مریم عمید

{{#invoke:Infobox|infobox}}

مریم عمید سمنانی ملقب به مزین‌السلطنه از زنان روشنفکر و روزنامه‌نگار دوران قاجاریه بود. وی دومین نشریه زنان ایران را با نام روزنامه شکوفه در سال ۱۲۹۲ خورشیدی منتشر کرد. از او به عنوان نخستین بانوی روزنامه نگار ایران یاد می شود.

زندگی‌نامه

مریم عمید تنها دختر میر سید رضی سمنانی ملقب به «رئیس‌الاطباء»، پزشک قشون ناصرالدین شاه و خواهر میرزا ابراهیم عمیدالسلطنه (اولین نماینده سمنان و شاهرود در مجلس شورای ملی) بود. او در سمنان زاده شد و تحصیلات اولیه را نزد پدرش فرا گرفت. <ref>ویکی پدیا، مریم عمید</ref>

وی سواد خواندن و نوشتن و علوم دینی را در منزل و تحت سرپرستی پدرش فرا گرفت. ولی به دلیل علاقه به تحصیل، ادامه داد و سرانجام با موافقت پدرش به فرا گرفتن علوم و فنون مختلف نزد استادان فن مشغول گردید او همراه با مادری زبان فرانسه و فن عکاسی را آموخت. در ۱۶ سالگی با یکی از شاهزادگان قاجار به نام عمادالسلطنه (سالور)ازدواج کرد ولی یک سال بعد از این ازدواج در اثر عدم توافق اخلاقی و روحی مجبور به جدایی و طلاق گردید. هفت سال پس از آن با شخص روشن فکر و دانشمندی به نام قوام الحکماء ازدواج کرد. قوام الحکماء همواره در کارهای علمی و فرهنگی مشوق خانم مریم عمید سمنانی (مزین السلطنه) بود. ولی مدت این ازدواج نیز زیاد ادامه نیافت و بعد از چند سال قوام الحکماء دار فانی را بدرود گفت و خانم مزین السلطنه را در کار تربیت دو فرزندی که از دو ازدواج خود داشت؛ تنها گذاشت.<ref>مریم عمید،سمنان توریسممریم عمید، سمنان توریسم</ref>

او توانست در سال۱۲۸۹ اولین نشریه زنان ایران را که «دانش» نام داشت، در تهران راه اندازی کند. پس از مدت کوتاهی این هفته نامه تعطیل شد و در سال ۱۲۹۲ خورشیدی مجدد توانست نشریه «شکوفه» را منتشر کند. از ویژگی های این نشریه می‌توان به لحن طنزآمیز و انتقادی، پرداختن به مسائل زنان ایرانی، تحصیل و آموزش دختران و مسائل سیاسی اشاره کرد.<ref>ویکی سمنان</ref>

فعالیت ها

مریم عمید سمنانی توانست در سال۱۲۸۹ اولین نشریه زنان ایران را که دانش نام داشت، در تهران راه اندازی کند. پس از مدت کوتاهی این هفته نامه تعطیل شد و در سال ۱۲۹۲ خورشیدی مجدد توانست نشریه شکوفه را منتشر کند.

نشریه شکوفه مجله ی اختصاصی زنان بود. وی با انتشار این نشریه، ضمن آموزش برای تساوی حقوق زن و مرد نیز تلاش کرد.

وی یکی از اعضای اصلی «انجمن همت خواتین» متشکل از فعالان حقوق زنان بود که به ترویج استفاده از کالاهای داخلی و تشویق فراگیری هنرهای دستی توسط زنان می‌پرداخت.

عمید همچنین از نخستین زنانی بود که دو شعبه مدرسه نوین «دخترانه دارالعلم و صنایع مزینیه» را بنیان نهاد. وی چند کتاب از زبان فرانسه را نیز به فارسی ترجمه کرد.

تأسیس مدرسه دخترانه

راه‌اندازی مدرسه دخترانه یکی از کارهای ماندگار مریم عمید بود. وی در سال ۱۳۳۰ هـ. ق (۱۲۹۱ خورشیدی) مدرسه‌ای دخترانه با نام مزینیه تأسیس کرد. محل دفتر یا اداره نشریه در تهران - خیابان ماشین - نمره ۴۱ بوده است.

به علت شرایط مردسالار و عدم رغبت خانواده‌ها به آموزش دختران، او برای تشویق تحصیل دختران، در مقابل ثبت نام دو دانش‌آموز که شهریه پرداخت می‌کردند یک دانش آموز را مجانی ثبت نام می‌کرد و با والدین و خانواده‌ها هم توافق می‌کرد که تا پابان دوره تحصیل نباید دانش‌آموزشان را از مدرسه بیرون بیاورند.

مدرسه مزینیه دو شعبه داشت. یک شعبه دارالعلم بود و علوم مختلف (از خواندن و نوشتن تا ریاضیات و جفرافیا و آموزش زبانهای خارجی) در آن تدریس می‌شد و شرط قبولی و مدرک تحصیلی، موفقیت در آزمون و امتحانی بود که توسط وزارت معارف برگزار می‌شد. این مدرسه در کنار باغ آصف‌الدوله قرار داشت. مدرسه دوم که دارالصنایع نام داشت و در محله آب‌من‌گل واقع بود، به آموزش کارهای هنری و صنابع دستی (قالی‌بافی، جوراب بافی، زردوزی…) اختصاص یافت.

نخستین روزنامه‌نگار زن ایران

در زمانی که خواندن و نوشتن برای زنان عیب شمرده می‌شد و دانش و پژوهش زنان گناه بود، مریم عمید موفق شد نخستین نشریه زنان ایران را راه‌اندازی کند. این هفته‌نامه هشت صفحه‌ای که دانش نام داشت و در سال ۱۲۸۹ در تهران منتشر شد، عمرش زیاد نبود اما در دوران مشروطه تحولی مهم به حساب می‌آمد. مریم عمید ملقب به مزین السلطنه که نخستین روزنامه‌نگار زن ایران به حساب می‌آید بعد از تعطیلی هفته‌نامه دانش در سال ۱۲۹۲ خورشیدی نشریه شکوفه را منتشر کرد. در صفحه اول و شناسنامه نشریه این عبارت دیده می‌شد:

«صاحبه امتیاز و مدیر مسئوله مزین السلطنه صبیه مرحوم آقا میرزا سید رضی رئیس‌الاطبا، روزنامه‌ایست اخلاقی، ادبی، حفظ الصحه اطفال، خانه‌داری، بچه داری، مسلک مستقیمش تربیت دوشیزگان و تصفیه اخلاق زنان راجع به مدارس نسوان عجالتاً گاهی دو نمره طبع می‌شود»

روزنامه شکوفه

روزنامه شکوفه دومین نشریه ویژه زنان پس از نشریه دانش (۱۲۸۹–۱۲۹۰) بود که در سال ۱۲۹۲ خورشیدی (۱۹۱۳ میلادی) آغاز به انتشار کرد. این نشریه تا سال ۱۲۹۸ خورشیدی یعنی تا زمان مرگ عمید انتشار یافت. از ویژگی‌های این نشریه می‌توان به لحن طنزآمیز و انتقادی، پرداختن به مسائل زنان ایرانی، تحصیل و آموزش دختران و مسائل سیاسی اشاره کرد.

تأثیرگذاری و فعالیت چشمگیر نشریه شکوفه و انعکاس مطالب مخصوص زنان، با در نظر گرفتن سطح فرهنگ جامعه و سواد عموم مردم، در آن زمانه کاری بس شگفت‌انگیز و قابل تحسین بوده است.

نخستین اقدام مثبت فرهنگی و اجتماعی مریم عمید انتشار نشریه شکوفه بود. این نشریه هر دو هفته یک بار در چهار صفحه به صورت طبع سنگی به چاپ می رسید.

روزنامه در ذیل عنوان شکوفه خود را این گونه معرفی کرده بود: روزنامه‌ای است اخلاقی، ادبی، حفظ الصحه اطفال، خانه داری، بچه‌داری، ملک مستقیمش تربیت دوشیزگان و تصفیه اخلاق زنان، راجع به مدارس نسوان، مقالاتی که با ملک جریده موافقت داشته باشد پذیرفته می‌شود.

از فحوای نشریه شکوفه هویدا است که خانم مزین السلطنه به نقد بعضی مسائل و مشکلات اجتماعی با نگاه خود پرداخته است.

وی در هر مرحله از نقد و نصیحت و پیشنهاد از اعتقادات، اخلاقیات و باورهای مذهبی حاکم بر جامعه که خود نیز بدان بسیار پایبند بوده، مدد گرفته و در هر بخش شاهدی بر مدعای خویش آورده است.

با مطالعه برخی مطالب روزنامه شکوفه با مطالعه مطالب روزنامه چنین برمی‌آید که او به احکام و مسائل دینی ، باور داشته است و به این لحاظ به حفظ حجاب و حدود مناسبات زن و مرد در جامعه اشاره دارد و از بی‌بند و باری‌هایی که در بعضی مکان‌ها پیش می‌آمده از مطالب روزنامه است چنان که آورده بود:

این چه رفتار و حرکاتی است که بعضی از زن‌ها یا بعضی از مردها دارند، به چه طریقه و مذهب صحیح است که در معبر عام، فرق اسلامی را شکسته، پرده اسلام را دریده، بدون پرده و حجاب، فتح هر باب کرده و بر ضد آیه شریفه (و لا تبدوا زینتهن الا لبعولتهن) باید ظاهر نسازید زیور و زینت های خودتان را مگر از برای شوهران خودتان. در بخشی دیگر از نشریه خود آورده بود که:

تقلید در بسیاری از امور و موارد باعث ذلت و فلاکت، بلکه گاهی منجر به مرض و هلاکت می‎گردد. حتی در جایی بر حمایت از اشیاء و منسوجات داخلی راه حل عملی و معقول و منطق ارائه داده است. این نشریه در این مورد این گونه ادامه داد: البته در فقره منسوجات وطنی و صنایع مملکت هم هرگاه بخواهند شایع و جریان پیدا نماید آقایان روحانی و اولیاء امور که سبقت بگیرند و اقدام نمایند و در مقام ترویج تجارت و صنایع وطن عزیز خود برآیند. به این معنی که خودشان و بستگان و اهل خانه بپوشند، چیزی نمی‌گذرد که منسوجات یزد و کرمان و اصفهان و سایر به ایران همه رواج پیدا می‌کند.

از نوع کیفیت چاپ روزنامه شکوفه این گونه پیدا است که به دو شکل چاپ سنگی و چاپ سربی به چاپ رسیده است. این مسئله در کتاب «تاریخ چاپ ایران» نیز تصریح شده است که چاپ سربی این روزنامه در چاپخانه سربی برادران باقرزاده صورت گرفته است.<ref>ایرنا،نگاهی به زندگی نخستین بانوی روزنامه نگار ایرانی</ref>

از نسخ تا کاریکاتور

این روزنامه که ۷۷شماره از آن (تقریباً هر دو هفته یک بار) منتشر شد، ابتدا در چهار صفحه با خط سنتی نسخ نوشته می‌شد اما از شماره پنجم با خط نستعلیق تنظیم شد و بعد از یک سال با حروف سربی به چاپ رسید. هم‌چنین در صفحه آخر با یک کاریکاتور، متناسب با موضوع هر شماره تزئین و تکمیل می‌شد. البته از سال سوم به بعد کاریکاتورها چاپ نشد و انتشار نشریه با آغاز جنگ جهانی اول نظم خود را از دست داد.

محور عمده مطالب روزنامه شکوفه را مسائل خانواده تشکیل می‌دهد. همچنین گرایش خاص، موجب تنوع موضوعات روزنامه است و مقالات آن نیز، با تلاش نویسنده، از همین تنوع حکایت می‌کند. در هر صورت تشویق به فراگیری سواد و تحصیل علم در نزد بانوان را شاید بتوان انگیزه اصلی یا یکی از قویترین انگیزه‌های میرعمید در تاسیس این روزنامه دانست. درباره اهمیت این موضوع در همان شماره اول روزنامه آمده است: «تا بر همه کس واضح شودکه خداوند علی‌اعلی در آفرینش بخل نفرموده مرد و زن را در قوای ظاهری و باطنی یکسان خلق کرده و در هر دو صنف گوهر گرانبها که عقل باشد و به ودیعه گذارده و هر دو صنف را قابل ترقی و تحصیل علوم و صنایع فرموده. پس ای خانم‌های محترمه چشم باز کنید، حواس ظاهره و باطنه خودتان را جمع فرمائید و سخنان و اقوال بعضی از از عوام را دور اندازید که عقیده دارند که زنها نباید علم و خط و سواد داشته باشند …اینها یعنی چه؟ پیغمبر اکرم فرموده که «تحصیل علم فریضه هر مسلم و مسلمه است». هر گاه به دقت تصور بفرمائید منافع علم بسیار است که ماها را با عفت می‌کند، علم است که ماها را باشرافت می‌نماید … .علم است که ما را قابل خانه‌داری و بچه‌داری و تربیت نوباوگان می‌نماید».

از مقولات مورد علاقه و طرف توجه خاص روزنامه شکوفه تاکید بر لزوم تربیت و تعلیم دوشیزگان بود. یعنی تربیت آنها را، به عنوان همسر و مادران آینده که خود متقبل تربیت فرزندان و تاثیر گذار بر رفتار مردان خواهند بود بسار حساس و لازم شمرده و می‌نویسد: چنانچه خانم‌های محترمه خوانده‌اند و مسبوق‌اند، اساس هر مملکت و ترقی و پیشرفت هر ملت بسته به وجود زن‌های آنجاست و اگر خوب ملتفت شوید خواهید دید که همین است و لاغیر … تربیت زن که اول معلمه و مربیه طفل است واجب است. بل لازم. در هر مملکتی که مادرهای آنجا باتربیت باشند دزدی نمی‌شود، وطن فروشی و خیانت به مال وجود ندارد، بدبختی نخواهد ماند، فقر عمومی از میان مرتفع خواهد شد.

روزنامه شکوفه تقریبا از سال دوم به بعد رنگ و بوی سیاسی _ انتقادی به خود گرفته و بحث‌های مطروحه در آن کلی‌تر و جامع‌تر شد. در این بحثها نویسندگان به تجزیه وتحلیل علل بروز برخی از مشکلات اقتصادی، اجتماعی و عقب ماندگی‌های جامعه ایران می‌پردازند و گوشه‌هایی از این مسائل و نارسائی‌ها را همراه با انتقاد از عملکرد و یا به وجهی بی‌عملی مسئولان و صاحب‌ منصبان باز گو می‌کنند. برای نمونه در یکی از شماره‌ها فریاد برمی‌آورد که: … همچنین تصور نکنید که همین مردها می‌توانند از وطن نگهداری کنند یا خدای ناکرده وطن فروشی بنمایند، ما زنها هم می‌توانیم هم نگاهداری کنیم و هم خدای ناکرده خیانت کنیم … ای فرزندان ایران که همیشه شجاعت شماها ضرب المثل همه دول بوده از خواب بیدار و از مستی هشیار شوید و تقلید وتاسی به وطن فروشان بی‌نام و ننگ نکنید…<ref>سمنان توریسم،مریم عمید</ref>

انجمن همت

انجمن همت در سال ۱۳۲۳ هـ. ق توسط مدیران مدارس دخترانه تأسیس شد. مریم عمید که یکی از اعضای این انجمن بود نقش مؤثری در معرفی و گسترش فعالیت‌های آن داشت. یکی از اهداف مهم این انجمن که به ریاست خانم نورالدجی شکل گرفت تحریم اجناس خارجی و منع واردات این نوع محصولات بود. به عنوان مثال، همان زمان تحریم منسوجات خارجی در دستور کار این انجمن قرار گرفت و قرار شد تمامی مدارس دخترانه (اعم از دانش آموزان و معلمان) از پارچه‌های ایرانی استفاده کنند و در صورت مشاهده تخلف و خرید منسوجات خارجی، فرد خاطی اخراج شود. به این ترتیب ظرف یک ماه نزدیک به پنج هزار نفر به این تحریم پیوستند.

درگذشت

این زن در اوج فعالیت های خود در سوم شوال سال ۱۳۳۷ هجری قمری(1298ه.ش) وقتی که برای حرم مطهر رضوی عازم مشهد مقدس بود در زادگاه خویش در شهر سمنان دیده از جهان فرو بست. .<ref>سمنان توریسم</ref>