زن در مسیحیت

{{#invoke:Infobox|infobox}}

زن در مسیحیت

تاریخ تحولات مسیحیت

دوران ظهور مسیحیت

در دوران ظهور مسیحیت، اعتقاد به ورود گناه به عالم توسط زنان، به زنان جایگاه نازلی داده بود و تبعیض علیه زنان رواج داشت.<ref>Apostolic Letter: Mulieris Dignitatem: Dignity And Vocation of the Women,John Paul II. </ref> در شرایطی که مردم زمانه عیسی از اینکه او با زنان گفت و گو می کند، شگفت زده می شدند، <ref>یوحنا 4: 27.</ref> عیسی در موضوعاتی با زنان سخن می گفت که کسی در آن زمان، زنان را مخاطب چنین مباحثی قرار نمی داد.<ref>همان 4: 14.</ref>

در فضایی که برخی ربی های یهودی معتقد بودند بهتر است تک تک ده فرمان را بسوزانیم تا اینکه با یک زن در ملأ عام گفت و گو کنیم، عیسی با زنان به صورت علنی و محبت آمیز<ref>همان 5: 11.</ref> و سرشار از افتخار و تکریم<ref>لوقا 13: 16 و 23: 28.</ref> سخن می گفت<ref>متی 28: 15 و 26: 6-13؛ یوحنا 11: 21-27؛ و لوقا 10: 38-42.</ref> و در تماثیل و حکایات خود از آنان یاد می کرد. از سوی دیگر، حلقه ای از زنان وفادار و پیرو عیسی، گرداگرد او و مادرش را در ایام حیات او فراگرفته بودند و به تعالیم او ایمان داشتند؛<ref>یوحنا 11: 27 و 12: 2.</ref> در ابلاغ پیام مسیحایی عیسی با مردان همگام بودند؛<ref>Apostolic Lettrr: Mulieris Dignitatem: Dignity And Vocation of the Wome, s15.</ref> او را در سفرهای تبلیغی همراهی،<ref>لوقا 8: 1-3؛ متی 27: 55؛ مرقس 15: 40-41؛ یوحنا 25: 19؛ همچنین ر.ک: علیجانی، زن در آئین مسیحیت، ص 169-171</ref> و مایحتاج او و پیروانش را فراهم می کردند؛ حتی برخی بیوه زنان فقیر دارایی های اندک خود را به او هدیه می دادند<ref>لوقا 21: 1-4؛ مرقس 12: 41-44.</ref> و برخی زنان دیگر، پاهای عیسی را با عطر شستشو و حتی در مواردی با موهای خود، خشک می کردند.<ref>یوحنا 12: 1-4؛ مرقس 14: 3-9؛ متی 7: 6 و لوقا 7: 36-38.</ref>

به گفته اناجیل، سران یهود که از سخنان و اعمال عیسی ناخشنود بودند، او را با خیانت یکی از حواریون به نام یهودای اسخریوطی دستگیر کردند و به حاکم رومی منطقه تحویل دادند و با فشار بر او، عیسی را به صلیب کشیدند.<ref>ر.ک: درسنامه ادیان ابراهیمی، ص 114-121.</ref>

دوره ی اصلاحات

فساد فراگیر کلیسا در قرون وسطی موجب شد دغدغه اصلاح امور کلیسا و بازگشت به آموزه های اصیل مسیحی پررنگ شود و اعتراضات پردامنه ای شکل بگیرد؛ تا آنکه در قرن شانزدهم، مارتین لوتر، اولریش تسوینگلی و ژان کالوین نهضتی را پایه گذاری کردند که نهضت اصلاح دینی یا پروتستانتیزم خوانده می شود.پیشرفت های علمی در این دوران، اعتماد انسان را به خود و عقلانیتش، و احساس بی نیازی از خدا و تردید در باورهای دینی را تقویت کرد. در این برهه -به ویژه از قرن هجدهم به بعد-، نقد کتاب مقدس،<ref>برخی تعارض ها میان آموزه های کتاب مقدس با یافته های علوم جدید، موجب شد نقادی کتاب مقدس و تردید در وحیانی بودن، محتوا و نویسندگان آن، و تارخ نگری رخدادهای مطرح شده در آن، رواج یابد.</ref> جدایی دین از سیاست، و اختصاص دین به عرصه خصوصی، انسان گرایی و خدا گریزی، عقل محوری و ایمان گریزی و تحولاتی از این دست، مسیحیت را ناگریزبه دفاع از آموزه های خود و شکل دهی به «الهیات جدید مسیحی» ساخت.

پیدایش فمینیسم در این دوران، بهانه ای برای بازخوانی متون مقدس به نفع زنان، به دست داد. مهم ترین تلاش فمینیست ها ارائه تصویری زنانه از خدا و تبیین جوهر اصلی زنانگی بود و تمایز گذاشتن میان ویژگی های جسمی و مسائل ناشی از فرهنگ، تحولی عمده در تفسیر زنانه کتاب مقدس به وجود آورد. بر این اساس، بسیاری از دیدگاه های رایج که به کتاب مقدس نسبت می دادند و تغییر ناپذیر پنداشته می شد، ناشی از تحولات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی تلقی گردید. تغییر در نمادهای الهیاتی مسیحی و شنیده شدن صدای زنان، از مهم ترین دغدغه های الهی دانان فمینیست بود.

آموزه های بنیادین مسیحیت

آفرینش و گناه نخستین

مسیحیان به روایتی از آفرینش معتقدند که در سفر پیدایش عهد عتیق بیان شد. در متن مقدس شرح داده شده که مار، حوا را اغوا کرد و او نیز آدم را فریفت و مرتکب کناه نافرمانی شدند. هنگامی که خدا به آدم عتاب می کند که آیا از آن درختی خوردی که قدغن کردم، آدم جواب می دهد: «این زنی که قرین من ساختی، وی از میوه درخت به من داد که خوردم». خداوند برای مجازات این گناه، به زن خطاب می کند: «الم و حمل تو را بسیار افزون گردانم؛ با الم، فرزندان خواهی زایید و اشتیاق تو به شوهرت خواهد بود و او بر تو حکمرانی خواهد کرد».<ref>پیدایش 3: 16.</ref> به آدم نیز چنین می گوید: «چون که سخن زوجه ات را شنیدی و از آن درخت خوردی که امر فرموده، گفتم از آن نخوری، پس به سبب تو زمین ملعون شد و تمام عمرت از آن با رنج خواهی خورد».<ref>پیدایش 3: 17</ref> آنان همچنین از باغ عدن اخراج شدند.

در الهیات مسیحی، گناه ذاتی یا نخستین، توسط پولس بسیار برجسته شد و از زمان آگوستین به بعد، به آموزه اساسی مسیحیت تبدیل گردید.<ref>آگوستین تأکید داشت درست است خداوند انسان را به صورت خود آفریده بود، ولی اراده مندی انسان و فریب خوردگی از شیطان موجب شد که صورت الهی را از دست بدهد و سرشتش فاسد شود و به شر گرایش یابد (سلیمانی، سرشت انسان در اسلام و مسیحیت، ص158).</ref> مسیحیان بر این باورند که عدالت و قداست اولیه دو جنس در هنگام آفرینش، به دلیل بروز گناه نخستین آدم و حوا زایل شده است؛ انسان در پی این گناه، ناپاک و فاسق شد؛<ref>نوزادان بدون تعمید، حتی نوزادان کوچک، به دلیل گناه اصلی آدم، گناهکار به دنیا آمده، دارای تجربه مرگ روح هستند و بر همین اساس، باید تعمید شوند. (The canons and decrees of the sacred and oecumenical Council of Trent, Ed. and trans. J. Waterworth).</ref> دشمن خدا گردید؛ مقام فرزندی را از دست دادد و به یک غلام و عبد بدل شد. همچنین در کتاب مقدس مسیحی و تعالیم کلیسا، سلطه و حاکمیت شوهر بر زن و جایگاه فرودست او در قیاس با مرد، به عنوان مجازات گناه نخستین برای زنان در نظر گرفته شده و جنبه ی تأدیبی دارد. آنان معتقدند گرچه جهان پس از گناه آدم و حوا تنزل یافته، ذاتا خیر است و اگر نقص و عیبی در عالم مشاهده می شود، با گناه آدم و حوا وارد شده و امری عرضی است. بر این اساس، بعد از آدم و حوای دومین (یعنی عیسی و مریم)، خلقت دوباره نیکویی خود را باز می یابد.<ref>مک براین، «آیین کاتولیک روم»، ترجمه الله کرم کرمی پور، هفت آسمان، ش22. به این ترتیب، درست است انسان (اعم از زن ومرد) همچنان دارای طینت شر است، «غسل تعمید» در پاکی و حیات دوباره او بسیار مؤثر است و گناه اولیه و همه گناهان شخصی را می بخشد و «تأیید و اقرار به ایمان» آن را استحکام و عمق بخشیده و «توبه»، گناهان نوپدید را می پوشاند./ref>

تجسید و نجات مسیح

بر اساس تعالیم مسیحی، به صلیب کشیده شدن مسیح و رنج او موجب شد انسان از مجازات گناه در امان بماند<ref>رومیان 3: 21-24.</ref> و گرچه قداست اولیه را به دست نیاورد،<ref>پیدایش 3: 17-19؛ برانتل، آیین کاتولیک، ترجمه حسن قنبری، ص73.</ref> به مقام «عادل شمردگی» رسید و از این پس پاک به حساب می آید. تجسید خدا در بدن مذکر، موجب انتقادات فراوانی به الهیات مسیحی شد. در مقابل، اینکه عیسی پس از رستاخیز، ابتدا بر زنان ظاهر شد و آنان را مخاطب عهد جدید قرار داد، موجب شده در میدان مسیحیان برخی بر تحول در جایگاه زن و برابری زن و مرد پس از رستاخیز عیسی تأکید کنند. به بیان دیگر، از نظر آنان با توجه به اهمیت مفهوم عهد در مسیحیت، عهد جدید با زنان در کنار مردان بسته شده و حضور زنان در رستاخیز مسیح، نشانه جایگاه والای آنان در برهه جدید است.<ref>مدافعان الهیات جنسیتی مسیحی این نکته را برجسته می سازند که زنان علاوه بر آنکه تا پای صلیب با عیسی باقی ماندند و در قبر گذاشته شدن او را دیدند (مرقس 15: 47؛ لوقا 23: 55-56)، اولین کسانی بودند که رستاخیز عیسی از قبر را مشاهده کردند و بر آن گواهی دادند (مرقس 8: 16؛ متی 28: 1-10؛ لوقا 24: 10- 11؛ یوحنا 20: 1-2). اگر عهد قدیم با محوریت مردان بود و زنان در آن، در حاشیه بودند، در عهد جدید، جایگاه زنان، متفاوت و ممتاز است و مخاطب این عهد جدید هستند.</ref> همچنین باید از تأثیر و نقش مریم در بهبود موقعیت زنان سخن گفت: مسیحیت معتقد است او نجات دهنده بشر است؛ همان گونه که حوا، کشاننده بشر به پستی و فرودستی بود.<ref>علیایی و محمدیان، دایره المعارف کتاب مقدس، ص405.</ref>

انسان شناسی

پایه انسان شناسی مسیحی بر «خلقت انسان بر تصویر خدا» بنا نهاده شده و لذا انسان، در جهان محسوس و قابل رؤیت، برترین موجود خداست.<ref>Apostolic Letter: Mulieris Dignitatem: Dignity And Vocation of the Women, John Paul II </ref> اهمیت انسان در این است که روح خدا در مسیح، و روح مسیح در انسان سکنی می گزیند.<ref>سلیمانی، سرشت انسان در اسلام و مسیحیت، ص94، به نقل از: رومیان 8: 9-11.</ref>

مسیحیت تصریح می کند که میان دو جنس تفاوتی در جوهر انسانی قائل نیست و هم مرد و هم زن را به یک اندازه انسان می داند.<ref>The Social Agenda of the Catholic Church, p.58.</ref> نوع توصیف آدم از حوا (استخوانی از استخوان هایم و گوشتی از گوشتم)<ref>پیدایش 2: 23.</ref> در کنار نام گذاری او به مادر زندگان (از جمله نسل آنها)، همچنین توصیفاتی که از یک تن شدن زن ومرد و اتحاد آنان وجود دارد، می تواند حاکی از هم سرشتی و هم ذاتی دو جنس باشد.<ref>ملاکی 2: 15.</ref>

آموزه های جنسیتی مسیحیت

زن و متون مقدس مسیحی

در طول تاریخ، زنان مسیحی از یک سو با منزلت قدسی کتاب مقدس روبرو بوده و از سوی دیگر با بخش هایی از این متن که از نظر آنان ناعادلانه می آمده و نمی توانستند با آن کنار بیایند، در چالش بوده اند.<ref>این چالش به ویژه در بحث ازدواج (پیدایش 2-3 و افسسیان 5) و در بحث موعظه عمومی (اول قرنتیان 33: 14 و اول تیموتائوس 2: 8) خود را نشان داد که متأثر از قوانین مردانه بود.</ref> از سوی دیگر، در کتاب مقدس و یا حداقل در تفسیر مفسران از آن، برداشت های دو گانه زیادی دیده می شود که جدال های فراوانی میان الهی دانان را نیز رقم زده است و گاهی در مسائل جنسیتی نیز منشأ اثر می گذارد. اعتراض به دیدگاه مرد محور کتاب مقدس را، در قرون وسطی و پیش از پیدایش جنبش فمینیسم نیز می توان مشاهده کرد، اما بی تردید حجم و وسعت این انتقادها در دهه های اخیر گسترش چشمگیری یافته است.

اسوه های دینی و زنان نامدار متون مقدس

اسوه های دینی، چهره مطلوب و نمادین هر دین هستند که دیگران به تبعیت و برخورداری از صفات و ویژگی های آنان دعوت می شوند و باید بکوشند همانند او شوند. از همین رو عیسی می گوید: «آنچه از من آموخته و پذیرفته اید و هر آنچه از من شنیده و یا در من دیده اید، همان را به عمل آورید، که خدای آرامش با شما خواهد بود».<ref>فیلیپیان 4: 9.</ref>

در تاریخ، نام زنان نامداری با ایام حیات عیسی گره خورده است که نشان دهنده بهره گیری عیسی از ظرفیت های زنان در قیام خود است؛ به عنوان مثال، انجیل یوحنا نقش ویژه ای برای مریم مجدلیه در جریان رستاخیز قائل شده است؛ او اولین کسی است که عیسی را پس از رستاخیز، پیش از حواریون ملاقات کرد. مریم مجدلیه زن بدکاره ای است که عیسی روح ناپاک را از وجود وی بیرون کرده است.<ref>مرقس 16: 1-9؛ لوقا 24: 1-11؛ علیجانی، زن در آیین مسیحیت، ص171.</ref>

در برهه های دیگر تاریخ مسیحیت، از جمله در دوران حواریون و رسولان مسیحی، زنان همچنان نقشی جدی داشتند؛ به عنوان نمونه، پولس طی نامه خود به رومیان، در درودهایش به اعضای کلیسا، در کنار هجده مرد، از شانزده زن نام می برد و در نامه به فیلیپیان،<ref>فیلیپیان 2: 43.</ref> دو زن را معرفی می کند که هم عرض او که همچون او به موعظه و تعلیم پرداخته اند. وی از زنی به نام جونیا<ref>Junia</ref> به عنوان رسول نام می برد و از زن برجسته ای به نام فوبی<ref>phobe</ref> به عنوان خادم کلیسا و معاون خود<ref>رومیان 16: 7</ref> یاد می کند.<ref>رویتر، «زن در مسیحیت»، هفت آسمان، ش18.</ref> همچنین پولس از پرسکلا به عنوان همکار خود نام می برد.<ref>رومیان 3: 16.</ref>

نکته حائز اهمیت دیگر این است که علی رغم نقش آفرینی زنان در دوران نخستین مسیحیت، گزارش های محدودی از زنان در متون دینی مسیحی وجود دارد و کمتر در نقش اسوه های دینی معرفی شده اند؛ گویی در مسیحیت صرفا با یک اسوه مواجه هستیم: «عیسی». ممکن است گفته شود جایگاه مریم نیز برجسته و در حد یک اسوه است و بی شک امروزه مسیحیت از یک مرد (عیسی) در کنار یک زن (مریم) به صورت جدی سخن می گوید و برجسته سازی ویژگی های زنانه او تأکید دارد؛<ref>برانتل، آیین کاتولیک، ترجمه حسن قنبری، ص89.</ref> ولی تاریخ مسیحیت گواهی می دهد مریم در قرن های اخیر است که این جایگاه را یافته و در گذشته بدون تردید در حد یک الگو در کنار عیسی و حواریون نبود.

زن در اندیشه مفسران متون مسیحی

در نوشته های آبای کلیسا و مفسران و رهبران مسیحی، جملات منفی در خور توجهی در تبیین منزلت و جایگاه زنان دیده می شود<ref>برای مشاهده دیدگاه های منفی اندیشمندان غربی و مسیحی درباره زن، ر.ک: کونگ، زن در مسیحیت، ترجمه حمید بخشنده، ص118 و 119. همچنین برای ملاحظه برخی جملات منفی آگوستین، ر.ک: شریف عبدالعظیم، زن در اسلام، مسیحیت و یهودیت، ص27. برای مشاهده دیدگاه های آکویناس، ر.ک: همان؛ و نیز، نیلچی زاده، زن، عرفان، دینداری؛ و Encyclopedia of Catholicism, frank. k. Flinn, p. 639 و جملات منفی ترتولیان: ر.ک: Women in the World Religion, Arvind. Sharma, p.209 Women in the World</ref> و البته تعداد کمتری نیز به تمجید و تحسین زنان مبادرت کرده اند. نباید از نظر دور داشت که به تعبیر هانس کونگ ، از الهی دانان برجسته معاصر مسیحی، کلیسای روم در محروم نگاه داشتن زنان، به «سنت کلیسایی» استناد می کند<ref>کونگ، زن در مسیحیت، ترجمه حمید بخشنده، ط12.</ref> و معنای این استناد این است که هرچه در طول تاریخ مسیحیت، رهبران و پاپ های مرد و شوراهای کلیسایی با حضور مردان تشکیل شده،