثابه یک سیاست راهبردی برای توسعه این مفاهیم استفاده می‌کنند. در واقع استفاده از ادبیات دینی در طرح دیدگاه‌های فمینیستی و ایجاد تعدیل در این دیدگاه، تنها راه دفاع از آموزه‌های فمینیستی و ایجاد جنبش‌های زنانه‌ای است که هدف آن مقابله با اصول گرایی و بنیادگرایی اسلامی است.<ref>حسین‌زاده؛ عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، 1394ش، ص 208</ref>
-به طور کلی [[فمینیسم اسلامی|فمینیست اسلامی]] بر دو گروه هستند: الف) این گروه افرادی هستند که توجه به اسلام را به عنوان یک سیاست راهبردی برای توسعه مفاهیم فرهنگی غرب و مقابله با اصول گرایی در کشورهای اسلامی برگزیده‌اند. در جوامع اسلامی که ادبیات [[فمینیسم]] و رادیکال و لیبرال به شکل عریان مقبولیت نمیابد، به کارگرفتن ادبیات دینی در طرح دیدگاه‌های [[فمینیست|فمینیستی]] و اعمال تعدیل در این دیدگاه، تنها راه دفاع از آموزه‌های [[فمینیست|فمینیستی]] و ایجاد جنبش‌های [[زنان|زنانه‌ای]] است که مقابله با اصول گرایی اسلامی را در دستور کار خود قرار می‌دهند.
+#افرادی از روشنفکران مسلمان آشنا با فرهنگ مدرن، که قائل به ضروری بودن اصلاحات در دین  با ترازوی فرهنگ مدرن هستند. اینان از یک سو به دلیل داشتن رابطه عاطفی با دین و از سوی دیگر به دلیل پذیرش بن مایه‌های فرهنگ مدرن به عنوان محصول عقل بشری، به چنین نتیجه‌ای رسیده‌اند. از نظر آنان چالش اساسی میان تجدد و سنت، با شکل‌گیری ادبیات انتقادی دینی و عاریت گرفتن از مفاهیم بنیادین فرهنگ مدرن چون آزادی، فرد گرایی، برابری و عرف‌گرایی، قابل حل است.<ref>حسین‌زاده؛ عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، 1394ش، ص 208</ref>
-ب) این گروه افرادی از روشنفکران مسلمان هستند که آشنایی با فرهنگ مدرن، آنان را با یک چالش اساسی درباره رابطه میان تجدد و سنت مواجهه کرده است. آنان از یک سو به دلیل داشتن رابطه عاطفی با دین و از سوی دیگر به دلیل پذیرش بن مایه‌های فرهنگ مدرن به عنوان محصول عقل بشری، اصلاحات در دین را با ترازوی فرهنگ مدرن ضروری می‌دانند. بدین ترتیب، ادبیات انتقادی یا عاریت گرفتن از مفاهیم بنیادین فرهنگ مدرن چون آزادی، فرد گرایی، برابری و عرف‌گرایی شکل گرفت. <ref>حسین‌زاده و عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، 1394، ص 208</ref>
+==مبانی فکری فمینیسم اسلامی==
+صاحب‌نظران مروج دیدگاه فمینیسم اسلامی، معتقدند مفاهیم ثابتی مانند ؛ اومانیسم، عدالت، تساوی، آزادی، خانواده، '''[[جنسیت]]'''، برابری حقوقی زن و مرد و مشارکت اجتماعی، از دین قابل استنباط است.<ref><sup>نیازمند منبع</sup></ref> از آنجایی که عدالت و برابری جنسیتی انگاره بنیادین فمینیسم است، فقط به این دو مفهوم در این مقاله پرداخته می‌شود.
-==مبانی فکری [[فمینیسم اسلامی]]==
+#'''عدالت:''' عدالت عرفی، عدالت مد نظر فمینیست‌های اسلامیاست، نه عدالت عقلی. عدالت عرفی مفهومی تغییر پذیر است به‌این معنا‌که هر زمان جامعه علمی بر آن صحه بگذارد، عدالت است، اگر چه در زمان‌های دیگر مورد تایید نبوده باشد. لذا مشخص است که عدالت گرچه از اهداف دین است، اما عدالت موردنظر روشنفکران و فمینیست‌های اسلامی در ذات خود تغییر پذیر است و با آن می‌توان بسیاری از احکام زنان را که در تصور جامعه کنونی ما ناعادلانه تلقی می‌شود، لغو کرد.<ref><sup>نیازمند منبع</sup></ref>
-از سخنان و نوشته‌های صاحب‌نظرانی که در تبیین و ترویج دیدگاه [[فمینیسم اسلامی]] سخن گفته‌اند، چنین بدست می‌آید که می‌توان به مفاهیم ثابتی که دین برای برقراری آن آمده است، دست یافت. این مفاهیم عبارتند از: اومانیسم، عدالت، تساوی، آزادی، خانواده، [[جنسیت]]، برابری حقوقی [[زن]] و [[مرد]] و مشارکت اجتماعی. نگارنده در هریک توضیحاتی را ارائه کرده است که تنها به ذکر ۲ مورد بسنده می‌کنیم.
+#'''برابری حقوقی زن و مرد:''' مسائل حقوقی ، دغدغه اصلی فمینیست‌های اسلامی است. به‌همین دلیل برای دست‌یابی به نظام حقوقی برابر در اسلام در مواردی چون قضاوت، شهادت، '''[[ارث]]'''، '''[[دیه]]'''، '''[[ازدواج]]''' و... تلاش‌های قابل توجهی کرده‌اند.از کنوانسیون محو کلیه اشکال تبعیض علیه زنان به‌دلیل بنا شدن بر پایه مفهوم تشابه به‌شدت حمایت می‌کنند. فمینیست‌های اسلامی  برای استیفای حقوق زنان بر برابری قانونی زن و مرد تاکید می‌کنند. اصلاحات مد نظر آنان، خصوصا در محور روابط خانوادگی، بیشتر رنگ و بوی حقوقی دارد.<ref>حسین‌زاده؛ عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، 1394ش، ص 211</ref>
-* الف) '''عدالت:''' عدالت مورد نظر [[فمینیسم اسلامی|فمینیست‌های اسلامی]]، عدالت عرفی است، نه عقلی. عدالت عرفی تعبیری از عدالت است که جامعه علمی هر زمان بر آن صحه بگذارد، اگر چه در زمان‌های دیگر مورد تایید نبوده باشد، بنابراین عدالت عرفی مفهومی تغییر پذیر است. بدین ترتیب معلوم می‌شود که عدالت از نگاه روشنفکران و [[فمینیسم اسلامی|فمینیست‌های اسلامی]] گرچه از اهداف مورد نظر دین است، اما در ذات خود پذیرای تغییر است، درواقع با این تعبیر از عدالت می‌توان بسیاری از احکام [[زنان]] را که در ذهنیت کنونی جامعه ما عادلانه تصور می‌شود، لغو شده تلقی کرد.
+==شاخصه‌های تفکر فمینیسم اسلامی==
-*
+فمینیست‌های اسلامی برای تطبیق متون دینی با اعتقادات نشأت‌گرفته از فمینیست غرب‌گرا به تاویل آیات قرآن می‌پردازد. این درحالی‌ است که روش اجتهادی تفسیر آیات قرآنی و روایات تنها در چارچوب اصول پذیرفته شده عقیدتی و شرعی معتبر است. به هر حال شاخصه‌های اصلی تفکر فمینیسم اسلامی در سه محور بیان می‌شود:
-* ب) '''برابری حقوقی [[زن]] و [[مرد]]:''' دغدغه اصلی [[فمینیسم اسلامی|فمینیست‌های اسلامی]] در حوزه مسائل حقوقی است. چنان‌که دست‌یابی به نظام حقوقی در مواردی چون قضاوت، شهادت، ارث، دیه، [[ازدواج]] و... آرمان‌هایی هستند که برای تحقق آن‌ها تلاش‌های چشم‌گیری کرده‌اند.
+#جداانگاری دین‌داری و دین‌مداری
+# انکار احکام ثابت
+# نگاه منفی به نقش زنان در '''[[خانواده]]'''<ref>حسین‌زاده؛ عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، 1394ش، ص 220</ref>
-کنوانسیون محو کلیه اشکال علیه [[زنان]] از آنجا که بر مفهوم تشابه بنیان شده است، مورد حمایت جدی آنان است. [[فمینیسم اسلامی|فمینیست‌های اسلامی]] بر روش های حقوقی برای استیفای [[حقوق زنان]] تاکید می‌کنند و اصلاحات مورد نظر آنان، بویژه در محور روابط [[خانوادگی]]، بیشتر رنگ و بوی حقوقی دارد.<ref>حسین‌زاده و عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، 1394، ص 211</ref>
+== نظریه عدم امکان مفهومی فمینیسم اسلامی==
+درباره عدم امکان جمع مفهومی فمینیسم اسلامی، سه دسته از مخالفان وجود دارند؛
+#تأکید بر مفهوم فمینیسم: این دسته از مخالفان با بررسی مفهوم فمینیسم، تناقض این مفهوم با مفهوم اسلام را نشان می‌دهند و رأی بر ناممكن بودن مفهوم فمینیسم اسلامی می‌دهند.<ref>[https://iranjournals.nlai.ir/handle/123456789/62304 کرمی؛ محبوبی شریعت پناهی، فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، 1392ش، ص 242]</ref>
+# تأکید بر موفق نبودن فمینیسم اسلامی: عده‌ای دیگر از مخالفان فمینیسم اسلامی، مخالفتشان به‌دلیل ناموفق بودن فمینیسم اسلامی در رسیدن به اهداف مد‌نظر خودش است. زیرا با وجود  گذشت دو دهه از پیدایش آن هنوز موفق به برابری حقوقی میان زنان و [[مردان|'''مردان''']] در جوامع اسلامی نشده است. لذا، امکان مفهومی آن را به چالش كشیده و معتقد به ناممكن بودن آن هستند.<ref>کرمی؛ محبوبی شریعت پناهی، فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، 1392ش، ص 242</ref>
+#تأکید بر منطق کلامی مفهوم فمینیسم اسلامی: این دسته تلاش می‌كنند به اثبات عدم امکان مفهومی فمینیسم اسلامی به‌لحاظ منطق کلامی و زبانی بپردازند. این عده اعتقاد دارند دو مفهوم فمینیسم و اسلام از نظر منطق کلامی با یکدیگر متضادند و  حتی امکان وقوعی این نوع فمینیسم در مفهوم نیز وجود ندارد.<ref>کرمی؛ محبوبی شریعت پناهی، فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، 1392ش، ص 242</ref>
-==شاخصه‌های تفکر [[فمینیسم اسلامی]]==
+== نظریه امکان مفهومی فمینیسم اسلامی ==
-[[فمینیسم اسلامی|فمینیست‌های اسلامی]] برای تطبیق متون دینی با اعتقادات و اندیشه‌های پیش ساخته خود و ملهم از جریان [[فمینیست غرب‌گرا|فمینیست غرب‌گرا،]] به تاویل آیات فراوانی می‌پردازد. درحالی‌که روش اجتهادی تفسیر آیات قرآنی و روایات تنها در چارچوب اصول پذیرفته شده عقیدتی و شرعی معتبر است. همچنین دخالت دین در شئونات زندگی اجتماعی از مواردی نیست که خردمندان دین آشنا در آن تردیدی داشته باشند، با این حال شاخصه‌های اصلی این تفکر در ۳ محور بیان شده است: ۱_ جداانگاری دین‌داری و دین‌مداری ۲_ انکار احکام ثابت ۳_ نگاه منفی به نقش [[زنان]] در [[خانواده]]<ref>حسین‌زاده و عباسیان، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، 1394، ص 220</ref>
+فمینیسم‌های اسلامی معتقدند بین اسلام و فمینیسم می‌توان جمع کرد. اگر فمینیسم یک ایدئولوژی تلقی شود، طبیعتاً نمی‌توان گفت فمینیسم اسلامی، چون اسلام یک ایدئولوژی است و نمی‌تواند ایدئولوژی دیگری را در کنار اسلام قرار داد.
-=== نظریه عدم امکان مفهومی [[فمینیسم اسلامی]]===
+اما فمینیسم یک ایدئولوژی نیست، بلکه یک نهضت اجتماعی برابری‌طلبانه برای زنان است. می‌توان با حفظ هویت اسلامی، فمینیسم هم بود و از حقوق و آزادی‌های زنان و کسب موقعیت‌های برابر برای آنان دفاع کرد. وجود مکاتب مختلف فمینیستی در واقع نشانگر این است که فمینیست اساساً یک ایدئولوژی نیست بلکه یک روند تاریخی و اجتماعی است.<ref>نیازمند منبع</ref>
-در مورد نظریه عدم امکان مفهومی [[فمینیسم اسلامی]] با سه گروه از مخالفان مواجه می‌شویم؛
-الف: مخالفان با تأکید بر مفهوم [[فمینیسم]]: این گروه از مخالفان با بررسی مفهوم [[فمینیسم]] و همچنین نشان دادن تناقض این مفهوم با مفهوم اسلام، [[فمینیسم اسلامی]] را ممکن ندانسته و رأی بر ناممكن بودن آن می‌دهند.
+طرفداران نظریه امکان مفهومی فمینیسم اسلامی دو دسته هستند:
-ب: مخالفان با تأکید بر موفق نبودن [[فمینیسم اسلامی]]: به نظر این گروه [[فمینیسم اسلامی]] در رسیدن به اهداف خویش ناموفق عمل کرده و با توجه به گذشت دو دهه از ظهور آن هنوز نتوانسته به برابری حقوقی و کامل میان [[زنان]] و [[مردان]] در جوامع اسلامی دست یابد. از این رو، امکان مفهومی آن را به چالش كشیده و معتقد بر ناممكن بودن آن هستند.
+# موافقان تاکتیک محور: در نظر موافقان تاکتیک محور،  باید از ظرفیت‌های اسلام برای بهبود وضعیت زنان استفاده کرد. دغدغه‌ی اصلی این عده فمینیسم اسلامی نیست، اما برای رسیدن به آزادی و ایجاد تغییر در وضعیت زنان مسلمان، در پی ترویج فمینیستی هستند. اینان از هرگونه تفرقه و جدایی میان زنان مسلمان بیم‌ناک هستند. [[نیره توحیدی|'''نیره توحیدی''']] را می‌توان در این گروه قرار داد.
+#استراتژی محور: موافقان استراتژی محور، به فمینیسم اسلامی به عنوان یک استراتژی نگاه می‌کنند. این گروه معتقدند؛ فمینیسم آزادی‌طلبانه‌ی موج دوم در ذات اسلام وجود دارد. از این رو آزادی حقیقی از آن فمینیسم اسلامی است. گروه دوم خود به سه دسته تقسیم می‌شود:
+##موافقان با استراتژی مساوات مدرن‌محور: طرفداران این گروه بر این اعتقادند که مساوات مدرن در اسلام وجود دارد.
+## موافقان با استراتژی اسلام‌محور: این گروه اعتقاد دارند که حقوق اسلامی برتر است و مسلمانان باید به آن برگردند.
+##موافقان با استراتژی تحدید مفهوم اسلام: این گروه اسلام را در جنبه فردی می‌پذیرند نه در حیطه حكومت یا سیاست اسلامی. بنابراین با تحدید مفهوم اسلام به مسلمانان طرفدار حقوق زنان و اسلام، مفهوم فمینیسم اسلامی را فمینیسم مسلمان به‌کار می‌برند.<ref>کرمی؛ محبوبی شریعت پناهی، فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، 1392ش، ص 231</ref>
-ج: مخالفان با تأکید بر منطق کلامی مفهوم [[فمینیسم اسلامی]]: این گروه از لحاظ منطق کلامی و زبانی به بررسی مفهوم [[فمینیسم اسلامی]] پرداخته و سعی می‌كنند عدم امکان مفهومی این گرایش را اثبات كنند. این گروه معتقدند دو مفهوم [[فمینیسم]] و اسلام چنان از لحاظ منطق کلامی با یکدیگر متضادند که حتی امکان وقوع این نوع [[فمینیسم]] در مفهوم نیز وجود ندارد. <ref>کرمی و محبوبی، فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، 1392، ص 242</ref>
-[[فمینیسم]] به عنوان یک جریان اجتماعی در غرب در یک بستر خاصی شکل گرفت بستر خاص آن بحث مفاد حقوق بشر فرانسه و آرمان تساوی انقلاب فرانسه است . بعد از انقلاب رنسانس و انقلاب فرانسه زمینه‌های بروز [[فیمینیسم]] به وجود آمد. بعد از  رواج اندیشه فلسفی مبتنی بر برابری همه انواع بشر در قوانین و برخوردها، این سؤال مطرح شد که مگر زن‌ها انسان نیستند پس چرا دارای حقوقی متفاوت از مردانند؟ زن‌ها اعتراض می‌کنند که شما با اندیشه روشنگری معتقد هستید که بشر با همدیگر برابرند ولی در قوانین تان زن‌ها را خارج از بشر تلقی کردید. لذا فمینیسم در بستر یک مبنای معرفت‌شناسی و ایدئولوژیک شکل گرفت. نکته دیگر این است که همه فمینیسم‌ها، اندیشه‌های بشری را داور نهایی در حل مسائل زنان می‌دانند. ولی در اسلام داور نهایی خداست.
-=== نظریه امکان مفهومی [[فمینیسم اسلامی]] ===
-[[فمینیسم‌های اسلامی]] معتقدند بین اسلام و [[فمینیسم]] می‌توان جمع کرد. [[فمینیسم]] یک ایدئولوژی نیست، یک نهضت اجتماعی برابری‌طلبانه برای [[زنان]] است. اگر ایدئولوژیک باشد طبیعتاً نمی‌توان گفت [[فمینیسم اسلامی]]، چون اسلام یک ایدئولوژی است و نمی‌توان ایدئولوژی دیگری را در کنار اسلام قرار داد و به هم چسباند. می‌توان با حفظ هویت اسلامی، [[فمینیسم]] هم بود و از حقوق و آزادی‌های [[زنان]] و کسب موقعیت‌های برابر برای آنان دفاع کرد. وجود  مکاتب مختلف [[فمینیستی]] در واقع نشانگر این است که [[فمینیست]] اساساً یک ایدئولوژی نیست بلکه یک روند تاریخی و اجتماعی است. طرفداران نظریه امکان مفهومی [[فمینیسم اسلامی]] به دو گروه تقسیم می‌شوند: موافقان استراتژی محور و موافقان تاکتیک محور در باور موافقان تاکتیک محور این مفهوم، بایستی از قابلیت‌های اسلام در جهت بهبود وضعیت [[زنان]] بهره‌مند شود. دغدغه‌ی اصلی این گروه [[فمینیسم اسلامی]] نیست، اما برای رسیدن به آزادی و ایجاد تغییر در وضعیت [[زنان]] مسلمان، در جهت ایجاد و ترویج این گرایش [[فمینیسم|فمینیستی]] تلاش می‌کنند. این گروه از هرگونه تفرقه و جدایی میان [[زنان]] مسلمان هراس دارند. [[نیره توحیدی]] را می‌توان در این گروه قرار داد.
-گروه دوم از طرفداران نظریه‌ی امکان مفهومی [[فمینیسم اسلامی]]، کسانی هستند که به [[فمینیسم اسلامی]] به  عنوان یک استراتژی می‌نگرند. این گروه معتقدند که اسلام در ذات خویش، [[فمینیسم]] به معنای آزادی‌طلبانه‌ی موج دومی است. از این رو آزادی حقیقی از آن [[فمینیسم اسلامی]] است باید توجه داشت که گروه دوم خود به سه دسته تقسیم می‌شود:
-* الف- موافقان با استراتژی مساوات مدرن‌محور: طرفداران این گروه معتقدند مساوات مدرن در اسلام وجود دارد.
-* ب- موافقان با استراتژی اسلام‌محور: این گروه به شدت معتقدند که حقوق اسلامی برتر است و مسلمانان باید به آن برگردند.
-* ج- موافقان با استراتژی تحدید مفهوم اسلام: این گروه اسلام را تنها به عنوان دینی در حیطه‌ی شعائر اسلامی و نه حكومت یا سیاست اسلامی می‌دانند و لذا با تحدید مفهوم اسلام به مسلمانان طرفدار [[حقوق زنان]] و اسلام، [[فمینیسم اسلامی]] را [[فمینیسم اسلامی|فمینیسم مسلمان]] می‌نامند. <ref>کرمی و محبوبی، فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، 1392، ص 231</ref>
 ==پانویس==
 {{پانویس}}
 ==منبع==
-*[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1133483/ نورمگز]
+*حسین‌زاده، ابوالحسن، عباسیان، حسین، «نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، دو فصلنامه علمی پژوهشی انسان پژوهی دینی»، سال دوازدهم، شماره ۳۴، پاییز و زمستان ۱۳۹۴.
-حسین‌زاده،ابوالحسن، عباسیان، حسین ، نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی، دو فصلنامه علمی پژوهشی انسان پژوهی دینی، سال دوازدهم، پاییز و زمستان ۱۳۹۴، شماره ۳۴،
-*محمدتقی كرمی، نسیم السادات ، محبوبی و شریعت پناهی ، فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، سال پانزدهم / شماره 59 / بهار 1392
+*كرمی، محمد تقی، محبوبی شریعت پناهی، نسیم السادات، «فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها، فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده»، سال پانزدهم، شماره 59، بهار 1392.
-https://iranjournals.nlai.ir/handle/123456789/62304
+*شفیعی رودپشتی، میثم؛ خسروانیان، حمیدرضا، «نگاهی انتقادی بر فمینیسم اسلامی و ارزیابی میزان گرایش دانشجویان دختر به آن(مطالعه موردی: دانشجویان دختر مؤسسة آموزش عالی جهاد دانشگاهی یزد)»، پژوهش‌نامه زنان، سال دوم، شماره دوم، 1390.
 [[رده: ویکی‌جنسیت]]
-[[رده:نظریه‌ها]]
-[[رده:فمینیسم]]
-[[رده:فمینیسم اسلامی]]