ازدواج در آیین زرتشت: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۳۹

ازدواج در آئین زرتشت؛ تاکید به ازدواج به جهت نظم به کارهای دنیا، جلوگیری از فساد اخلاقی.

آیین زرتشت برای ازدواج منزلت والایی قائل است. زناشویی به منظور زندگی خوش، اتحاد، زیاد شدن نسل و تشکیل خانواده است. ازدواج چنان چه بر پایه صحیح و محکم استوار شود خود به خود ضامن بقا و دوام زندگی مشترک و برقراری مهر و محبت بین زن و شوهر می‌شود.

جایگاه ازدواج در زرتشت

دین زرتشت، مانند دیگر ادیان جهان، بر اهمیت زن، ازدواج و تداوم نسل تأکید فراوان داشته، همواره جایگاه بسیار رفیعی برای زن در نظر گرفته است. بنابراین زرتشتیان، ازدواج را امری دینی، واجب و پسندیده می‌دانستند و سرپیچی از آن و به حالت تجرد زیستن را ناپسند به حساب می‌آوردند.<ref>وحیدی، شناخت زرتشت، 1390ش، ص176</ref> زرتشتیان معتقدند که ازدواج باید درون قومی صورت بگیرد. لذا علت اصلی که این دین را برای بیش از سه هزار سال زنده نگاه داشته، ازدواج درون قومی است. از نظر زرتشتیان، ازدواج با غیر زرتشتیان دین را ضعیف می‌کند.<ref>هارتس، ادیان جهان: آیین زرتشت، 1400ش، ص70</ref>

اهداف زرتشتیان از ازدواج

در آیین زرتشت هدف از ازدواج فقط تولید مثل نبوده، طبق آموزه‌های زرتشت، انسان‌ها برای مبارزه با شر تن به امر ازدواج می‌دادند. انسان برای مبارزه با شر، تقویت و پشتیبانی از نیروهای خیر پا به عرصۀ جهان گذاشته است. بر این اساس، عامل اصلی خلقت، شکست نیروهای شر و تجدید حیات روحانی و خیریّت جهان است. این تجدید حیات به تدریج و از فرآیند تجدید نسل‌ها حاصل می‌شود. به همین دلیل، ازدواج در نظر زرتشتیان امری بسیار مقدس است.<ref>لطیفی، «جایگاه زن و احکام ازدواج در دین مزدایی»، ص9</ref>

انواع ازدواج در آیین زرتشت

در آیین زرتشت برای صورت‌های مختلف ازدواج، نام‌های مخصوصی دارد:

«پادشاه زن»؛ دوشیزه‌ای که پس از رسیدن به سن بلوغ با موافقت خانواده خویش با پسری ازدواج می‌کند. در این نوع ازدواج، زن از کامل‌ترین حقوق و مزایای زندگی بهره‌مند می‌شود و پیوند زناشویی ناگسستنی است؛ به طوری که در دنیای واپسین هم همراه یکدیگر هستند.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص320</ref>

«چاکر زن»؛ زنی که پس از فوت شوهر نخست خود، با فرد دیگری ازدواج می‌کند.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص320</ref>

«ایوک زن»؛ ازدواج تنها دختر یا کوچک‌ترین دختر مردی که پسر نداشته باشد.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص320</ref>

«سترزن»؛ وقتی که فرد بالغی پیش از ازدواج فوت می‌کرد، بستگان او موظف بودند که به خرج خود، دختری را به ازدواج پسری درآورند؛ شرط این ازدواج آن بود که زوجین یکی از پسران خود را به فرزند خواندگی فرد درگذشته درآورند تا نام او باقی بماند.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص320</ref>

«خود سرزن»؛ اگر دختر و پسر بالغی برخلاف میل والدین خود خواستار ازدواج با یکدیگر می‌شدند، این ازدواج منع قانونی نداشت؛ ولی دختر از ارث محروم می‌شد و والدینش فقط طبق میل خودشان چیزی به او می‌دادند. ایوک زن، سترزن و چاکرزن مزایای کمتری نسبت به شاه زن داشتند. <ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص320</ref>

ازدواج با محارم (خویدوده)

بر اساس شواهدی که از متون و کتیبه‌های زرتشتی به دست آمده، ازدواج مردان با نزدیکان خود (مادر، خواهر، دختر و ...) در زمره رسوم پیروان این آیین بوده است؛ از برکات، آثار نیک، دلایل دینی و اجتماعی آن سخن گفته شده است. در سده‌های اخیر، زرتشتیان سنت ازدواج با نزدیکان در این آیین را به شدت تکذیب و انکار می‌کنند؛

البته عده‌ای آن را از نظر تاریخی پذیرفته و منحصر در میان پادشاهان دانسته‌اند و برخی دیگر آن را امری رایج در تمدن‌های پیشین، ایزدان و اسطوره‌های دینی می‌دانند و توجیه می‌کنند. حفظ خانواده، پاکی نژاد و سلسله خاندان‌های موبدی، از جمله توجیه‌های چنین ازدواجی عنوان شده است.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص320</ref>

سن ازدواج

در دین زرتشت، شایسته است فردی که به حد بلوغ رسیده، برای خود همسری برگزیند. امر ازدواج در ایران باستان آن قدر تقدس داشته که افراد دیگر وظیفه داشتند امکانات ازدواج دیگران را فراهم کنند.<ref>قائم‌مقام فراهانی، «موقعیت زنان در دین زرتشتی بر اساس کتب فقهی و حقوقی» ص114</ref> در برخی متون دینی زرتشتی، از نامزد کردن دختر و پسر در سنین کودکی به شدت انتقاد شده و کمترین سن ازدواج برای دختران، نه سالگی، و در جای دیگر دوازده و پانزده سال عنوان شده است.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص320 به نقل از وندیداد، فرگرد 14، بند1</ref>

رضایت دختر در امر ازدواج

نظر دختر در امر ازدواج اهمیت زیادی داشت و اگر دختر مایل به ازدواج با فردی نبود، پدر حق نداشت برخلاف میل دخترش او را شوهر دهد. دختر پس از پانزده سالگی می‌توانست به انتخاب شوهر بپردازد.

پدر یا بزرگ‌تر مکلّف به انتخاب همسر مناسب برای دختر خویش‌ هستند. ولی دختر ناگزیر به پذیرفتن کسی که برای همسری به وی پیشنهاد شده نیست. پدر نمی‌تواند وی را به امر ازدواج مجبور سازد یا از ارث محروم کند، یا مجازات دیگری برایش در نظر بگیرد. حتی نباید پولی را که به دخترش به عنوان مخارج روزانه می‌پرداخته است، از وی قطع کند.

پدر باید به تهیه جهیزیه بپردازد و هرگاه دختر شوهر مناسب خود را انتخاب کرد پدر باید وظایف خویش را دربارۀ ازدواج انجام دهد.<ref>ماتیکان، هزار دستان، 1386ش، ص117</ref> اگر دوشیزه‌ای می‌خواست برخلاف میل والدین خود، با پسری ازدواج کند پدر و مادر او نمی‌توانستند از این کار جلوگیری کنند و موبدان بدون رضایت والدین دختر نیز به تقاضای آن‌ها بر طبق قانون ترتیب اثر می‌دادند.<ref>آذرگشسب، مراسم مذهبی و آداب زرتشتیان، 1375ش، ص169</ref>

خواستگاری

هرگاه دختران جوان به سن بلوغ می‌رسیدند، از اهورامزدا می‌خواستند شوهری دانا، زیبا و تندرست نصیب آنان بکند. زرتشت از دختران و پسران می‌خواهد در انتخاب همسر، خرد و دانایی را یکی از شرایط انتخاب همسر قرار دهند.

دختران حق داشتند در مورد همسر آینده خود تصمیم بگیرند؛ البته اجازه پدر نیز یکی از شروط ازدواج بوده است.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص321</ref> نخستین گام در پیوند زناشویی، خواستگاری است. غالبا رسم بر این است که خانواده پسر نامه‌ای جهت خواستگاری، خطاب به پدر دختر می‌نویسد و داماد امضا می‌کند و به منزل دختر می‌برند.

چند روز بعد، جواب نامه توسط خانواده عروس به منزل داماد برده می‌شد. پس از صحبت کوتاهی بین دو خانواده، قرار روزی مشخص گذاشته می‌شد و به خانه دختر می‌روند.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص321</ref>

مراسم عروسی

پس از مراسم خواستگاری، مرحله نامزدی و سپس پیوند زناشویی است که ابتدای مراسم با «وکیل پرسان» (گرفتن رضایت دختر) اجرا می‌شد. بعد مراسم «گواه گیران» با حضور هفت زرتشتی برپا می‌شد که به عنوان شاهد، دفتر ازدواج را امضا کنند. بعد موبد رضایت طرفین و والدین آنها را می‌گرفت و خطبه عقد را می‌خواند.

موبد، عروس و داماد را به رعایت وظایف دینی و اخلاقی سفارش می‌کرد. پس از جشن و ضیافت، عروس را به خانه داماد می‌برند. پیوند زناشویی نشانی از مهر است و لذا عروس و داماد حلقه‌ای از فلزی گران بها را که «حلقه مهر» نامیده می‌شود، به یکدیگر هدیه می‌دهند. به جز این هدیه، مهریه در قوانین این دین جایی نداشت. نفقه نیز در زمره حقوق زنان زرتشتی است و مرد باید آن را بپردازد.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص322</ref>

چند همسری

در جوامع زرتشتی، به ویژه در دوره ساسانیان، تعدد زوجات رواج بسیار وسیعی داشته و زرتشت نیز سه بار ازدواج کرده و برخی موبدان مقدس همسران متعددی داشته‌اند؛

اما در آیین زرتشت تعدد زوجات روا نیست و به گرفتن یک زن فرمان داده شده است. مرد نمی‌تواند بیش از یک زن بگیرد؛ همان‌طور که زن نیز نمی‌تواند هم زمان چند شوهر داشته باشد. زن با پیمان زناشویی، در این دنیا و سرای آخرت همسر مرد می‌ماند. فقط مردی که همسرش نازا باشد، می‌تواند با اطلاع و موافقت زن اول، همسر دیگری بگیرد.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص323</ref>

طلاق و ازدواج مجدد

در دین زرتشتی، شکستن هر پیوندی از جمله ازدواج ناشایست است و رضایت زن در طلاق شرط شده است. به جز در مواردی خاص همچون زنای یکی از طرفین، نازایی یا پنهان کردن دشتان (عادت ماهانه)، اقدام هر یک از زوجین به قتل دیگری، خارج شدن یکی از زوجین از آیین زرتشتی، و جادوگری از سوی زن نمی‌توان طلاق گرفت.

در این آیین به زنان بیوه اهتمام لازم نشده و آنها نادیده گرفته شده‌اند و هیچ توصیه‌ای در اوستا درباره بیوه زنان نیامده است. زن در صورتی که به دلیل طلاق یا فوت همسر، بیوه می‌شد، اگر دوباره ازدواج می‌کرد و پسری داشت که هنوز به سن بلوغ نرسیده بود، از جمله حقوق این فرزند بر مادرش، این بود که پسر، بعد از رسیدن به سن بلوغ، حق فسخ ازدواج مادر را داشت.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی، 1399ش، ص323</ref>

پانویس

منابع مرتبط

آذرگشسب، اردشیر، مراسم مذهبی و آداب زرتشتیان، تهران، کانون زردتشتیان شریف آباد یزد مقیم مرکز، 1375ش.
غلامی، علی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، قم، جامعة الزهراء، چاپ اول، تابستان 1399ش.
قائم‌مقام فراهانی، ناهید السادات، «موقعیت زنان در دین زرتشتی بر اساس کتب فقهی و حقوقی»، نشریه هفت آسمان، سال پانزدهم، شماره60، زمستان 1392ش.
لطیفی، عبدالحسین، «جایگاه زن و احکام ازدواج در دین مزدایی»، نیمسال نامۀ تخصصی پژوهشنامۀ ادیان، سال دوّم، شماره سوم.
ماتیکان، هزار دستان، ترجمه: محمد تقی بهار، تهران، سپهر، 1386ش.
وحیدی، حسین، شناخت زرتشت، تهران، نشر علم، چاپ سوم، 1390ش.
هارتس، پائولا آر، ادیان جهان: آیین زرتشت، ترجمه: محمد رضا خراسانی زاده، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ اول، پاییز 1400ش.

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{جعبه اطلاعات جزوه
-|تصویر=غلامی.jpg
-|نام استاد= دکتر علی غلامی
-|نام جزوه= زن در ادیان
-|مرکز آموزشی=دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
-|مقطع تحصیلی=کارشناسی ارشد
-|گرایش= مطالعات زنان}}
-==نگاه دین زرتشت به مسئله [[جنسی]]==
+'''ازدواج در آئین زرتشت'''؛ تاکید به ازدواج به جهت نظم به کارهای دنیا، جلوگیری از فساد اخلاقی.
-در بخش های مختلف اوستا، به زرتشتیان سفارش شده که پاک دامن باشند و از بی عفتی بپرهیزند. [[ازدواج]] در دین زرتشت بسیار پسندیده، و سرباز زدن از آن و زندگی به حالت [[تجرد]]، ناپسند و در خور نکوهش است.<ref>گات ها، یسنه 53، بند5.</ref> از [[ازدواج]] به «پیمان مهر» یاد شده و مقدس است. در متون این دین، هدف از تشکیل [[خانواده]]، نظم بخشیدن به کارهای دنیا، تحکیم یک دلی، جلوگیری از فساد اخلاقی و فرزندآوری عنوان شده است. تأکید شده [[مردی]] که [[همسری]] دارد بر [[مرد]] [[بی همسر]]، [[مردی]] که خاندانی دارد بر آن که بی خاندان است، و کسی که فرزند دارد بر بی فرزند، برتری دارد.<ref>وندیداد، فرگرد 4، بند47.</ref> زرتشتیان، بی فرزند ماندن را یکی از تنبیهات آسمانی می دانند و کسانی که فرزندی ندارند، واجب است، کسی را به «فرزند خواندگی» بپذیرند.
-==قواعد [[ازدواج]]==
+آیین زرتشت برای '''[[ازدواج]]''' منزلت والایی قائل است. زناشویی به منظور زندگی خوش، اتحاد، زیاد شدن نسل و تشکیل خانواده است. ازدواج چنان چه بر پایه صحیح و محکم استوار شود خود به خود ضامن بقا و دوام زندگی مشترک و برقراری  مهر و محبت بین زن و شوهر می‌شود.
-===نام سبک های [[ازدواج]]===
-در طول تاریخ آیین زرتشت، سنت زرتشتی برای فرض های مختلف [[ازدواج]] [[دختران]] نام هایی می نهاده:«پادشاه [[زن]]»، [[دوشیزه]] ای که پس از رسیدن به سن بلوغ با موافقت خانواده خویش با [[پسری]] [[ازدواج]] می کند. در این نوع [[ازدواج]]، [[زن]] از کامل ترین حقوق و مزایای زندگی بهره مند می شود و پیوندشان ناگسستنی است؛ به طوری که در دنیای واپسین هم همراه یکدیگرند؛ «چاکر[[زن]]»، [[زنی]] که پس از درگذشت [[شوهر]] نخست خود، به [[ازدواج]] فرد دیگری درآید؛ «ایوک [[زن]]»، [[ازدواج]] تنها [[دختر]] یا کوچک ترین [[دختر]] [[مردی]] که [[پسر]] نداشته باشد؛ «ستر[[زن]]»، وقتی که فرد بالغی پیش از [[ازدواج]] فوت می کرد، بستگان او موظف بودند که به خرج خود، [[دختری]] را به [[ازدواج]] [[پسری]] درآورند؛ شرط این [[ازدواج]] آن بود که [[زوجین]] یکی از [[پسران]] خود را به فرزند خواندگی فرد درگذشته درآورند تا نام او باقی بماند، و «خود سر[[زن]]»، اگر [[دختر]] و [[پسر]] بالغی برخلاف میل والدین خود خواستار [[ازدواج]] با یکدیگر می شدند، این [[ازدواج]] منع قانونی نداشت؛ ولی [[دختر]] از ارث محروم می شد و والدینش فقط طبق میل خودشان چیزی به او می دادند. شایان ذکر است ایوک [[زن]]، ستر[[زن]] و چاکر[[زن]] مزایای کمتری نسبت به شاه [[زن]] داشتند.
-===جایگاه خویدوده ([[ازدواج]] با محارم) در آیین زرتشت===
+==جایگاه ازدواج در زرتشت==
-بر اساس شواهدی که از متون و کتیبه های زرتشتی به دست آمده، [[ازدواج]] [[مردان]] با نزدیکان خود (مادر، خواهر، [[دختر]] و ...) در زمره رسوم پیروان این آیین بوده است؛ تا آنجا که از برکات و آثار نیک و دلایل دینی و اجتماعی آن سخن گفته شده است. در سده های اخیر، زرتشتیان سنت [[ازدواج]] با نزدیکان در این آیین را به شدت تکذیب و انکار می کنند؛ البته عده ای آن را از نظر تاریخی پذیرفته و منحصر در میان پادشاهان دانسته اند و برخی دیگر آن را امری رایج در تمدن های پیشین و ایزدان و اسطوره های دینی می دانند و توجیه می کنند. حفظ [[خانواده]] و پاکی نژاد و سلسله خاندان های موبدی، از جمله توجیه های چنین [[ازدواجی]] عنوان شده است.
+دین زرتشت، مانند دیگر ادیان جهان، بر اهمیت [[زن|'''زن''']]، ازدواج و تداوم نسل تأکید فراوان داشته، همواره جایگاه بسیار رفیعی برای زن در نظر گرفته است. بنابراین زرتشتیان، ازدواج را امری دینی، واجب و پسندیده می‌دانستند و سرپیچی از آن و به حالت تجرد زیستن را ناپسند به حساب می‌آوردند.<ref>وحیدی، شناخت زرتشت، 1390ش، ص176</ref>
+زرتشتیان معتقدند که ازدواج  باید درون قومی  صورت بگیرد. لذا علت اصلی که این دین را برای بیش از سه هزار سال زنده نگاه داشته، ازدواج درون قومی است. از نظر زرتشتیان، ازدواج با غیر زرتشتیان دین را
+ضعیف می‌کند.<ref>هارتس، ادیان جهان: آیین زرتشت، 1400ش، ص70</ref>
+==اهداف زرتشتیان از ازدواج==
+در آیین زرتشت هدف از ازدواج فقط تولید مثل نبوده، طبق آموزه‌های زرتشت، انسان‌ها برای مبارزه با شر تن به امر ازدواج می‌دادند. انسان برای مبارزه با شر، تقویت و پشتیبانی از نیروهای خیر پا به عرصۀ جهان گذاشته است. بر این اساس، عامل اصلی خلقت، شکست نیروهای شر و تجدید حیات روحانی و خیریّت جهان است. این تجدید حیات به تدریج و از فرآیند تجدید نسل‌ها حاصل می‌شود. به همین دلیل، ازدواج در نظر زرتشتیان امری بسیار مقدس است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/190171/fa لطیفی، «جایگاه زن و احکام ازدواج در دین مزدایی»، ص9]</ref>
-===سن [[ازدواج]]===
+==انواع ازدواج در آیین زرتشت==
-در برخی متون دینی زرتشتی، از نامزد کردن [[دختر]] و [[پسر]] در سنین کودکی به شدت انتقاد شده و کمترین سن [[ازدواج]] برای [[دختران]]، نه سالگی، و در جای دیگر دوازده و پانزده سال عنوان شده است.<ref>وندیداد، فرگرد 14، بند 15.</ref>
+در آیین زرتشت برای صورت‌های مختلف ازدواج، نام‌های مخصوصی دارد:
-===خواستگاری===
+«پادشاه زن»؛  دوشیزه‌ای که پس از رسیدن به سن بلوغ با موافقت '''[[خانواده]]''' خویش با پسری ازدواج می‌کند. در این نوع ازدواج، زن از کامل‌ترین حقوق و مزایای زندگی بهره‌مند می‌شود و پیوند زناشویی ناگسستنی است؛ به طوری که در دنیای واپسین هم همراه یکدیگر هستند.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص320</ref>
-در کتب مقدس زرتشتی آمده است که هرگاه [[دختران]] جوان به سن بلوغ می رسیدند، از اهورامزدا درخواست می کردند شوهری دانا، زیبا و تندرست نصیب آنان گرداند. زرتشت از [[دختران]] و [[پسران]] می خواهد در انتخاب [[همسر]]، خرد و دانایی را یکی از شرایط انتخاب [[همسر]] قرار دهند. در آیین زرتشتی، [[دختران]] حق داشتند در مورد [[همسر]] آینده خود تصمیم بگیرند؛ البته اجازه [[پدر]] نیز یکی از شروط [[ازدواج]] بوده است.
-نخستین گام در پیوند [[زناشویی]]، خواستگاری است. غالبا رسم بر این است که خانواده [[پسر]] نامه ای جهت خواستگاری، خطاب به پدر [[دختر]] می نویسد و داماد امضا می کند و به منزل [[دختر]] می برند. چند روز بعد، جواب نامه توسط خانواده [[عروس]] به منزل [[داماد]] برده می شود. پس از صحبت کوتاهی بین دو خانواده، قرار روزی مشخص گذاشته می شود و به خانه [[دختر]] می روند.
+«چاکر زن»؛ زنی که پس از فوت شوهر نخست خود، با فرد دیگری ازدواج می‌کند.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص320</ref>
+«ایوک زن»؛ ازدواج تنها دختر یا کوچک‌ترین دختر مردی که پسر نداشته باشد.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص320</ref>
-===مراسم عروسی===
+«سترزن»؛ وقتی که فرد بالغی پیش از ازدواج فوت می‌کرد، بستگان او موظف بودند که به خرج خود، دختری را به ازدواج پسری درآورند؛ شرط این ازدواج آن بود که زوجین یکی از پسران خود را به فرزند خواندگی فرد درگذشته درآورند تا نام او باقی بماند.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص320</ref>
-پس از مراسم خواستگاری، مرحله نامزدی و سپس پیوند [[زناشویی]] است که ابتدای مراسم با «وکیل پرسان» (گرفتن رضایت [[دختر]] با تشریفات خاص) اجرا می شود. در ادامه، مراسم «گواه گیران» با حضور هفت زرتشتی برپا می شود که به عنوان شاهد، دفتر [[ازدواج]] را امضا کنند. سپس موبد رضایت طرفین و والدین آنها را کسب می کند و خطبه عقد را می خواند. همچنین موبد، [[عروس]] و [[داماد]] را پند و اندرز می دهد و به رعایت وظایف دینی و اخلاقی دعوت می کند. پس از جشن و ضیافت، [[عروس]] را به خانه [[داماد]] می برند و مراسم عروسی پایان می یابد.
-پیوند [[زناشویی]] نشانی از مهر است و از این رو [[عروس]] و [[داماد]] حلقه ای از فلزی گران بها را که «حلقه مهر» نامیده می شود، به یکدیگر پیشکش می کنند. به جز این هدیه، [[مهریه]] در قوانین این دین جایی ندارد. [[نفقه]] نیز در زمره حقوق [[زنان]] زرتشتی است و [[مرد]] (پدر برای [[دختر]] یا [[شوهر]] برای [[زن]]) باید آن را بپردازند؛ اما صرفا [[دختران]] تا زمانی که [[ازدواج]] کنند و [[دختران]] [[دوشیزه]] ای که با رضایت والدین [[ازدواج]] می کنند (پادشاه [[زن]]) از آن برخوردار می شوند.
+«خود سرزن»؛ اگر دختر و پسر بالغی برخلاف میل والدین خود خواستار ازدواج با یکدیگر می‌شدند، این ازدواج منع قانونی نداشت؛ ولی دختر از ارث محروم می‌شد و والدینش فقط طبق میل خودشان چیزی به او می‌دادند. ایوک زن، سترزن و چاکرزن مزایای کمتری نسبت به شاه زن داشتند. <ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص320</ref>
-==نفش های [[جنسیتی]]==
+==ازدواج با محارم (خویدوده) ==
-[[مرد]]، «کدخدای خانه» و رئیس [[خانواده]] است. در بسیاری از متون زرتشتی، هنگان نام بردن از [[شوهر]]، از تعبیر «خدای خانه» استفاده می شود. در قوانین زرتشتیان دوره ساسانی، [[شوهر]] کردن برای [[زن]]، به معنای در آمدن از سالاری پدر یا برادر، و رفتن به سالاری [[شوهر]] یا پدر او بوده است. به بیان دیگر، [[دختر]] با [[ازدواج]]، از [[خانواده]] و تیره پدر خارج شده، داخل [[خانواده]] و تیره [[شوهر]] می شد. [[مرد]] [[خانواده]] مراقب اجاق (دودمان) [[خانواده]] بود تا نگذارد آتش آن خاموش شود. او مسئول تأمین خوراک و پوشاک [[زن]] و کودکان بود و در مقابل، [[همسر]] و فرزندان تابع محض پدر بودند.
+بر اساس شواهدی که از متون و کتیبه‌های زرتشتی به دست آمده، ازدواج [[مردان|'''مردان''']] با نزدیکان خود (مادر، خواهر، دختر و ...) در زمره رسوم پیروان این آیین بوده است؛ از برکات، آثار نیک، دلایل دینی و اجتماعی آن سخن گفته شده است.
-[[زن]] «کدبانوی خانه» (نگهبان خانه) و متولی زادن و پرورش فرزندان است. در اوستا، مکرر بر «فرمان برداری [[زن]] از [[شوهر]] خویش» تأکید، و «[[زنان]] خوب آموخته» (یعنی با ادب و تربیت شده) تحسین شده اند. در متون زرتشتی، [[زن]] نیک کردار خانه را آراسته می کند و به پاکیزگی خویش و خانه اهمیت می دهد؛ از [[شوهر]] [[تمکین]]، و از دارایی های [[خانواده]] حفاظت می کند. همچنین آزردن [[شوهر]] با زبان، و حاضر جوابی در برابر وی، از صفات ناشایست [[زنان]] شمرده شده و با عقوبت همراه است. از سوی دیگر نقش [[مادری]] [[زنان]] تکریم، و فرزندان به فرمان برداری از [[مادر]] خود توصیه شده اند.
+در سده‌های اخیر، زرتشتیان سنت ازدواج با نزدیکان در این آیین را به شدت تکذیب و انکار می‌کنند؛
-==[[چند همسری]]==
+البته عده‌ای آن را از نظر تاریخی پذیرفته و منحصر در میان پادشاهان دانسته‌اند و برخی دیگر آن را امری رایج در تمدن‌های پیشین، ایزدان و اسطوره‌های دینی می‌دانند و توجیه می‌کنند. حفظ خانواده، پاکی نژاد و سلسله خاندان‌های موبدی، از جمله توجیه‌های چنین ازدواجی عنوان شده است.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص320</ref>
-در جوامع زرتشتی، به ویژه در دوره ساسانیان، [[تعدد زوجات]] رواج بسیار وسیعی داشته و زرتشت نیز سه بار [[ازدواج]] کرده و برخی موبدان مقدس [[همسران]] متعددی داشته اند؛ اما در آیین زرتشت [[تعدد زوجات]] روا نیست و به گرفتن یک [[زن]] فرمان داده شده و [[مرد]] نمی تواند بیش از یک [[زن]] اختیار کند؛ همان گونه که [[زن]] نیز نمی تواند هم زمان چند [[شوهر]] داشته باشد. [[زن]] با پیمان [[زناشویی]]، در این دنیا و سرای آخرت [[همسر]] [[مرد]] می ماند. صرفا [[مردی]] که [[همسرش]] نازا باشد، می تواند با اطلاع و موافقت [[زن]] اول، [[زوجه]] دیگر اختیار کند.
+==سن ازدواج==
+در دین زرتشت، شایسته است فردی که به حد بلوغ رسیده، برای خود [[همسر|'''همسری''']] برگزیند. امر ازدواج در ایران باستان آن قدر تقدس داشته که افراد دیگر وظیفه داشتند امکانات ازدواج دیگران را فراهم کنند.<ref>[https://haftasman.urd.ac.ir/article_66704.html قائم‌مقام فراهانی، «موقعیت زنان در دین زرتشتی بر اساس کتب فقهی و حقوقی» ص114]</ref> در برخی متون دینی زرتشتی، از نامزد کردن دختر و پسر در سنین کودکی به شدت انتقاد شده و کمترین '''[[سن ازدواج]]''' برای دختران، نه سالگی، و در جای دیگر دوازده و پانزده سال عنوان شده است.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص320 به نقل از وندیداد، فرگرد 14، بند1</ref>
-==[[طلاق]] و [[ازدواج مجدد]]==
+==رضایت دختر در امر ازدواج==
-در دین زرتشتی، شکستن هر پیوندی، از جمله پیوند [[ازدواج]]، ناشایست است و رضایت [[زن]] در [[طلاق]] شرط شده است. به جز در مواردی خاص همچون [[زنا]]ی یکی از طرفین، خارج شدن یکی از [[زوجین]] از آیین زرتشتی، اقدام هر یک از [[زوجین]] به قتل دیگری، و نازایی یا پنهان کردن دشتان و یا جادوگری از سوی [[زن]]، نمی توان [[طلاق]] گرفت.
+نظر دختر در امر ازدواج اهمیت زیادی داشت و اگر دختر مایل به ازدواج با فردی نبود، پدر حق نداشت برخلاف میل دخترش او را شوهر دهد. دختر پس از پانزده سالگی می‌توانست به انتخاب شوهر بپردازد.
-در این آیین به [[زنان بیوه]] اهتمام لازم نشده و آنها نادیده گرفته شده اند و هیچ توصیه ای دراوستا درباره [[بیوه]] [[زنان]] نیامده است. از سوی دیگر، در سنت زرتشتی، [[زن]] در صورتی که به دلیل [[طلاق]] یا فوت [[همسر]]، [[بیوه]] می شد، اگر دوباره [[ازدواج]] می کرد و پسری داشت که هنوز به سن بلوغ نرسیده بود، از جمله حقوق این فرزند بر [[مادر]]ش، این بود که پسر، بعد از رسیدن به سن بلوغ، حق فسخ [[ازدواج]] [[مادر]] را داشت.
-==[[زن]] در عرصه عمومی==
+پدر یا بزرگ‌تر مکلّف به انتخاب همسر مناسب برای دختر خویش‌ هستند. ولی دختر ناگزیر به پذیرفتن کسی که برای همسری به وی پیشنهاد شده نیست. پدر نمی‌تواند وی را به امر ازدواج مجبور سازد یا از '''[[ارث]]''' محروم کند، یا مجازات دیگری برایش در نظر بگیرد. حتی نباید پولی را که به دخترش به عنوان مخارج روزانه می‌پرداخته است، از وی قطع کند.
-===[[زن]] و نقش های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی===
-در این دین نیز همانند بسیاری از ادیان، [[زنان]] به انجام وظایف [[خانوادگی]] و [[مردان]] به نقش های اجتماعی تشویق شده اند، اما منع صریحی از حضور [[زنان]] در عرصه های عمومی و پذیرش مناصب سیاسی و مبادرت به فعالیت های اقتصادی نشده است. در متون زرتشتی از [[زنان]] دلاور، پارسا و فرمانروایی نام برده شده است که با کمترین محدودیت در عرصه عمومی مواجه بودند و نقش های مهمی را در تاریخ این کیش ایفا کرده اند. البته در برهه هایی که نظام طبقاتی بر جامعه حاکم بوده، [[زنان]] به فراخور طبقه ای که به آن تعلق داشتند، مشارکت متفاوتی در عرصه های گوناگون می کردند. آنان علاوه بر کارهای خانگی، گاه در مشاغل عمومی حضور می یافتند و مزد می گرفتند. البته محدودیت های دینی [[زنان]] در هنگام عادت ماهانه و زایمان و دور نگه داشته شدن آنان از اجتماع، در میزان و نحوه مشارکتشان در حوزه عمومی، بی تأثیر نبوده است.
-===پوشش [[زنان]] در عرصه عمومی===
+پدر باید به تهیه جهیزیه بپردازد و هرگاه دختر شوهر مناسب خود را انتخاب کرد پدر باید وظایف خویش را دربارۀ ازدواج انجام دهد.<ref>ماتیکان، هزار دستان، 1386ش، ص117</ref> اگر دوشیزه‌ای می‌خواست برخلاف میل والدین خود، با پسری ازدواج کند پدر و مادر او نمی‌توانستند از این کار جلوگیری کنند و موبدان بدون رضایت والدین دختر نیز به تقاضای آن‌ها بر طبق قانون ترتیب اثر می‌دادند.<ref>آذرگشسب، مراسم مذهبی و آداب زرتشتیان، 1375ش، ص169</ref>
-زرتشتیان [[حجاب]] را به ظاهری (لباس پوشیده برای بدن) و باطنی (حیا و حفظ حرمت خود و دیگران) تقسیم می کنند و معتقدند زمانی که [[حجاب]] باطنی برای فرد حاصل شود، او خود به [[حجاب]] ظاهری مبادرت خواهد کرد. متون تاریخی از رعایت پوشیدگی (داشتن پیراهن، ردا و پوشش سر) زرتشتیان در اعصار مختلف حکایت می کنند. آرایش روی و موی در عرصه عمومی نیز کار [[زنان]] بدکردار بیان شده است. امروزه [[زنان]] زرتشتی ایرانی از «لچک» که موی سر را می پوشاند، استفاده می کنند و روی آن دستمالی بلند می بندند و سپس روی آن مقنعه ای سر می کنند که سر و دوش و پشت را کاملا می پوشاند و از پیراهن بلند و شلوار برای پوشش خود بهره می گیرند.
+==خواستگاری==
+هرگاه دختران جوان به سن [[بلوغ|'''بلوغ''']] می‌رسیدند، از اهورامزدا می‌خواستند شوهری دانا، زیبا و تندرست نصیب آنان بکند. زرتشت از دختران و پسران می‌خواهد در انتخاب همسر، خرد و دانایی را یکی از شرایط انتخاب همسر قرار دهند.
+دختران حق داشتند در مورد همسر آینده خود تصمیم بگیرند؛ البته اجازه پدر نیز یکی از شروط ازدواج بوده است.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص321</ref>
+نخستین گام در پیوند زناشویی، خواستگاری است. غالبا رسم بر این است که خانواده پسر نامه‌ای جهت خواستگاری، خطاب به پدر دختر می‌نویسد و داماد امضا می‌کند و به منزل دختر می‌برند.
+چند روز بعد، جواب نامه توسط خانواده عروس به منزل داماد برده می‌شد. پس از صحبت کوتاهی بین دو خانواده، قرار روزی مشخص گذاشته می‌شد و به خانه دختر می‌روند.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص321</ref>
+==مراسم عروسی==
+پس از مراسم خواستگاری، مرحله نامزدی و سپس پیوند زناشویی است که ابتدای مراسم با «وکیل پرسان» (گرفتن رضایت دختر) اجرا می‌شد. بعد مراسم «گواه گیران» با حضور هفت زرتشتی برپا می‌شد که به عنوان شاهد، دفتر ازدواج را امضا کنند. بعد موبد رضایت طرفین و والدین آنها را می‌گرفت و خطبه عقد را می‌خواند.
+موبد، عروس و داماد را به رعایت وظایف دینی و اخلاقی سفارش می‌کرد. پس از جشن و ضیافت، عروس را به خانه داماد می‌برند.
+پیوند زناشویی نشانی از مهر است و لذا عروس و داماد حلقه‌ای از فلزی گران بها را که «حلقه مهر» نامیده می‌شود، به یکدیگر هدیه می‌دهند. به جز این هدیه، '''[[مهریه]]''' در قوانین این دین جایی نداشت. '''[[نفقه]]''' نیز در زمره حقوق زنان زرتشتی است و مرد باید آن را بپردازد.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص322</ref>
+==چند همسری==
+در جوامع زرتشتی، به ویژه در دوره ساسانیان، [[تعدد زوجات|'''تعدد زوجات''']] رواج بسیار وسیعی داشته و زرتشت نیز سه بار ازدواج کرده و برخی موبدان مقدس همسران متعددی داشته‌اند؛
+اما در آیین زرتشت تعدد زوجات روا نیست و به گرفتن یک زن فرمان داده شده است. مرد نمی‌تواند بیش از یک زن بگیرد؛ همان‌طور که زن نیز نمی‌تواند هم زمان چند شوهر داشته باشد. زن با پیمان زناشویی، در این دنیا و سرای آخرت همسر مرد می‌ماند. فقط مردی که همسرش نازا باشد، می‌تواند با اطلاع و موافقت زن اول، همسر دیگری بگیرد.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، 1399ش، ص323</ref>
+==طلاق و ازدواج مجدد==
+در دین زرتشتی، شکستن هر پیوندی از جمله ازدواج ناشایست است و رضایت زن در طلاق شرط شده است. به جز در مواردی خاص همچون [[زنا|'''زنای''']] یکی از طرفین، نازایی یا پنهان کردن دشتان (عادت ماهانه)، اقدام هر یک از زوجین به قتل دیگری، خارج شدن یکی از زوجین از آیین زرتشتی، و جادوگری از سوی زن نمی‌توان طلاق گرفت.
+در این آیین به زنان بیوه اهتمام لازم نشده و آنها نادیده گرفته شده‌اند و هیچ توصیه‌ای در اوستا درباره بیوه زنان نیامده است. زن در صورتی که به دلیل '''[[طلاق]]''' یا فوت همسر، بیوه می‌شد، اگر دوباره ازدواج می‌کرد و پسری داشت که هنوز به سن بلوغ نرسیده بود، از جمله حقوق این فرزند بر مادرش، این بود که پسر، بعد از رسیدن به سن بلوغ، حق فسخ ازدواج مادر را داشت.<ref>غلامی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی، 1399ش، ص323</ref>
-===آموزش [[زنان]]===
-از ویژگی های برجسته آموزه های دینی زرتشت، تأکید بر خرد و دانایی است. همراهی تنگاتنگ زرتشت با «ایزد چیستی» که الهه دانایی و معرفت است و گاهی در اوستا به شکل الهه [[زن]] نمایان می شود، از رابطه مثبت [[زن]] و تعلیم در این دین حکایت می کند. در دین زرتشت، [[مادر]]، بهترین تعلیم دهنده کودکان تا پنج سالگی است. گرچه [[زنان]] به تعلیم آموزی تشویق شده اند، بر علم آموزی [[مردان]] تأکید بیشتری به چشم می خورد و توصیه شده [[دختر]] که به پانزده سالگی رسید، به جای علم آموزی و فراگیری متون دینی، [[ازدواج]] کند. در برخی برهه ها (مانند عصر ساسانی) نیز صرفا طبقه اشراف از آموزش های عمومی برخوردار می شدند. از سوی دیگر، تعلیم دینی [[زنان]] در نزد موبدان نیز با توجه به ایام عادت ماهانه و فرزندآوری، با محدودیت هایی مواجه می شد.
 ==پانویس==
 {{پانویس}}
-==منبع==
+==منابع مرتبط==
-*غلامی، علی، حاج‌اسماعیلی، سمیه، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، قم، انتشارات جامعة‌الزهرا، 1399
+* آذرگشسب، اردشیر، مراسم مذهبی و آداب زرتشتیان، تهران، کانون زردتشتیان شریف آباد یزد مقیم مرکز، 1375ش.
+* غلامی، علی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، قم، جامعة الزهراء، چاپ اول، تابستان 1399ش.
+* قائم‌مقام فراهانی، ناهید السادات، «موقعیت زنان در دین زرتشتی بر اساس کتب فقهی و حقوقی»، نشریه هفت آسمان، سال پانزدهم، شماره60، زمستان 1392ش.
+* لطیفی، عبدالحسین، «جایگاه زن و احکام ازدواج در دین مزدایی»، نیمسال نامۀ تخصصی پژوهشنامۀ ادیان، سال دوّم، شماره سوم.
+* ماتیکان، هزار دستان، ترجمه: محمد تقی بهار، تهران، سپهر، 1386ش.
+* وحیدی، حسین، شناخت زرتشت، تهران، نشر علم، چاپ سوم، 1390ش.
+* هارتس، پائولا آر، ادیان جهان: آیین زرتشت، ترجمه: محمد رضا خراسانی زاده، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ اول، پاییز 1400ش.
-[[رده:زن در زرتشت]]
+[[رده: ویکی‌جنسیت]]
-[[رده:زن در ادیان و مکاتب در مقایسه با اسلام]]
-[[رده: سرفصل‌ها]]
-[[رده:طرح درس]]
-[[رده:آموزش عالی]]
-[[رده: کارشناسی ارشد]]
-[[رده: ویکی جنسیت]]
-[[رده:دروس]]